Գիտե՞ք, գուցե ազգային հատկանիշ է, երբ ամեն դժվարին կացության մեջ հույս ենք գտնում, իսկ ողբերգության մեջ` մխիթարություն: Այնուամենայնիվ, միշտ մի առեղծվածային ուժ ենք գտել, ապավինել ու ապրել:
Ամբողջ կյանքում մի թաքուն երազանք ունեի` լինել Արևմտյան Հայաստանում: Ու միշտ մտածում էի` տեսնես կիրականա՞: Իհարկե, անհասանելի գաղափար չէր, պարզապես մտածում էի, թե ինչպե՞ս կլինի, ինչպիսի՞ն է այդ եկիրը: Նույնիսկ չեմ հիշում, թե ինչ էի մտածում կամ պատկերացնում:
Իսկ հիմա, երբ արդեն իրականացավ, դժվարանում եմ արտահայտել մտքերս, որովհետև բառերն ի զորու չեն արտահայտել այն, ինչ տեսել ու զգացել եմ:
Մեր առջև բացվող առաջին տեսարանը երբեմնի մայրաքաղաք Անին էր, որ հրաշալի տեսք ուներ նույնիսկ ավերված վիճակում: Իսկ երբ եկեղեցում հնչեց Տերունական աղոթքը, քարացան բոլոր շշուկները: Ե’վ հպարտություն էինք զգում, և’ ցավ, և’ ափսոսանք… Հայի ստեղծագործ մտքի թռիչքը դաջված էր յուրաքանչյուր քարի վրա…
Ո՞վ է ասում, թե հրաշքներ չկան: Հրաշք էր բառիս ամենաուղիղ իմաստով, հրաշք էր Վանը: Ակամայից հիշում եմ մեծ բանաստեղծի տողերը.
Վանա ծովի կղզու վրա,
Ինչպես բիբը աչքի մեջ,
Կար մեկ տաճար` Աղթամարը,
Ուր կաղոթեր մայրս խեղճ…
Լիճը արտաքուստ հանդարտ կոհակվում էր, բայց կարծես ներքին մի անհանգստություն ուներ: Երբ մի պահ եկեղեցու բակում միայնակ կանգնած էի, ինձ թվաց, թե ձայն եմ լսում: Մոտեցա լճի ափին, ուշադիր ականջ դրեցի բնության ձայնին, կարծեք թե մեկը շշնջաց, ոչ դա շշնջոց չէր, հաստատ լսեցի, հարցնում էր. «Ու՞ր են հայերդ, Հայաստան»: Մի բան միայն հստակ էր, որ այդ սրբավայրը նշխարք է` Աստծո կողմից իջեցված, այո, նշխարք էր, մնաց շան բերան:
Ամբողջ ճանապարհին զրուցում էինք, երգում, խաղում ու կատակում… Բայց բոլորիս համակել էր մի հետաքրքիր զգացողություն… Հանկարծ լռում էինք… երբեմն անիմաստ էր լինում խախտել այդ իմաստալից լռությունը: Թախիծ էի տեսնում բոլորի աչքերում…
Զարմանալի ինքնավստահ էի ու համարձակ… Չէ՞ որ իմ հայրենիքում էի… Էրգրում… Ոտքերս դողում էին, երբ մտանք Մուշ…
Անընդհատ պապիկիս էի հիշում, ուղեղիս մեջ էին նրա պատմությունները… Աչքիս առաջից չէր հեռանում այն հուզմունքը, որ նա ապրում էր ամեն անգամ պատմելիս: Իմ շաաատ սիրելի պապիկ, այնտեղ, ուր դու հասել էիր մտքով, ես գնացի ոտքով….
Ո՞վ կպատկերացներ, որ մի գեղեցիկ օր պիտի մոմ վառեմ Մուշի սուրբ Մարինե եկեղեցում, որից միայն պատերն են կանգուն մնացել….Քար էր, մամուռ էր, կանաչով էր լցված…. Էլ մեռոն չկա Մարինե վանքում… մանուկ չեն կնքում Մարինե վանքում…
Որքան եմ ցանկացել պատկերացնել այդ վանքը, սակայն այն միշտ ինձ երևում էր պապիկիս արցունքոտ աչքերի տեսքով:
Ա~խ, կարո~տ, կարո~տ… Այն մեջդ կուտակված հրաբուխ է, որը հանգում է ու հանդարտ ծխում, բայց հանկարծ արթնանում է ու շիկացնում հոգիդ…Լավան ներսդ այրում է և դուրս ժայթքում արցունքի տեսքով` այրելով աչքերդ…
Անցնում ենք Սասունի զմրուխտե սարերով, անդնդախոր ձորերով…Թվում է` ահա Ծովասարի կողմից մեզ ընդառաջ են գալու մեր քաջ հերոսները… Հեռվում նշմարվող ժայռերը կարծես խոնարհվել էին այդ խրոխտ լեռների մեջ, բայց հպարտ հսկում էին տարածքը:
Առանձնահատուկ հպարտություն ու կսկիծ եմ ապրում, երբ 100 տարի անց անցնում եմ պապերիս ծննդավայրով, երբ նստում ենք 100-ամյա ընկուզենու շվաքում, մեր շուրջ հավաքվում են այսօր այդ հողին «տեր դարձած» քրդերը (որոնցից ոմանք հայեր էին) ու ինձ պատմում, որ գյուղի այս թաղամասում ապրել են իմ պապերը: Մի ներքին համոզմունք ունեմ, որ նրանք ընդունում էին, որ ես եմ տերը այդ հողի: Վերադառնում եմ` ինձ հետ բերելով սեր, կարոտ, ցավ, հույսի շողեր… հող և ջուր, որ տանեմ պապերիս գերեզմանին` նրանց կարոտի ծարավը ինչ-որ ձևով հագեցնելու համար, ովքեր այս կյանքից հեռացան` աչքերը հառած Ավետյաց երկրին:
Յուրաքանչյուրիս հոգին զարթոնք էր ապրում, միևնույն ժամանակ էլ` լցվում կսկիծով… Հասկանում էինք մի պարզ ճշմարտություն. ինչքան էլ ճակատագիրը փորձի հայ ժողովրդին շեղել իր ուղուց, միևնույն է` անհնար է: Այս ազգին անմահություն է վիճակված:
Ես դիմում եմ ողջ հայությանը.
-Եթե դու հայ ես, ու մեռած չէ քո մեջ ոգին նախնյաց, հիշի’ր, որ տարագիր ու աստանդական եղբայներ ունես` սփռված ողջ աշխարհով մեկ, հիշի’ր, որ Սուրբ լեռդ է գտնվում գերության մեջ, հիշի’ր, որ Մայր հողդ է հեծեծում ու Քեզ կանչում:
ՀԻՇԻ’Ր ՈՒ ՀԱՄԱԽՄԲՎԻՐ
Leave a Reply