Հայկական հիմնարկների սեփականության «2012 թ.հայտարարագիրը»

Հյուսնյու Օնդյուլ

Դուք երբևէ փոքրամասնություն եղե՞լ եք, եղբա՛յր, հարցին միամտորեն պատասխանեցի.

-Ո՛չ, չեմ եղել:

-Նախ մտածենք, հետո հանդիպենք և խոսենք:

Ինձ այս ցավալի դասը տարիներ առաջա ընկերական մի հանդիպման ժամանակ մի հայ բժիշկ տվեց: Չի հիշում, թե արդեն քանի սերունդ են այստեղ ապրում, պապերը Պոլսի հին բնակիչներից են…

Նրա կրոնը մեծամասնությունից տարբեր էր, ազգության-էթնոսի-ռասայի տեսանկյունից էլ էր մեծամասնությունից տարբերվում, լեզուն էլ էր տարբեր…

Սակայն պոլսեցի էր: Պետության անունն ու ռեժիմը կարող է փոխված լինել, սակայն թուրքիացի էր: Մի փաստ կա. փոքրամասնություն լինում և ծնվում էին:

Ըստ իմ պատմության լեզվի, աշխարհագրության և պետությունների գծած «սահմանների» և այդ ժամանակ, այդ աշխարհագրական շրջանում գործող օրենքի՝ կարող էիք փոքրամասնություն ծնվել և լինել:

Ըստ իս՝ խնդիրը խճճվում է հատկապես տեղի ունեցած տրավմաներին առնչվող «ճշմարտությունն իմանալու իրավունքի» և «հասկանալու ջանքերի մեջ»: Իսկ պետությունների տեսանկյունից՝ մարդու իրավունքներին հարգանքով վերաբերվելու պարտականությունը սկզբունք է, որը պետք է հիշել…

«Հրանտ Դինք» հիմնադրամը ճշմարտությունն իմանալու և հասկանալու ջանքեր գործադրողներին օգնելու համար հիանալի մի ծրագիր է սկսել: Հիմնադրամը լույս է ընծայել «Հայտարարագիր 2012, Պոլսո հայկական  հիմնարկների սեփականությունը» գիրքը, որը բաղկացած է երեք գլխից:

Առաջին գլխում, որը վերնագրված է «Կայսրությունից` հանրապետություն», ներառված են փոքրամասնության համայնքային կյանքում փոքրամասնությունների հիմնարկների տեղն ու պատմությունը, տարբեր ժամանակաշրջաններում ըստ քաղաքական զարգացումների՝ պետության կատարած քայլերը, հարցի վերաբերյալ դատարանի որոշումներն ու կիրառումները:

«Յուրացման պատմությունները» վերնագրված երկրորդ գլխում մանրամասն ուսումնասիրվում է հինգ սեփականության յուրացման դեպք:

Երրորդ գլխում տեղ է գտել Պոլսո հայ առաքելական, կաթոլիկ և բողոքական համայնքներին պատկանող 53  հիմնարկի հակիրճ պատմությունը և գտնել հաջողված սեփականությունների վերաբերյալ տեղեկություններ ու վիճակագրական տվյալներ: 

Հիմնադրամի 2012 թ. նոյեմբերի 30-ի «մամլո հայտարարության մեջ» ասվում է. «Հետազոտության շրջանակում հաստատվել է, որ Պոլսի 53 հայկական հիմնարկ տարիների ընթացքում ընդհանուր թվով 1328 անշարժ գույք է ձեռք բերել, որից 580-ը սեփականության խնդիրների հետ չի բախվել, իսկ 661-ը տարբեր պատճառներով յուրացվել է: 1328 անշարժ գույքից 87-ի ճակատագիրն այդպես էլ անհայտ է մնացել, այսինքն՝ հայտնի չէ, թե սեփականության խնդիր ունեցել է, թե ոչ: Բռնագրավված 661 անշարժ գույքից միայն 143-ն է վերջին 10 տարվա ընթացքում տարբեր օրենսդրական փոփոխությունների արդյունքում վերադարձվել հիմնարկներին: Այս թիվը 1328 հիմնարկային սեփականության 10.77 տոկոսն է կազմում»:

Հիմնադրամի հայտարարության մեջ տեղ է գտել նաև հետևյալ հավելյալ տեղեկությունը. «Ստամբուլում այսօր գործում է 53 հայկական հիմնարկ, որոնց կազմում կա 48 գործող հայկական եկեղեցի, 18 հայկական դպրոց, երկու հայկական հիվանդանոց և 20 հայկական գերեզմանոց: 2012-2013 ուս. տարում այս 18 հայկական դպրոցում կրթություն է ստանում ընդհանուր թվով 3139 հայ աշակերտ: Հետազոտության ընթացքում հաստատվել է, որ Ստամբուլում 9 հայկական եկեղեցի դադարել է գործել կամ ոչնչացվել է, փակվել է 34 հայկական դպրոց, 11 հայկական գերեզմանոց այլևս չի գործել որպես գերեզմանոց»:

2012 թ. դետեմբերի 27-ին Անկարայում Մարդու իրավունքները պաշտպանող կազմակերպությունների համար գրքի շնորհանդեսը տեղի է ունեցել Մարդու իրավունքների կազմակերպության կենտրոնում: Հետազոտությանը և այնուհետև այն գրքի վերծելուն աջակցել են Եորոմիությունն ու Բաց հասարակություն հիմնադրամը:

Գիրքը կարելի է անվճար ձեռք բերել «Հրանտ Դինք» հիմնադրամից:

Եթե ուզում եք Նոր տարին սկսել` իմանալով փոքրամասնությունների ապրած իրադարձությունների մասին ճշմարտությունը և փորձել հասկանալ նրանց իրավունքներն ու ազատությունները, ապա խնդրում եմ ձեռք բերեք գիրքն ու շարունակեք փորձել հասկանալ…

Մեր առջև է մի աշխատություն, որը լուսավորում և մտածելու տեղիք է տալիս նաև պետության՝ մարդու իրավունքների պաշտպանության պատասխանատվություն կրելու տեսանկյունից:  

http://www.evrensel.net/news.php?id=45339

Թարգմանեց Անահիտ Քարտաշյանը

Akunq.net