«Ակունքի» խմբագրությունն առանց կրճատումների թարգմանաբար ներկայացնում է Կ.Պոլսո հայոց պատրիարքի գլխավոր փոխանորդ Արամ Աթեշյանի հարցազրույցը, որ նա տվել է “Bugün” հեռուստաալիքի հաղորդավար Էրքան Թուֆանին.
“Bugün” հեռուստաալիքով Էրքան Թուֆանի «Վերլուծություն» հաղորդման հյուր` Պոլսո հայոց պատրիարքի գլխավոր փոխանորդ Արամ Աթեշյանը կարևոր մեկնաբանություններ արեց: «Թուրքիայում 100 հազարից ավելի գաղտնի հայ կա» պնդմամբ հանդես եկած Աթեշյանը նաև պաշտպանեց այն տեսակետը, թե Թունջելի նահանգի 90 տոկոսը հայեր են:
Արամ Աթեշյան- Երբ եկեղեցի է գալիս, իր ով լինելը բացահայտում է. նրա բոլոր հարևանները հասկանում են, թե ինչ է նա իրականում: Սակայն թեև ոմանք չեն համարձակվում հայտնել իրենց ինքնությունը, այնուամենայնիվ, գալիս են, այցելում են եկեղեցի: Օրինակ` անցյալ տարի Զատիկը Ստամբուլում նշելուց մեկ շաբաթ անց պատարագ մատուցեցի նաև Դիարբեքիրում. եկան մոտ 400 հոգի:
Էրքամ Թուֆան Այթավ- Դրանք այն գաղտնի հայերն են, որոնց մասին խոսու՞մ եք:
Արամ Աթեշյան- Նրանցից 200-ը զտարյուն մուսուլման եղբայրներն են, իսկ 200-ը` հայկական ծագմամբ:
Էրքամ Թուֆան Այթավ- Սակայն ծպտյալ եղողներն այնտեղ պատարագին որպես ծպտյալ եկան-մասնակցեցին, ասացին` այլևս գաղտնազերծում ենք մեր ինքնությունը:
ԾՊՏՅԱԼ ՀԱՅ ԵՆ ՆԱԵՎ ԻՄ ԱԶԳԱԿԱՆՆԵՐԸ
Արամ Աթեշյան- Սակայն նրանք չեն վերադառնում քրիստոնեության, քանի որ վերադառնալու դեպքում աշխատանքից դուրս կշպրտվեն, եթե աշխատում են պետական գրասենյակներում: Հարևանը կարող է անհանգստացնել նրանց: Նման դեպքեր գրանցվում են. իմ ընտանիքն էլ է ներկայում որպես մուսուլման ապրում Դիարբեքիրի Սիլվան գավառում: Այնտեղ ավագ քրոջս զավակներն են: Ոմանք վերադարձել են իրենց արմատներին: Նրանք 1950-ական թվականներին հարկադրանքով են իսլամացվել: Քրոջս ամուսնուն ասել են` եթե մահմեդական չդառնաս, քեզ կսպանենք, և այդ կերպ մուսուլման են դարձրել: Ես ծնվել եմ 1954 թ., ավագ քույրս մահմեդական էր դարձել, երբ 4-5 տարեկան էի:
Էրքամ Թուֆան Այթավ- Իրապե՞ս էր մուսուլմա՞ն դարձել:
Արամ Աթեշյան- Իրապես չի կարող մուսուլման դառնալ. չեք կարող նրա ներաշխարհը փոխել: Քրոջս ամուսինը ճնշմամբ է մահմեդական դարձել և հարկադրանքով էլ քրոջս է մահմեդականացրել: Ավագ քույրս գաղտնի կերպով խաչ էր կրում, հայերեն խոսում, բայց բոլորի կողմից պատվում էր` կրոնը փոխած լինելու պատճառով:
Էրքամ Թուֆան Այթավ- Անո՞ւնն էլ է փոխել:
Արամ Աթեշյան- Այո’, փոխել է: Քրոջս ամուսինը հարկադրանքով է մուսուլման դարձել և բռնությամբ` քրոջս մահմեդականացրել: Ասել է` ես իսլամացել եմ, դու ել ես պարտավոր մահմեդական դառնալ, և ինքնությունը փոխել:
