The Independent-ի հոդվածագիր Ռոբերտ Ֆիսկն անդրադարձել է 1915 թվականի Գալիպոլիի պատերազմի հերոս Սարգիս Թորոսյանին ու թուրքական պետության քայլերին` ցեխ նետելու հայազգի հերոսի հիշատակին:
«Հայ հերոսը, որին Թուրքիան նախընտրում է մոռանալ» վերտառությամբ հոդվածում հեղինակը ներկայացնում է օսմանյան բանակի կապիտան Թորոսյանին և նրա նկատմամբ թուրքական պետության վերաբերմունքը:
«Թուրքիան պատրաստվում է 2015 թվականին նշել Գալիպոլիի ճակատամարտի 100-րդ տարին` փորձելով շեղել մարդկանց օսմանյան թուրքերի կողմից 1915 թվականին իրականացված 1,5 մլն հայ կանանց, տղամարդկանց և երեխաների ցեղասպանության 100-րդ տարելիցից:
Թուրքական կառավարությանը հավատարիմ գիտնականներն արդեն փորձում են անել իրենց լավագույնը` մոռացության տալու հազարավոր արաբ զինվորների մասնակցությունը Գալիպոլիի ճակատամարտին օսմանյան բանակի կազմում: Այժմ էլ նրանք փորձում են ներկայացնել, թե հայ հրետանավոր սպան, ով իր խիզախության համար մեդալներ է ստացել Գալիպոլիում, կեղծել է իր կենսագրությունը:
Փաստ է, որ կապիտան Թորոսյանը մեդալներ է ստացել Էնվեր փաշայից, ով Թուրքիայի պատերազմական գործերի նախարարն էր, Օսմանյան կայսրության ամենահզոր անձը:
Իսկ Գալիպոլիի մեծագույն հերոսը Մուստաֆա Քեմալն էր, ով որպես Աթաթուրք, հիմնադրել է թուրքական պետությունը: Սակայն Թուրքիայի ժամանակակից գիտնականներից մի մասի կողմից Սարգսյանի կենսագրությունը կեղծ անվանելը ստիպում է «ժամանակակից» բառը նրանց անվան դիմաց առնել չակերտների մեջ:
Այժմ այդ գիտնականները պնդում են, թե Էնվերից մեդալներ ստանալու մասին տեղեկությունները հայ սպան ինքն է հորինել:
Թուրք հայտնի պատմաբաններից Թաներ Աքչամը, ով գրեթե ամբողջովին տեղյակ է 1915 թվականի ցեղասպանությունից, ԱՄՆ-ում փնտրել և գտել է Թորոսյան ընտանիքին, հանդիպել Սարգիսի թոռնուհուն և ուսումնասիրել նրա երկու օսմանյան մեդալները, որոնցից մեկի վրա եղել է Էնվերի ստորագրության բնօրինակը:
Ինչպես մենք բոլորս գիտենք, Թուրքիան ցանկանում է միանալ Եվրամիությանը: Ինչպե՞ս մենք` եվրոպացիներս, կարող ենք ասել, թե մուսուլմանական աշխարհը ցանկանում է հեռու մնալ մեր արժեքներից, երբ մի ամբողջ իսլամադավան պետություն ցանկանում է տեղ գտնել եվրոպական հասարակության մեջ…
Սակայն ինչպե՞ս Թուրքիան կարող է հույս ունենալ միանալու ԵՄ-ին, երբ նա դեռ ժխտում է Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ ճշմարտությունը և այդ ամենի հետևանքով հարձակում է գործում նաև օսմանյան սպայի վրա: Որքան էլ Թուրքիայի կառավարությունը 2015 թվականին Գալիպոլիում հնչեցնի իր շեփորներն ու թմբուկները, կապիտան Թորոսյանի ուրվականը շրջելու է այդ ճակատամարտի դաշտում:
Թորոսյանի «Դարդանելից Պաղեստին» անունը կրող հուշերը հրապարակվել են 1947 թվականին Բոսթոնում: Գիրքը դեռ 20 տարի առաջ ուսումնասիրել է Ստամբուլի «Բիլգի» համալսարանի սոցիալական գիտությունների պրոֆեսոր Այհան Աքթարը և ապշել հայ բնակչությանը ոչնչացնելու Թուրքիայի փորձերի վրա՝ այն դեպքում, երբ ծագումով հայ սպաներ էին կռվում օսմանյան բանակի համար:
Թորոսյանն իր գրքում գրել է բոլոր այն ճակատամարտերի մասին, որոնց մասնակցել է մինչ Առաջին աշխարհամարտի ավարտը:
Պրոֆեսոր Աքթարը, տեսնելով իր գործընկերների լռությունն ու փաստերը թաքցնելու ձգտումը, որոշել է հրապարակել Թորոսյանի գիրքը թուրքերենով:
Գրքի հրատարակումից հետո «Սաբանջը» համալսարանի պրոֆեսոր Հալիլ Բերքթայը 13 սյունակ է գրել «Թարաֆ» թերթում, որտեղ փորձում էր Թորոսյանի ամբողջ գիրքը կեղծիք համարել:
Աքթարը թուրք հեղինակի այս քայլը գնահատում է որպես «կերպարի սպանություն»: Աքթարը նաև նշում է. «Թեև Էնվերը հրամայել էր չաքսորել սպաների ընտանիքներին, սակայն նրա ընտանիքն աքսորվեց սիրիական անապատ»:
Օսմանյան բանակում ցածր զինվորական կոչումներ ունեցող հայերը զինաթափվեցին, ապա նաև կոտորվեցին Ցեղասպանության ժամանակ, երբ կանանց բռնաբարում էին թուրք զինվորները, ժանդարմները, քուրդ, չերքեզ աշխարհազորայինները: Չերչիլը այս կոտորածներն անվանել է «հոլոքոստ»: Թաներ Աքչամը, ով թուրք պատմաբան է և հանդիպել է Թորոսյանի սերունդներին, զարմանքով է անդրադարձել Թորոսյանի գրքի վերաբերյալ թուրք գիտնականների արձագանքին, որոնցից մեկը նշել է անգամ, որ Սարգիսը գոյություն չի ունեցել:
Աքթարն իր գրքում ներկայացնում է, որ Գալիպոլին միայն թուրքերի ճակատամարտը չի եղել, նրանում կարևոր դեր են խաղացել նաև Թորոսյանն ու այլ քրիստոնյաներ, մեծ թվով արաբներ:
Թուրքիայի արտաքին գործերի նախարար Ահմեդ Դավութօղլուն երկու տարի առաջ Գալիպոլիում մի ելույթ ունեցավ, որի ժամանակ նշեց, թե թուրքական պետությունը 2015 թվականի համար ինչ է պատրաստում. «Մենք պատրաստվում ենք անել այնպես, որպեսզի 1915 թվականը հայտնի դառնա ողջ աշխարհին: Ոչ որպես ցեղասպանության տարելից, ինչպես որոշ մարդիկ են պնդում, այլ որպես ազգի զարթոնքի տարի` Գալիպոլիի պաշտպանության հիշատակին»:
Այսպիսով, թուրքական ազգայնամոլությունը պատրաստվում է հաղթել պատմությանը մի քանի տարում: ԱՆԶԱԿ-ի (օսմանյան բանակի դեմ կռվող Ավստրալիայի և Նոր Զելանդիայի զորքերի անվանումը-խմբ.) մարտիկների սերունդները, ովքեր 2015 թվականին պիտի այցելեն Գալիպոլի, պետք է իրենց հյուրընկալող թուրքերին հարցնեն` ինչո՞ւ նրանք չեն հարգում այն քաջ արաբների և հայերի հիշատակը, այդ թվում նաև Թորոսյանի, ովքեր կռվել են Օսմանյան կայսրության համար»:
Թարգմանությունը` Գևորգ Պետրոսյանի
http://haynews.am/hy/1368449722
Leave a Reply