Անցյալը` լուսանկարներով

Սփյուռքահայ իրականությունը պարբերաբար նոր անակնկալ է ի հայտ բերում, ազգային կյանքի անցյալի նույնիսկ ամենամանրամասն, անկարեւոր թվացող դրվագ մոռացությունից փրկելու ձեւեր գտնում: Իրենց բուն զբաղմունքով մշակութային-մտավորական կյանքից հեռու հայտնվում են մարդիկ, ովքեր ներքին մղումով կյանքի գործ են դարձնում ազգապահպանման որեւէ խնդիր, որեւէ ասպարեզում, որեւէ միջոցով:

Այսպես, հալեպահայ Վահե Սամուելյանը ոսկերիչ արհեստագործ է (միաժամանակ շուրջ 50 տարի հալեպահայ բեմում գործելով` դերասանական արվեստի սիրողական մակարդակը կատարելագործել, հասցրել է գրեթե պրոֆեսիոնալիզմի աստիճանի), որը հայ անցյալի մի բեկոր մոռացությունից փրկելու որպես միջոց ընտրել է լուսանկարների հավաքչության գործը` տարիներ շարունակ հավաքելով ոչ միայն ամենատարբեր անձանց լուսանկարներ, նաեւ փաստաթղթեր, հարսանյաց հրավերներ, վարժարանների վիճակացույցեր, վկայագրեր (նշանտվության եւ այլ) եւ ստեղծել անցյալի յուրատեսակ վավերագրություն-արխիվ: 80-ական թթ. նա այդ նյութերի մի մասը պարբերաբար ներկայացրել է Բեյրութի «Զարթօնք» օրաթերթի էջերում` «Հայ անցեալը` լուսանկարներով» խորագրի ներքո: Հետագայում դրանց մի մասն ամփոփել եւ 2007-ին Երեւանում հրատարակել է նույնանուն խորագրով գրքի 1-ին հատորը: Գրքի երկրորդ հատորը լույս է տեսել օրերս, դարձյալ Երեւանում, պատմաբան, լրագրող Գեւորգ Յազըճյանի խմբագրությամբ եւ առաջաբան-երկու խոսքով, որտեղ նա այսպես է արժեւորում Վահե Սամուելյանի կատարած աշխատանքը. «…Ու եթէ իւրաքանչիւրիս անցաւոր կեանքէն յիշատակներ պիտի մնան, ապա Վահէ Սամուէլեանէն առյաւէտ մեզի պիտի մնան «Հայ անցեալը` լուսանկարներով» հաւաքածոները` իբրեւ կարեւոր վկայութիւններ հայոց նորագոյն պատմութեան, մասնաւորապէս Մերձաւոր Արեւելքի հայկական գաղութներու եւ անոնց ու հայրենական պետութեան յարաբերութեանց 20-րդ դարու եւ 21-րդ դարասկզբի պատմութեան»:

Այսինքն` Վահե Սամուելյանը յուրօրինակ ձեւով, այլեւս բազում շերտերով արդեն մոռացության մատնված անցյալի վավերական կյանքի դրվագների պահապան է հանդես գալիս: Գրքում ներկայացված յուրաքանչյուր լուսանկարի կամ փաստաթղթի հետ զուգահեռ հեղինակը բավական մանրամասն տեղեկություններ է հաղորդում այդ անձին կամ տվյալ երեւույթին վերաբերող:

Օրինակ, Մարաշի Կեդրոնական վարժարանի 1921 թ. շրջանավարտների լուսանկարը առիթ է դառնում` վերհիշելու տվյալ ժամանակաշրջանը եւ տնօրենին` Սիրական Օրջանյանին` հաղորդելու մանրամասներ այս անձի ուսուցչական, ապա եւ քահանայական հետագա գործունեության, 1915-ի աքսորական կյանքի, զրկանքներով լի տարիների, հայրենի Մարաշ վերադարձի, մինչեւ Դամասկոսում, Զահլեում, Իրաքում շարունակող իր գործունեության մասին:

Լուսանկարները, ազգային կյանքի տարաբնույթ վավերագրերը նա հավաքել է ամենատարբեր վայրերից` թանգարաններից, արխիվներից, նաեւ մասնավոր անձանցից` կյանքի ամենատարբեր բնագավառների վերաբերող` կրթական, ազգային, մշակութային եւ այլ: «Թատերական դրուագ մը» խորագրի ներքո ներկայացվում է Բարսեղ Աբովյանը, որը ըստ հեղինակի, եղել է թատերական այն սերնդից, որոնք 19-րդ դարից մինչեւ 20-րդ դարի 1-ին կեսը կերտել են հայ թատրոնի նոր ծնունդը: Նկարագրված են Բ. Աբովյանի թատերական գործունեությունը, շրջագայությունները (Պոլիս, Օդեսա, Նոր Նախիջեւան, Բաքու, Թեհրան), խաղացանկը (հիմնականում հայրենասիրական բնույթի ներկայացումներ), տեղեկություններ է տրվում Հալեպում նրա բեմական կյանքի 50-ամյակի հանդիսության եւ այդ առիթով լուսանկարներով տպագրված պրակի մասին:

Այսպես` շարունակ: Հեղինակը լուսանկար առ լուսանկար, փաստաթուղթ առ փաստաթուղթ գտնում, դրանց հետքերով գնում, ուսումնասիրում եւ իր վերագտած մասունքներով վերականգնում, կազմում է խճանկարը հայ ազգային կյանքի անցյալի մի հատվածի: Սա վավերական պատմություն է, վավերական կյանք, որն անշուշտ որպես սկզբնաղբյուրային արժեք կարող է օգտակար լինել համապատասխան ուսումնասիրողներին:

Մ. Բ.

http://azg.am/AM/2013080213