Էրքամ Թուֆան Այթավ- Ձեր քրոջ ամուսինն ու ավագ քույրը մահմեդականի անձնագիր են հանել, և նրանց երեխաների անուններն էլ հայկական չեն եղել: Ճիշտ եմ հասկացել, այնպես չէ՞:
Արամ Աթեշյան- Անձնագիր են հանել և որպես մուսուլման ապրել: Նրանց զավակներն էլ են որպես մահմեդական ապրել: Նրանց անուններն էլ են իսլամական: Նրանց թոռներն էլ են մուսուլման եղել: Ի՞նչ է եղել. ես կորցրել եմ նրանց:
Էրքամ Թուֆան Այթավ- Իրականում չեք կորցրել. նրանք քրիստոնյա են հոգու խորքում:
Արամ Աթեշյան- Ի՞նչ տարբերություն. իմ եկեղեցու անդամը չեն, ես չեմ կարողացել մկրտել նրանց, չեմ էլ կարող:
Էրքամ Թուֆան Այթավ- Իհարկե, դուք էլ նման խնդիր ունեք, այնպես չէ՞: Քրիտոնեական հավատքի համաձայն` պարտադի՞ր է, որ քրիստոնյան մկրտված լինի: Չկնքված որևէ մեկը չի՞ կարող քրիստոնյա լինել: Դժո՞խք է գնալու, թե՞ դա մեղք է համարվում: Նախ` հասկանանք մկրտության խորհուրդը:
Արամ Աթեշյան- Դժոխք չի գնում. նման բան չկա: Հիմա քրիստոնյա դառնալու համար մկրտվելը պարտադիր է: Չկնքված ոչ մեկի չեմ կարող իմ եկեղեցի ընդունել:
Էրքամ Թուֆան Այթավ- Լա’վ, իսկ Ձեր քույրը կարո՞ղ էր մկրտվել:
Արամ Աթեշյան- Նա մկրտվել է երեխա ժամանակ: Ամուսնանալուց հետո է դավանափոխ եղել:
Էրքամ Թուֆան Այթավ- Շա’տ լավ, իսկ նրանց երեխանե՞րը:
Արամ Աթեշյան- Չեն կնքվել: Տեսե’ք, նրանք 6 զավակ ունեն, որոնցից մեկը վերադարձել է քրիստոնեության: Նրա երեխաներն էլ են վերադարձել, ես եմ վերադարձրել: Հայ են դարձել, մկրտվել են և ինձ քեռի են անվանում: Մնացած 5-ն ապրում են որպես մուսուլման:
Էրքամ Թուֆան Այթավ- Լա’վ, իսկ չմկրտվելն ըստ կրոնի ի՞նչ պատասխանատվության է նրանց ենթարկում: Մեղք գործա՞ծ են համարվում:
Արամ Աթեշյան- Մեղք չեն գործում, բայց թերի են համարվում: Այն դեպքում, երբ գոյություն ունի եկեղեցու, Հիսուս Քրիստոսի հետևորդ լինելու գաղափարը, նրանց հիմնական կրոնը հենց դա է:
Էրքամ Թուֆան Այթավ- Գաղտնի կերպով մկրտե’ք նրանց. հնարավոր չէ՞:
Արամ Աթեշյան– Մեր եկեղեցին է դա արգելում: Քանի դեռ նրանց անձնագրում «մուսուլման» է գրված, ես չեմ կարող կնքել նրանց. դա է եկեղեցական օրենքը: Անձնագրում ի՞նչ է գրվելու` թե’ քրիստոնյա, թե’ մահմեդակա՞ն:
Էրքամ Թուֆան Այթավ- Մի՞թե չի բավարարում այն, որ դուք գիտեք նրան որպես քրիստոնյա:
Արամ Աթեշյան- Ո’չ, չի բավարարում: Հիմա զարմիկս գիտի, բայց նրա երեխաները վաղը կմոռանան, որ քրիստոնյա են. չեն տեղեկանա դրա մասին, նրանց զավակներն էլ կմոռանան և վերջ:
Էրքամ Թուֆան Այթավ- Նրանց գործն էլ է բարդ` հասարակական ճնշումը. շրջապատում բոլորին մինչ այդ ասել են, թե մուսուլման են: Հետո միանգամից պիտի վեր կենան և ասեն, թե քրիստոնյա են: Խիստ բարդ որոշում է, այնպես չէ՞:
