Համալսարանն ավարտելուց հետո իմ առաջին գործնական ծրագիրը հայ-թուրքական հարաբերությունների մասին Թուրքիայում բավականին հայտնի և Հայկական հարցում այլ կարծիք ունեցող պատմաբանների ու քաղաքագետների, իրավաբանների հետ հարցազրույցներ անելն ու դրանք հայերեն թարգմանելով հրատարակելն էր: Այն ժամանակ` 2005թ., Թուրքիայում տիրում էր այլ իրավիճակ: Արդարություն և զարգացում կուսակցությունը ջանքեր էր գործադրում Եվրամիությանն անդամակցելու ուղղությամբ, և առկա էր համաշխարհային ընկալում, որ Թուրքիան Հայաստանի հետ հարաբերությունների բարելավումը, սահմանների բացումը և Ցեղասպանության ընդունումը կարող է իրականացնել ԵՄ ինտեգրման գործողությունների շրջանակներում:
Հրանտ Դինքն ինձ շատ էր օգնում իմ 35-հոգանոց ցանկի մեջ ներառված բավականին հայտնի և զբաղված մարդկանց հետ հանդիպումներ կազմակերպելու գործում:
Այս հանդիպումներից ինձ համար ամենացանկալին իր քրդական և հայկական հարցերում սուր և իրավացի դիրքորոշմամբ հանդես եկող թուրք լրագրող և գրող Ահմեդ Ալթանն էր: Վաղ հասակում ընթերցելով նրա գրքերը, որոնք մշտապես պարունակում էին պատմության չշոշափված մութ էջերը, մի տեսակ համակրանք էի ձեռք բերել քաջ և տաղանդավոր ռոմանտիկ գրողի նկատմամբ: Ճանապարհին որոշակի լարվածություն էի զգում, քանի որ տեսնելու էի մի մարդու, որի մասին պատկերացում էի ստեղծել նրա ստեղծագործություններով, որոնցից ոչ մեկը բաց չէի թողել: Մոտենալով նրա ապրած տանը՝ մի կողմից մտածում էի նաև ընդունված այն կարծիքի մասին, որ մարդ չպետք է ծանոթանա իր սիրած գրողի հետ:
Դուռը բացելուց հետո ինձ ներս հրավիրեց և, վերցնելով իմ ձեռքի հայկական գինին, ասաց. «Չգիտեի, որ հայերը գինի են արտադրում»: Այսօր մտածում եմ, որ տվածս պատասխանը բավական անշնորհք էր ու հարձակողական, երբ լարված ասացի. «Հայերի մասին, կարծում եմ, շատ բան չգիտեք»:
Հարցերիս պատասխանելիս նա մերթ խոսում էր գրելու նման, մերթ՝ նաև ուսուցչի տոնով, բայց մշտապես զգացնել էր տալիս, որ ազնիվ է: Ես արդեն երկար տարիներ գիտեի, որ նա 1915թ. դեպքերն անվանում է Ցեղասպանություն, գրում դրանց մասին, և չէի փորձում նրան ստիպել սահմանումներ տալ: Հարցազրույցի վերջում նա մի փոքր նեղացած ասաց. «Ախր մենք` նկատի ունենալով թուրք մտավորականների գոնե որոշակի շրջանակներին, փորձում ենք բացահայտել իրականությունը, գրում ենք այդ մասին, պետության դեմ ենք կանգնում, մեղադրում ենք պետությանը, իսկ Դուք Հայաստանում ի՞նչ եք անում: Օրինակ դու երբևիցե հարցականի տակ դրե՞լ ես քո սովորած պետական պատմությունը»:
Փորձում էր ինձ շփոթության մատնել. հասկացել էր, որ իրեն հավատում և վստահում եմ, ու հետևաբար պետք է անեմ այն, ինչ ինքն էր ճիշտ համարում:
-Ոչ, հարցականի տակ չեմ դնում ու երբեք էլ չեմ դնելու,- պատասխանեցի: Եթե այսօր լիներ, նրա դեմքի զարմանքն ավելի երկար վայելելու համար ավելի երկար կլռեի, բայց այդ օրը չկարողացա: Ասացի. «Ձեր պետական պատմություն ասածը ես, Ձեզ նման, քեմալիզմի գաղափարախոսությամբ թունավորված դպրոցներում չեմ սովորել: Իմ պատմությունը ես լսել եմ Օրդուում ծնված իմ որբ տատիկից, դրանով եմ մեծացել»:
Պատմեցի իմ տատիկի պատմությունը, որ վեց տարեկանում տեսել էր իր յոթ քույր-եղբայրների ու ծնողների սպանությունը և ընդամենը երկու թուրք զինվորի վեճի արդյունքում, արդյոք իրե՞ն էլ պետք էր մորթել, դրանցից մեկի` մի քիչ խիղճ ունեցողի, կողմից աչք-ունքով հասկացվելով, կարողացել էր փախչել հայկական մանկական սպանդանոցից:
Վեց տարեկանում սկսելով կյանքի պայքարը` բուն կյանքի, կենդանի մնալու համար, նա օգնություն էր ստացել միայն իր նման որբերից, որոնք ցույց էին տվել ուտելի խոտերը, անապատում ջուր գտնելու գաղտնիքները: Ընկնելով թուրք զինվորականի ընտանիք՝ որպես հոգեզավակ, հալածվել էր զինվորականի կնոջ կողմից, որը նրան համարել էր երիտասարդ կնոջ հավակնորդ: Փախչելով նրանից՝ տեղ էր գտել մի քրդի ընտանիքում և հետո հասել Պոլիս, որտեղ ամուսնացել էր սեբաստացի իր նման որբ տղայի հետ:
Թուրք գրողին պատմում էի, որ տատիկս երբեք չէր կարողանում ուրախանալ, չէր կարողանում հանգիստ նայել ջրերին` դրանք տեսնում էր արյունով լեցուն, եկեղեցի չէր գնում և մեզ էլ չէր թողնում` ասելով` եթե Աստված լիներ, չէր թողնի, որ մեզ այսքան դժբախտություններ հասնեին:
Ալթանի հայացքը փոխվել էր, զարմանքի փոխարեն կարծես թե հասկացող և նույնիսկ ցավող աչքերով էր նայում: Չէր սպասում, որ պատմությունը կարող է նաև այդքան կենդանի ու կասկածից դուրս լինել:
Իմ զրուցակից Ահմեդ Ալթանը հետագայում հիմնեց «Թարաֆ» թերթը՝ շարունակելով հարցականի տակ դնել թուրքական պետական պատմագրությունը, պետական կառույցները և, հանուն ավելի լուսավոր ու արդար Թուրքիայի, համարձակվեց նույնիսկ թուրքական «խորքային պետության» իշխանությունը տապալելուն ուղղված փաստաթղթեր հրապարակել, որը «խորքային պետության» բացահայտման առաջին քայլերից մեկը եղավ Թուրքիայում:
Բայց ես, ինչպես իրեն ասել էի, իմ «պաշտոնական պատմությունը»` այսինքն որբ տատիկիս պատմածները, երբեք հարցականի տակ չդրեցի…
http://civilnet.am
Leave a Reply