Հուշերը ոչ թե երևակայական են, այլ իրական. Թորոսյանի ընտանիքը խախտեց լռությունը…

 

[Sesonline] Թաներ Աքչամին հարցազրույց տված Թորոսյանի թոռնուհի Լուիզ Շրեյբերը, ի հակառակ «հուշերը երևակայական են» ենթադրությանը, ասում է` «Պապիս ռազմական կարիերան քաջապես հայտնի է հայկական համայնքի շրջանում: Գիրքը բովանդակում է պապիս` պատերազմից մնացած հուշերը»…

Թաներ Աքչամ. «Այհան Աքթարի հեղինակած առաջաբանով` «Իլեթիշիմ» հրատարակչատան կողմից թուրքերենով հրատարակված Սարգիս Թորոսյանի «Դարդանելից մինչև պաղեստինյան ռազմաճակատ» վերնագրով հուշերի կապակցությամբ սկսված բանավեճն ընթացքի մեջ է, և թվում է` դեռ կշարունակվի: Գիրքը թեև օսմանյան բանակում կռված մի հայ զինվորի և վերջինիս ընտանիքի կյանքի պատմությունն է ներկայացնում, սակայն այդ բոլոր քննարկումների ընթացքում երբեք օրակարգում չեն եղել այն հարցերը, թե Սարգիս Թորոսյանի գերդաստանից որևէ մեկը մնացե՞լ է, թե՞ ոչ, և եթե մնացել է, ապա որտե՞ղ է հիմա: 2012 թ. նոյեմբերին Այհան Աքթարը հայտնեց, որ Թորոսյանի ընտանիքի հետքը գտել է, կապ է հաստատել նրա թոռան` Լուիզ Շրեյբերի հետ, բայց վերջինս հետագայում չի արձագանքել իրեն: Ես էլ նրան ասացի, թե ցանկության դեպքում կփորձեմ կապ ստեղծել Շրեյբերի հետ: Ընդունեց և Շրեյբերի հետ նամակագրությունն էլ ներառյալ` իր ձեռքի տակ գտնվող բոլոր տեղեկություններն ինձ փոխանցեց, որի համար ցանկանում եմ իմ երախտագիտությունը հայտնել իրեն:

Մեծ զանգվածային կոտորածներից մազապուրծ եղած մարդկանց հետ նրանց անհատական պատմությունների առնչությամբ կապ հաստատելը լուրջ խնդիր է և խիստ նրբանկատություն է պահանջում: Այդ պատճառով ուղղակիորեն Լուիզին որոնելու փոխարեն նախընտրեցի նրա հետ կապ հաստատել այնպիսի միջնորդների միջոցով, որոնց կարող եմ վստահել: Ֆիլադելֆիայում, որտեղ բնակվում է Լուիզը, զանգահարեցի Հայ բողոքական եկեղեցու հոգևոր սպասավոր, իմ սիրելի բարեկամ Նշան Բաքալյանին և հայցեցի իր աջակցությունը: Լուիզը 2008 թ. իր պապին պատկանած` օսմաներենով որոշ փաստաթղթեր էր նրան տվել և հարցրել` արդյոք կարող է դրանք վերծանել, թե ոչ: Դրանից հետո տեղի ունեցած դեպքերը շատ արագ զարգացան: Լուիզը համաձայնվեց ինձ ընդունել: Մենք հանդիպեցինք 2012 թ. դեկտեմբերի 27-ին և 28-ին` Ֆիլադելֆիայում: Իմ լսածներն ու տեսածներս գերազանցեցին սպասումներս: Լուիզի ձեռքում կային ոչ միայն Թորոսյանին և իր ընտանիքին պատկանած լուսանկարներ, այլ նաև` այնպիսի կարևոր փաստաթղթեր, որոնք կարող են նույնիսկ ողջ բանավեճի բնույթը փոխել: Եթե Նշան Բաքալյանը չլիներ, այս հանդիպումն անհնար կլիներ: Ուզում եմ իմ երախտագիտությունը հայտնել նրան»:

Թաներ Աքչամ-Ներկայացեք խնդրեմ:

