Պատմական հիշողության պահպանման գիտակցումը

Մելանյա Բադալյան

«Ես միշտ մտածել եմ, թե որեւէ անհատի կյանքում «հիշողությունը» վճռորոշ նշանակություն է ունենում միայն այն դեպքում, երբ վերջինիս մոտ փոխվելու անհրաժեշտություն է առաջանում, երբ այն, դաջվելով ուղեղի բջիջներում, փոխակերպվում, վերաձեւում է դրանք, այլ ոչ թե սոսկ նոր կապեր հայտնաբերում գորշ նյութի նեյրոնների միջեւ:

Ճիշտ այդպես պատահեց ինձ հետ. հորս մահվանից հետո ես տեւական ժամանակ անդրադառնում էի նրա հիշողությանը` անձկությամբ այնտեղ տարրալուծելով իմ մանկությունը, պատանեկությունն ու երիտասարդությունը», «Սփռվածները» գրքի ներածականում գրում է հեղինակը` Իտալիայում ՀՀ պատվո հյուպատոս Պյետրո Քուչուկյանը: Գրքի բնագրային` իտալերեն առաջին հրատարակությունը եղել է 1998-ին, որին հաջորդել են տարբեր տարիների չորս վերահրատարակություններ: Հայերեն թարգմանությունն իրականացրել է Լիլիթ Մելիքյանը, տպագրվել է 2013 թ., Երեւանում («Ակտուալ արվեստ»): Շնորհանդեսը հեղինակի ներկայությամբ կայացավ Ավ. Իսահակյանի անվ. գրադարանում, օրեր առաջ: Գրքի եւ հեղինակի մասին ընդհանուր ծանոթությամբ հանդես եկավ գրականագետ, երեկոյի հանդիսավար Երվանդ Տեր-Խաչատրյանը: «Սփռվածները» աշխարհի հայկական համայնքներ կատարած հեղինակի ուղեւորության տպավորություններն են, սակայն ինչպես նկատվեց` սովորական ճամփորդական նոթեր չեն դրանք. տարբեր հատվածներ գեղարվեստական պատումի արժեք ու ազդեցություն ունեն:

Հայկական սփյուռքը Պյետրո Քուչուկյանի հայացքով նոր երեւույթներ ու շերտեր է ի հայտ բերում, անսպասելի, նոր տեղեկություններ փոխանցում Իսրայելի, Հորդանանի, Կիպրոսի, Հունաստանի, Ավստրալիայի եւ այլ հայկական համայնքների, մարդկային սովորույթների, նիստ ու կացի, հարաբերությունների մասին, ծանոթացնում նաեւ այդ երկրներին, նկարագրում հատկանշական բնորոշ կողմեր: Եվ հետաքրրքականը` որ սփռվածների այս լայն աշխարհագրությունը ընդգրկում է նաեւ Հայաստանը:

Ելույթ ունեցողը անդրադարձավ Գաբրիելե Նիսսիմի ուշագրավ վերլուծություն-առաջաբանին` նկատելով, որ դա կարելի է տպագրել առանձին` իբրեւ հայկական ցավոտ հարցի, մեր պատմական ճակատագրի մասին շատ հետաքրքրական հոդված: Գրքի հաջողությունը նա պայմանավորեց նաեւ հայերեն բարձրորակ թարգմանությամբ եւ խնամքոտ աշխատասիրությամբ` ծանոթագրության բաժնին վերաբերող, որ կատարել է Իտալիայում Հայաստանի նախկին դեսպան Գագիկ Բաղդասարյանը, որը Պյետրո Քուչուկյանի հետաքրքրությունների, նախասիրությունների, հոբբիների նկարագրությամբ ներկայացրեց կոլորիտով, կենսախինդ, ջերմ հայ մարդու հետաքրքրական կերպարը:

Արմատներով Պոլսից` Պյետրո Քուչուկյանը ծնվել է Հյուսիսային Իտալիայի Արկո քաղաքում, նախնական կրթությունը ստացել Վենետիկի Մուրադ-Ռափայելյան վարժարանում, ապա Պադուայի համալսարանում, ավելի ուշ Միլանի համալսարանում մասնագիտացել ատամնաբուժության մեջ, հետագայում բացել սեփական բուժարանը եւ այժմ համարվում է քաղաքի լավագույն մասնագետներից մեկը: Պ. Քուչուկյանի երկրորդ կյանքը, սակայն, մի ուրիշ տեղ է. նա սպորտաձեւերի սիրահար է` ձիասպորտ, թենիս, պլաներիզմ, բայց գլխավորը` մոտոցիկլիզմն է: Նրա սերը մոտոցիկլի հանդեպ աննկարագրելի կրքոտ է եղել եւ շարունակվում է մինչեւ այսօր: «Մոտոցիկլետ սիրում է այնպես, ինչպես ծնողը` զավակին», ասում է Գ. Բաղդասարյանը: Եղել է մոտոկրոսի թիմի մարզիչ, այս մրցաձեւում Իտալիայի չեմպիոն է, հորինել է մոտոցիկլի մասնագիտացված հատուկ մոդել, սաներից շատերը` ազգային տարբեր պատկանելության, հենց իրենց երկրներում դարձել են չեմպիոններ: «Մոտոցիկլիզմ» ամսագրի լրագրող եւ ֆոտոլրագրող է աշխատել: Սակայն մոտոցիկլը մեկ այլ կարեւոր նշանակություն է ունեցել իր կյանքում. Կնոջ` Աննամարիա Սամուելիի հետ նրանք շրջել են աշխարհի գրեթե բոլոր մայրցամաքները, եղել բոլոր այն երկրներում, որտեղ թեկուզ մեկ հայ կա: Այս ուղեւորությունների տպավորությունները հետագայում վերածել են բազմաթիվ գրքերի: Գագիկ Բաղդասարյանը ներկայացրեց Քուչուկյանի հայանպաստ գործունեության կարեւոր, շոշափելի արդյունքները` տարիների նրա օժանդակությունը Իտալիայում ՀՀ դեսպանատանը եւ հատկապես Իտալիայի խորհրդարանի կողմից Հայոց ցեղասպանության ճանաչմանն ուղղված աշխատանքները, որին նպաստել է «Արմին Տ. Վեգները եւ հայերը Անատոլիայում. 1915»` իր եւ կնոջ կազմակերպած շրջիկ ցուցահանդեսը: Իտալացի պատմաբան, լրագրող, էսսեիստ Գաբրիելե Նիսսիմի հետ Քուչուկյանը հիմնադրել է «Գարիվո-Արդարների անտառ» միջազգային կազմակերպությունը, որի մաս կազմող` «Հայերի համար արդարների միջազգային կոմիտեի» նախագահն է: Հայաստանի հետ կապը սերտացել է երկրաշարժից հետո. իր ծավալած գործունեության համար նրան շնորհվել է Ստեփանավանի, Սպիտակի եւ Գյումրիի պատվավոր քաղաքացու կոչում: Նրա նախաձեռնությամբ եւ ջանքերով է Ծիծեռնակաբերդում հիմնվել Հայոց ցեղասպանության դեմ իրենց ձայնը բարձրացրած օտարազգի գործիչների Հիշատակի պատը: Այս մասին եւ դրա առաջին փորձի հետ կապված հետաքրքրական մանրամասներ պատմեց Լավրենտի Բարսեղյանը:

Թարգմանչուհու` Լիլիթ Մելիքյանի համար ամենից գրավիչը պատումի անկեղծությունը, անաչառ, անմիջական վերաբերմունքն է, հումորի նուրբ զգացողությունը, լեզվական այն գրավչությունը, որով հեղինակը ներկայացնում է հայկական համայնքները, նկարագրում դրանց ընդհանուր պատկերը, եկեղեցի-դպրոց-մամուլ ինքնակազմակերպական կարողությունը, այդ երկրներում հանգրվանած հայության տեղաշարժերի եւ հոգեբանության մեջ կատարվող փոփոխությունների վերլուծումները. այս համատեքստում էլ, նկատում է նա, հեղինակը Հայաստանը դիտարկում է իբրեւ «սփռվածների» (1946-47 թթ. ներգաղթ) եւս մեկ վայր, որոշակիորեն` օտար:

Աշխարհի պատկերը, մարդկային հոգեբանությունն ու փոխհարաբերությունները խոսքի միջոցով ներկայացնելու առավելության, լեզվի գեղարվեստական պատկերավորման ազդեցության մասին էր Հենրիկ Էդոյանի խոսքը. «Հոգու կամերայով դիտված աշխարհ է, որի մեջ ներքին խոր նպատակ կա: Աշխարհում սփռված հայության, նրանց անցյալի ու ճակատագրի մասին է պատմում, ցավի մասին գրում է թեթեւ լեզվով, լիրիկական շղարշով` իբրեւ վերապրում, իբրեւ ընկալում»:

Եվ ինչպես գրքի առաջաբանում է գրված. «Քուչուկյանը մեզ հասկանալի է դարձնում, թե ինչ ասել է այսօր հայ լինել եւ միանգամից պարզվում է, որ հիշողության խնդիրը ոչ թե երեկվան է պատկանում, ոչ թե պատմական պարսավագիր է, այլ վերաբերում է նոր սերունդների գոյատեւման պայմաններին»:

http://azg.am/AM/2013040209