Արամ Աթեշյան- Նրանց շրջապատող մարդկանց 80 տոկոսն էլ են դավանափոխ հայեր: Սակայն գինուց քացախ են դառնում. ավելի թունդ մուսուլման են լինում:
Էրքամ Թուֆան Այթավ- Ծպտյալներից ոմանք իրապես մուսուլման են դառնում ուրեմն:
Արամ Աթեշյան- Պայմաններն են այդպես թելադրում. նրանք հարկադրված են լինում իրենց ավելի թունդ մահմեդական ներկայացնել:
Էրքամ Թուֆան Այթավ- Մզկի՞թ են գնում: Այսինքն` ի՞նչ եք հասկանում թունդ մուսուլման ասելով:
Արամ Աթեշյան- Գուցե մզկիթ էլ չեն գնում, բայց եկեղեցի էլ չեն հաճախում: Հեռու են մնում թե’ մզկիթից, թե’ եկեղեցուց: Նրանք իրար մեջ են ամուսնանում: Նայում են` ով է ծագմամբ հայ, և այդ ընտանիքց են աղջիկ ուզում:
Էրքամ Թուֆան Այթավ- Լա’վ, իսկ երիտասարդների համար այդ դրությունը բարդ չէ՞: Ասենք` մեկին են սիրում, ով ծպտյալ հայ չէ: Ի՞նչ են այնժամ անում:
Արամ Աթեշյան- Ներկայում հայերն էլ են այլ կրոններ դավանող մարդկանց հետ ամուսնանում: Դա արգելք չի լինում: Լինի մուսուլման թե մեկ այլ հավատքի հետևորդ` մեր երիտասարդներն էլ են ամուսնանում այլակրոնների հետ. Որևէ արգելք չկա դրանում: Սակայն ծպտյալ հայերն այդ կյանքն ակամա են ընտրել: Ես նրանց մասին եմ խոսում: Երբեմն ասում եմ նրանց` ինչու՞ չեք վերադառնում ձեր արմատներին: Պատասխանում են` եթե Ստամբուլ գանք` միգուցե: Ստամբուլում շատ վտանգ չկա: Զարմիկիս հարցնում եմ` ինչու՞ չես վերադառնում: Պատասխանում է` այդ դեպքում իմ ապրանքների համար մեկ տասներորդ գինը կվճարեն կամ էլ` ոչ մի բան չեն տա, երբ վաճառեմ: Նրա նման մեկ ուրիշն էլ կա: Կարևոր պաշտոն է զբաղեցնում: Ասում է` եթե հայտարարեմ հայ լինելուս մասին, ինձ կպաշտոնազրկեն:
Էրքամ Թուֆան Այթավ- Ինձ հետևյալ հարցն է հուզում. երբ որևէ ծպտյալ հայ հայտնում է իր հայության մասին, ինչպիսի՞ զարմանք է ապրում նրա շրջապատը: Նման դեպք պատահե՞լ է Ձեր շրջապատում: Երբ ասում է` ես յոթը պորտով հայ էի, քրիստոնյա, բայց ստիպված եմ եղել մուսուլման ներկայանալ, ինչպիսի՞ արձագանքներ է ստանում:
Արամ Աթեշյան- Ոչ մի: Սակայն պատահում են նաև բացասական արձագանք ստացողներ: Իմ դավանափոխ զարմիկը, ավելի ճիշտ` զարմիկիս զավակները հարձակման են ենթակվել, անգամ` արմատներով հայերի կողմից, ովքեր նրանց ասել են` ինչու՞ ես վերստին քրիստոնյա դարձել, և զարմիկս օրեր շարունակ արտասվել է այնպես, կարծես թե այլ կրոնի անդամ լինելը մեղք է:
Էրքամ Թուֆան Այթավ- Լա’վ, ինձ հետաքրքրում է նաև հետևյալ հարցը. այդ ծպտյալ հայերն իրենց զավակներին ե՞րբ են դրա մասին հայտնում:
Արամ Աթեշյան- Վերջին շունչը փչելիս: Մեծ մայրերն ու մեծ հայրերը դրա մասին հայտնում են, երբ նրանց վերջին օրերն են մոտենում:
Էրքամ Թուֆան Այթավ- Նման դեպքեր դեռ պատահում են, այնպես չէ՞: Առավելապես ո՞ր քաղաքներում:
Արամ Աթեշյան- Բազմաթիվ քաղաքներում: Օրինակ` Դիարբեքիրում, որտեղ որպես հայ հայտնի 3-4 ընտանիք է բնակվում, սակայն իրականում ինքնությամբ քրիստոնյա, բայց դրա մասին չբարձրաձայնող շուրջ 50-60 ընտանիք է առկա: Եթե միայն իմ զարմիկներին, քրոջս թոռներին հաշվենք, միայն նրանք արդեն 25 հոգի կկազմեն:
Էրքամ Թուֆան Այթավ- Նրանց կրոնական մոտիվացիան ապահովելու համար, որպես եկեղեցի, նրանց ծառայու՞մ եք:
Արամ Աթեշյան- Մենք չենք կարող նրանց ծառայել: Ի՞նչ ծառայություն կարող ենք մատուցել, որ… Նրանք քրիստոնյա չեն, եթե անգամ արյամբ և հոգով` են: Ես չեմ կարող նրանց սպասարկել: Անձնական, ազգակցական վերաբերմունքից բացի` ոչ մի ծառայություն չեմ կարող մատուցել` որպես եկեղեցի: Սակայն եթե մկրտվեն, փոխեն իրենց ինքնությունը, քրիստոնյա դառնան, դա ուրիշ բան:
ԹՈՒՆՋԵԼԻԻ (Դերսիմ–Ակունքի խմբ.) 90 ՏՈԿՈՍԸ ՀԱՅ Է
Էրքամ Թուֆան Այթավ- Ասում են` Թունջելիի կողմերում բազմաթիվ ծպտյալ հայեր կան, դա ճի՞շտ է» հարցին.
Արամ Աթեշյան- Ճիշտ է: Թունջելիի թերևս 90 տոկոսը ծպտյալ հայեր են: Կհարցնեք` ինչու: Ինձ մոտ եկավ 30 տարեկան մի երիտասարդ և ասաց` «Իմ ծագումը հայկական է: Ես ուզում եմ վերադառնալ իմ կրոնին»: Ասացի` «Ապացուցի’ր», չկարողացավ ապացուցել, ես էլ չընդունեցի:
Սակայն համառորեն գնաց-եկավ, չհրաժարվեց: Գնաց-եկավ, ինձ անհանգստացրեց, ավելի ուշ ինձ զանգահարեց նրա հայրը և ասաց. «Պարո’ն, ես քաղաքապետ եմ, երբ պաշտոնաթող լինեմ, ես էլ եմ գալու Ստամբուլ և դավանափոխ լինելու: Այստեղի բնակիչների 90 տոկոսը հայեր են: Ընդունի’ր»:
Ես էլ ընդունեցի: Մասնակցեց դասընթացին, մկրտվեց, մեր եկեղեցու անդամը դարձավ:
ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ ՄԵՐ ՀԱՅՐՆ Է, ԹՈՒՐՔԻԱՆ` ՄԱՅՐԸ
Էրքամ Թուֆան Այթավ- Թուրքիայի հայերի համար ի՞նչ է նշանակում Հայաստանում կրթություն ստանալը:
Արամ Աթեշյան- Նշանակում է` այնտեղ հայրս է, այստեղ էլ` մայրս, որովհետև մենք Հայաստանը հայրենիք ենք անվանում, իսկ Թուրքիան` մայր հայրենիք (բառախաղ է, որը հիմնված է այն փաստի վրա, որ հայերենում հայրենիք բառը կազմվում է «հայր» բառից, իսկ թուրքերենում` «մայր»-Ակունքի խմբ.): Մենք` Թուրքիայի հայերս, մոր և հոր արանքում մնացած երեխաներ ենք. մեր ծնողները վիճում են, մենք` լալիս: Մենք անհամբերությամբ ենք սպասում, որ մեր ծնողներն այլևս հաշտվեն, գրկախառնվեն` ինչ գնով էլ լինի:
http://haber.stargazete.com/guncel/tuncelinin-yuzde-90-ermeni-iddiasi/haber-749164
Թարգմանեց Մելինե Անումյանը
Akunq.net
Leave a Reply