Լուիզ Շրեյբեր-Անունս Լուիզ Շրեյբեր է: Ես հարյուրապետ Սարգիս Թորոսյանի թոռնուհին եմ: Ծնվել եմ հենց այն տարում, երբ պապս վախճանվել է` 1954 թ. հունվարին: Պապս մահացել է նույն թվականի օգոստոսին: Պապիս վերաբերող ամեն բանի մասին տեղեկացել եմ մորական տատիս և մորս միջոցով: Մեր տանը շատ էին խոսում պապիս մասին: Ես էլ շատ էի հետաքրքրվում, հարցեր տալիս և նշումներ անում նրանց պատմածներից: Ինչ լավ է, որ այդպես եմ արել: Այն ամենն, ինչ այսօր Ձեզ եմ ներկայացնելու, բաղկացած են այդ նշումներից և իմ հիշողության մեջ պահպանվածներից: Գալով փաստաթղթերին` դրանք մորական տատիս էին պատկանում:

Ե՞րբ է Ձեր պապը ծանոթացել Ձեր մորական տատի հետ:

Թուրքիայում են ծանոթացել, երբ պապս կռվում էր այնտեղ: Մորական տատս ծագումով Ադանայից է, որտեղ ծնվել է 1906 թ.: Երբ հանդիպել է պապիս, 13 տարեկան է եղել: Թե նա և թե նրա մայրը առանձնապես չեն հավանել Սարգսին, բայց տանը հոր խոսքն օրենք է եղել: Դրա համար էլ մորական տատս ամուսնացել է Սարգսի հետ: Մեծ մայրս, երբ 1921 թ. հաստատվել է Ամերիկայում, 6 ամսական հղի է եղել: Երբ նա հասել է Էլիս կղզին, թերևս պաշտոնյաների հարկադրանքով, անունը փոխել է և գրանցվել որպես Վիկտորիա:

Մեզ կներկայացնե՞ք այն պատմությունները, որ լսել եք Ձեր պապի մասին:

Այդ պատմություններն առանձնապես հաճելի չեն. տխուր են և ցավալի: Մորական տատս և մայրս ասում էին, թե պապս Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ իր հետ տեղի ունեցած դեպքերի պատճառով տառապում էր «պոստտրավմատիկ ստրես» կոչված հիվանդությամբ և իր բարկությունը տատիս վրա էր թափում: Նրան երբեք իր անունով չէր դիմում. երբ միասին էին լինում, երբեք «կինս» չէր ասում, այլ միշտ դիմում` «Ի’նձ լսիր» ասելով: Մեծ մորս միայն մեկ անգամ, այն էլ` հիվանդանոցում մահվան մահճում գտնվելիս է նրա իրական անունով դիմել: Երբ տատիկս պապիս մասին էր խոսում, առավելապես այն ճնշումների մասին էր պատմում, որոնց ենթարկվել էր նրա կողմից: Հետագայում պապս տնից հեռացել է, և ամեն մեկն իր ճանապարհով է գնացել: Նրանք թերևս բաժանվել են գրքի հրատարակումից` 1947 թվականից հետո, որովհետև տատս ասում էր, որ տանը փաթեթով գրքեր կային, որոնք ընկերներին էին բաժանվում: Բաժանման կոնկրետ թվականը չեմ կարող ստույգ ասել:

Սակայն ես տեղյակ եմ, որ նրանք պաշտոնապես բաժանված չեն եղել:

Արդյո  նա խոսում էր պատերազմից: Երբ մայրս և մորաքույրս դեռ փոքր էին, պապս նրանց պատերազմի մասին պատմություններ է պատմել, հայերենով անշուշտ… Գագաթն այնտեղ էր, մեր զենքերն այստեղ էին, այսպես էինք կրակում և այլն: Երբ մայրս ունկնդրում էր այդ պատմությունները, քունը տանում էր: Իհարկե այն ժամանակ նա շատ հեռու է եղել այդ պատմությունների նշանակությունը հասկանալուց. դրանք հեքիաթի պես է ընկալել: Պապս երբեք չի թաքցրել այն դեպքերը, որ իր հետ կատարվել են պատերազմի ժամանակ. հաճախ է խոսել դրանց մասին:

Ինչ վերաբերում է այն հարցին, թե երբևէ խոսվե՞լ է Թուրքիայում նրա ստացած ռազմական կրթության մասին, ապա` այո’, խոսվել է: Ես էլ եմ մորական տատիս հարցրել պապիս կրթության մասին: Նա ինձ նրա գիրքն է ցույց տվել և ասել, որ գրքի նախաբանում պապիս պատմությունն է ներկայացված: Պապս մի ընկեր է ունեցել, որի հայրը ճանաչված մարդ է եղել և ապահովել, որ պապս ռազմական դպրոց ընդունվի: Երբ այդ թեմայի շուրջ հարցեր էի տալիս, մեծ մայրս միշտ ասում էր, որ դրա մասին գրքում տեղեկություններ կան, և պետք է դրանք կարդամ:

Որևէ զինվորական հուշ պատմե՞լ է:

Մեծ մայրս ինձ ասել է, որ պապս յաթաղանը, փոքր թուրը, մեդալները, զինվորական հանդերձանքը և երկարաճիտ կոշիկներն իր հետ էր բերել: Նա միշտ հագել է այդ կոշիկները. դրանցով լուսանկարներ էլ ունի, բայց չգիտեմ` այսօր որտեղ են դրանք:

Մարդիկ նրան չե՞ն քամահրել` «Թուրքերի կողմից ես կռվել» ասելով:

Ո’չ, պապիս զինվորական կարիերան քաջապես հայտնի է եղել այստեղ` հայկական համայնքում: Բոլորը նրան ճանաչել և կոչել են որպես «հարյուրապետի»: Այսպես, օրինակ, հրատարակչատունն անգամ նամակագրության մեջ պապիս «հարյուրապետ Սարգիս» անունով է դիմում [«Կռունկ» հայկական պարբերականում տեղ գտած հայտարարության մեջ հիշատակված նրա անունից հետո հավելվել է նաև «հարյուրապետ Սարգիս» մականունը]: Մեծ հայրս մասնակցել է եկեղեցական գործունեությանը, ընտանյոք հանդերձ պիկնիկի գնացել: «Սու բյորեղի» (խաչապուրիի մի տեսակ, որը հիշեցնում է լազանյան-Ակունքի խմբ.), «լահմաջո» էին պատրաստում և իրենց հետ տանում [Լուիզը ուտեստների անվանումները թուրքերենով է ասում]: Պապս պատմել է իր հետ տեղի ունեցած դեպքերը: Բոլորը ճանաչել են պապիս և իմացել իր պատմությունը: Տատիս հաղորդածի համաձայն` մեծ հայրս հայկական տարբեր խմբեր է գնացել և ելույթներ էլ է ունեցել, բայց շատ բան չեմ կարող ասել դրանց բովանդակության շուրջ:

Որևէ տեղեկություն ունե՞ք այն մասին, թե ինչպես է գիրքը գրվել:

Այո’, իրականում այդ նույն հարցը ես էլ մեծ մորս էի տվել: Տատս պատմում էր, որ մի կին էր մեքենագրական գործիքով մեր տուն գալիս: Պապս հայերենով էր պատմում. կինը նշումներ անում: Հետագայում էլ դրանք անգլերենի վերածում, մեքենագրում և պապիս հավանությունն ստանում: Մեծ մորս պատմածներով, պապս հիանալի մտապահում էր ամեն ինչ և այդ կնոջը իր հիշածները պատմում: Մորական տատս ինձ ասել է, որ գրքում ներկայացված քարտեզների բոլոր գծագրերը ևս պապս է արել: Ամեն բան սեփական ձեռքով է գծել` ռազմաճակատները, սահմանները և այլն: Նա լավ էր գծագրում: Գալով այն հարցին, թե երբ է գրվել գիրքը, պետք է որ 1920-ական թվականներին գրված լինի: Ձեզ էլ եմ փաստաթուղթը հանձնել: Գրքում տեղ գտած` ԱՄՆ-ի Կոնգրեսի գրադարանի արձանագրությունը հաղորդում է, որ 1929 թ. գրադարանի իրավասուները պատճենել են գիրքը: Այն պետք է որ այդ թվականից առաջ ավարտված լինի:

Գիտե՞ք, թե ով է եղել այդ մեքենագրող կինը, ով գալիս էր նրանց տուն:

Ո’չ, տեղյակ չեմ…

Հնարավոր չէ՞, որ Ձեր պապն այդ գիրքը հենց ինքը գրած լինի` այլ գրքեր ընթերցելով կամ ուսումնասիրություն կատարելով:

Ո’չ, ամբողջ գիրքը բաղկացած է միայն այն դեպքերից, որոնք պապիս հետ տեղի են ունեցել պատերազմի ժամանակ: [Գրքի` ԱՄՆ-ի Կոնգրեսի գրադարանի արձանագրության մեջ նշվում է, որ այն «տեսնվել և պատմվել է» հեղինակի կողմից]: Այն տանը, որտեղ մենք մեծացել ենք, գրքեր գրեթե չկային: Ինչպես ասացի, առանց այդ էլ նրանք խիստ չքավոր էին: Մայրս ստիպված է եղել դպրոցում ուսումը կիսատ թողնել, որպեսզի ընտանիքը կարողանա գոյատևել: Նրանք գիրք գնելու գումար անգամ չեն ունեցել: Որոշ թերթերից բացի, ուրիշ ոչ մի տպագիր բան տուն չէր մտնում:

…

Թաներ Աքչամ. Գրքում «որպես հարյուրապետ օսմանյան բանակում կռվելիս» իր ապրածները ներկայացրած հայ զինվորի թոռը հետևյալ խոսքերով է ամփոփում իր ընտանիքի մասին պատմությունը. «Մեծ մորս անունը Ջելիլե Քաբաբեյ Թորոսյան է: Հարյուրապետ Սարգիսը և Ջելիլեն 3 զավակ ունեին` մեկը տղա, մյուսները` աղջիկ: Քեռիս` Ջոն Թորոսյանը, նրանց առաջնեկն էր. ծնվել է 1921 թ., վախճանվել` 1968-ին: Մայրս` Ռոզ Թորոսյան-Լոքը, ծնվել է 1922 թ., մահացել` 2004-ին, իսկ մորաքույրս` Լուիզ Թորոսյան-Սելլան, ծնվել է 1925 թ., վախճանվել` 1968-ին: Մեծ մայրս հետագայում «Թորոսսյան» ազգանվան մի «ս»-ն հանելով` մեկ «ս»-ով էր գրել տալիս մեր ազգանունը: Մայրս 1947 թ. ամուսնացել է հորս` Ռեյմոնդ Լոքի հետ: Ես ծնվել եմ 1954 թ.: Ծնողներս 1966 թ. բաժանվել են: Ես ապրել եմ մորս և մորական տատիս հետ: Ձեզ տվածս փաստաթղթերն էլ էին մեծ մորս պատկանում: Այդ պատմություններն առանձնապես հաճելի չեն. տխուր են և ցավալի: Պապս իր բարկությունը մեծ մորիցս էր հանում: Տատս երբ պապիս մասին էր խոսում, առավելապես պատմում այն ճնշումների մասին, որոնց ենթարկվել է նրա կողմից»:

Թաներ Աքչամ-Ձեր մայրն է՞լ է այդ ճնշումների իր բաժինը ստացել:

Լուիզ Շրեյբեր-Ո’չ, նա իր երեխաների նկատմամբ բռնություն չի գործադրել, բայց նրանք էլ են այդ անհանգստությունների ականատեսը դարձել: Հիմա փորձում եմ հարմար բառ գտնել, բայց երևի եթե պապիս մարդկային տեսանկյունից նայենք, ապա կարող եմ հանգիստ կերպով ասել, որ նա ընտանիքի լավ հայր չի եղել: Բացի այդ, նյութապես էլ շատ չի օգնել ընտանիքին: Երեք երեխա ունեցող մի ընտանիք պահելը դյուրին բան չի եղել, և դրանք շատ սև տարիներ են եղել ողջ ընտանիքի համար: Մայրս (1929 թ. մեկնարկած Մեծ ճգնաժամի տարիների) չքավորության պատճառով ուսումը թողել է և ստիպված եղել աշխատել` ընտանիքին աջակից լինելու համար: Մորս գրագիտությունը թույլ էր:

Ի՞նչ գործ է արել Սարգիսը: Ինչպե՞ս է ապրուստը վաստակել:

Զանազան տեղերում է աշխատել. եղել ներկարար, կոշկակար և այլն: Սակայն ոչ մի գործի չի կարողացել երկար մնալ: Արդեն իսկ, ինչպես օրինակ մեծ մայրս էր պատմում, կաշկարարությունից լավ գլուխ չէր հանում: Բացի այդ, բնավորության պատճառով չի կարողացել գործընկերների հետ լավ հարաբերություններ հաստատել և կարճ ժամանակ անց հարկադրված եղել գործը թողնել: Այդ պատճառով չի կարողացել ընտանիքը պահել: Նրանք անընդհատ ստիպված են եղել տուն փոխել` տան վարձը մուծել չկարողանալու համար: Մեծ մայրս ասում էր, որ իրենք տանն անգամ գազօջախ չեն ունեցել` ճաշը եփելու համար, և այդ նպատակով մի փոքրիկ էլեկտրական ջեռուցիչ օգտագործել:

Լա’վ, իսկ առանձնանալուց հետո ո՞ւր է գնացել Սարգիսը:

Գնացել է Նյու Յորք: Սակայն չգիտեմ` այնտեղ ինչ գործ է արել: Միայն հիվանդանոցում` մահվան մահճում, լուր է ուղարկել տատիս: Մեծ մայրս ու մայրս նրան տեսության են գնացել: Ինձ էլ են տարել. ես այդ ժամանակ 5-6 ամսեկան երեխա եմ եղել: Սակայն նա չի ցանկացել ինձ տեսնել: Նրա հիմնական մտադրությունը մորական տատիցս ներում հայցելն է եղել: Ուզել է, որ ների իրեն` վատ վերաբերմունքի համար: Տատիս առաջին անգամ անունով է դիմել, և մեծ մայրս էլ ասել է, որ ներել է նրան: Արդեն իսկ պապս հենց դա է ցանկացել լսել` մահանալուց առաջ: Մայրս ինձ դրա մասին հետագայում է պատմել. մի կողմը (պապս) հայտնում է իր ափսոսանքի մասին, իսկ մյուս կողմը (տատս) ընդունում այն: Մեծ մայրս պապիս չէր ատում. նման զգացմունք չի ունեցել, սակայն սեր էլ չի եղել նրանց միջև: Այդքան բան ապրելուց հետո է’լ ի՞նչ սիրո մասին կարող էր խոսք լինել որ…

Ի՞նչ հարաբերություններ է ունեցել եղբայրների հետ:

Ասում են` պապս շատ մտերիմ է եղել իր եղբայների հետ: Նրանք ընդհանուր 4 եղբայր են եղել` Բարսեղը, Արամը և Մարտիրոսը, որին «Մայք» էին ասում: Նրանք բոլորն ապրել և վախճանվել են Ֆիլադելֆիայի կողմերում: Տատս շատ մոտիկից ճանաչում էր պապիս եղբայներին ու վերջիններիս կանանց և շատ լավ հարաբերություններ ուներ նրանց հետ: Այդ մտերմությունը պահպանվեց մինչև նրանց մահը: Արդեն իսկ պապս եղբայների միջոցով էր տատիս հայտնել նրան տեսնելու իր ցանկության մասին:

Նույնիսկ ես եմ հիշում. մեծ մայրս իր տեգոր կանանցից մեկի հետ մինչև վերջին տարիները հաճախում էր հայկական եկեղեցու զանազան սոցիալական միջոցառումներին: Նրանք միշտ հայերեն էին խոսում իրար հետ:

Եթե հարց տամ, թե Ձեր այս բոլոր լսածներից և իմացածներից ելնելով` ինչ կարծիք ունեք Ձեր պապի մասին, ի՞նչ կասեք:

Ձեր շնորհիվ վերհիշեցի մեծ մորս պատմած այն օրերը: Ցավ կար, վիշտ կար, բայց ոչ մի բարկություն կամ ատելություն չկար, որ հետք թողներ իմ մեջ: Թերևս ընտանիքի լավ հայր չի եղել նա, սակայն եղել է այն, ինչ եղել է: Նա խնդիրներ է ունեցել` պատերազմում իր հետ տեղի ունեցած դեպքերի պատճառով, սակայն իր խոսքի տեր մարդ է եղել: «ԱՄՆ-ում ապրած» ամեն մի օր նորից ու նորից հիշել է իր անցյալն ու պատերազմը և բարկությունը տատիցս հանել: Սակայն քանի որ բոլորը դա իմացել են, նրան այդպես են ընդունել: Իր խոսքի տեր, ազնիվ մարդ է եղել: Նա բոլորովին կարիք չի ունեցել կյանքում իր հետ տեղի ունեցած դեպքերը, իր գլխին եկածները հորինել: Այո’, սխալներ գործել է, բայց…

Կարծում եմ` ով էլ լիներ և նրա ապրումները ունենար, նման վիճակում կարող էր հայտնվել: Չե’մ կարող նրան խայտառակել…

Երկու փաստաթուղթ

Օսմանյան ռազմական մեդալի վերաբերյալ փաստաթուղթը

«–Կայսերի (Կեսարիա-Ակունքի խմբ.) Էվերեք գավառից Սարգիս Օհաննեսի Թորոսյան

-Ռազմական կորպուս` 21, զորաբաժին` 46, դաշտային հրետանավորների գնդի պահակախմբի սպա և գումարտակի փոխհրամանատար

[Ծնված] 307 թ. (1891-1892 թթ.-Ակունքի խմբ.)

Ռումինիայի տարածքի գրավման մասին որոշումից հետո հարձակման անցած մեր դաշնակից բանակներին միավորվելու համար նշանակված 51-րդ զորաբաժնի դաշտային հրետանավորների գնդի Առաջին գումարտակի հրամանատարությանը նշանակված մեր ռազմական կորպուսի 46-րդ զորաբաժնի դաշտային հրետանավորների գնդի պահակախմբի սպա, հարյուրապետ Սարգիս բեյը վերոհիշյալ Ռումինիայի ռազմաճակատի պատերազմական դաշտում խիզախորեն և ինքնազոհաբար մարտնչելով, […] չնայած վիրավոր վիճակին` իր պաշտոնական պարտականությունները կատարելով` […] դյուրացրել է մեր դաշնակից բանակների առաջխաղացման և հարձակման գործողությունները, որի համար արժանացել է Գերմանիայի, Ավստրիայի ր Բուլղարիայի կառավարությունների ռազմական մեդալին, նմանապես արժանացել է նաև Օսմանյան պետության ռազմական մեդալից «Օսմանիյե» շքանշանին: Այդ կապակցությամբ տվյալ հավաստագիրը  հանձնվել է [նրան]:

28-ը մայիսի, 333 թ. [1917 թ. մայիսի 28]

21-րդ զորաբանակի հրամանատար` [գեներալ-գնդապետ] Աբդուլքերիմ»

Էնվերից շնորհակալագիր` Թորոսյանին…

«- Օսմանյան սուլթանական բանակի գլխավոր փոխհրամանատարություն

-Կայսերիի սանջակի Էվերեք գավառից հրետանու հարյուրապետ Սարգիս Օհաննեսի Թորոսյան

-Ծնված` 307 թ. [1891-1892 թթ.]

Մեր բանակի ծանր հրետանու 6-րդ գնդի թնդանոթաձիգների վաշտի մեր հրամանատարներից հարյուրապետ Սարգիս բեյը, Դարդանելի ճակատամարտի ընթացքում հանդիսանալով Էրթուղրուլի ամրության հրամանատարը, 330 թ. փետրվարի 6-ին և 12-ին [1915 թ. փետրվարի 19-ին և 25-ին] նեղուցի վրա հարձակված թշնամու ռազմական շոգենավերի դեմ խիզախորեն և ինքնազոհաբար մարտնչելով, հակառակորդի մի ռազմական շոգենավ ոչնչացնելով, անգամ վնասել է նաև մեկ այլ ռազմական շոգենավ և, նմանապես, Ռումելի Համիդիե ամրության հրամանատարությունը ևս ստանձնելով, 331 թ. մարտի 5-ին [1915 թ. մարտի 18-ին] թշնամու ռազմական շոգենավերի` դեպի նեղուց սպառնալից հարձակումների դեմ խիզախորեն և անձնազոհաբար կռվելով, հակառակորդի մեկ այլ ռազմական շոգենավի ոչնչացնելով` վիրավորվել: Սուլթանական բանակի հանդեպ ցուցաբերած խիզախության և ինքնազոհության համար վերոհիշյալ անձին բանակի անունից շնորհակալություն հայտնելով` 330 թ. դեկտեմբերի 3-ից [1914 թ. դեկտեմբերի 16-ից] սկսած նրան հարյուրապետի աստիճան ենք շնորհում և Օսմանյան պետության ռազմական մեդալին արժանացնելով` տվյալ հավաստագիրը հանձնում:

331 թ. մայիսի 5 [1915 թ. մայիսի 18]

Գլխավոր փոխհրամանատար և

Ռազմական նախարար` Էնվեր»

 

Թաներ Աքչամի նշումը. Մեր պարտքն ենք համարում շնորհակալություն հայտնել սույն երկու փաստաթղթերի վերծանման հարցում մեզ աջակցած Օմեր Թյուրքօղլուին:

Լուսանկարում. ԱՄՆ-ի Կլարկ համալսարանի դասախոս, դոկտոր, պրոֆ. Թաներ Աքչամը` Սարգիս Թորոսյանի թոռնուհի Լուիզ Շրեյբերի հետ…

Աղբյուրը` «Ռադիկալ» օրաթերթի 2013 թ. հունվարի 6-ի և 7-ի համարներ

http://www.sesonline.net/php/genel_sayfa.php?KartNo=57564

Թարգմանեց Մելինե Անումյանը

Akunq.net