Գաւառներ-գաւառակներ

ԱԼԱՇԿԵՐՏ. գավառակ

ԱԼԱՇԿԵՐՏ, Թոփրագգալե, Թոփրակկալա, Վալաշկերտ, Վաղարշակերտ. գավառակ (կազա) Արմևմտյան Հայաստանում, Ալաշկերտի հովտի կենտրոնական մասի հյուսիսային կողմում: Հին ու միջին դարերում կազմում էր Մեծ Հայքի Այրարատ աշխարհի Բագրևանդ գավառի բաղկացուցիչ մասը: Թուրքական տիրապետության շրջանում որպես գավառաակ մտնում էր էրզրումի նահանգի Բայազետի գավառի մեջ, կենտրոնը Ալաշկերտ գյուղաքաղաքն էր: Ունի արգավանդ հողատարածություններ, արագահոս գետակներ: Հյուսիսում հարում է Հայկական պարին,…

ԱՄԱՍԻԱ. գավառ

ԱՄԱՍԻԱ. գավառ (սանջակ) Սեբաստիայի նահանգում: Կենտրոնը՝ Ամասիա քաղաքը: Ունի բերրի հող, առատ ջուր, փարթամ բուսականություն: Մինչև 1915 թ. ուներ 1200 բնակավայր և 61580 բնակիչ, որից հայեր՝ 28500: Ի. Լեփսիուսի տվյալներով 1915 թ. հայերը բոլորն էլ սպանվել են թուրքերի ձեռքով: Զբաղմունքը՝ երկրագործություն, անասնապահութուն, շերամապահություն: Մշակում էին ցորեն, կանեփ, հաշիշ, մրգատու ծառատեսակներ: Գավառի տարածքում կան հանքաեր և…

ԱՐԱԲԿԻՐ. գավառակ

ԱՐԱԲԿԻՐ, Արաբկեր, Արապկիր, Արեպքիր». գավառակ Փոքր Հայքում: 17-րդ դ. մտնում էր Սեբաստիայի, իսկ հետո Մալաթիայի, ապա Խարբերդի նահանգների մեջ, կենտրոնը՝ Արաբկիր քաղաքը: 19-րդ դ. վերջերին բաժանվում էր 4 ենթաշրջների և ուներ 84 (որոշ աղբյուրներում` 300) գյուղ: Զուտ հայաբնակ էին Վաշխեն (կամ Վաղշեն), Ծագ, Հասկնի, Էհնե, Կրանի, Անջրդի, Սաղմկա, Աղն, Օճախ, Ամպրկա, Վանք, Խոռոչ, Մաշկերտ, Օվա,…

ԱՐԴԱՀԱՆ. գավառ

ԱՐԴԱՀԱՆ, Արտահան, Արտահանք, Արտան(ի). գավառ (օկրուգ, շրջան) Մեծ Հայքի Գուգարք աշխարհում, Կուր գետի վերին հոսանքի ավազանում, նույնանուն քաղաքի շրջանում: Արշակունիների թագավորության անկումից հետո (428) մե՛րթ մտել է Հայաստանի, մե՛րթ Վրաստանի կազմի մեջ: Ըստ վբաց աղբյուրների` Արդահանի սահմաններն Էին՝ հարավից Էրուշեթ, արմևմուտքից՝ Շավշեթ, արևելքից` Չուխուրեթի և Ջավախք: Ընդգրկում էր Գչոլեի (պատմական Կող) ընդարձակ սարահարթը, որտեղ Կուրի…

ԱՐԴՎԻՆ. գավառ

ԱՐԴՎԻՆ, Արդուվն, Արտվին, Լիվանա, Լիվանե, Լիվանիա. գավառ (սանջակ) Արևմտյան Հայաստանում, Ախալցխայի փաշայությունում, Ճորոխի ավազանում, նրա կենտրոնական մասում, Համապատասխանում է նախկին Տայքի Ճակք գավառին: Ձգվում է Ճորոխի երկարությամբ հարավ-արևելքից հյուսիս-արմևմուտք ուղղությամբ մոտ 30 կմ երկարությամբ: Կենտրոնն է Արդվին քաղաքը: 16-րդ դ. կեսերին անցնելով թուրքական տիրապետության տակ՝ Արդվինի գավառը մտել է Ախալցխայի (Չլդըրի) փաշայության մեջ: 1877-78 թթ.…

ԱՐԾԿԵ-ԱԼՋԱՎԱԶ. գավառակ

ԱՐԾԿԵ-ԱԼՋԱՎԱԶ, Ադիլջևազ. գավառակ Արևմտյան Հայաստանի Վանի նահանգում, Վանա լճի հյուսիս-արևմտյան ափերին: XVI-XVII դարերում թուրք-պարսկական պատերազմներում Արծկե-Ալջավազը բազմիցս ավերվել և ամայացել է: 1555թ. Ամասիայի և 1639թ. Կասր-Է-Շիրինի պայմանագրեով անցել է Օսմանյան սուլթանությանը: Վանի նահանգի կազմում եղել է գավառ (սանջակ), 1840-ական թվականների կեսից` գավառակ (կազա), կենտրոնը` Արծկե: Արծկե-Ալջավազը XIXդ. վերջին ուներ մոտ 16 հազար հայ բնակչություն: Զբաղվում…

ԱՐՃԱԿ. գավառ

ԱՐՃԱԿ. գավառ Արևմտյան Հայաստանում: Հյուսիսից սահմանակից էր Բերկրի-Աբաղային, արևելքից` Սարային (Մահմուդի), հարավ-արևմուտքից` Խոշաբին և Հայոց ձորին, հյուսիս-արևմուտքից` Թիմարին: Համապատասխանում էր Վասպուրականի Արճիշակովիտ գավառին: Լճերն են Արճակը և Էրմանիցը: Գավառի տարածքով են հոսում Արճիշակ գետը, Պստիկ (Արճակի), Մալավայի և Խնոյի գետակները: Մինչև 1840-ական թվականները ենթարկվել է Մահմադանքի (Մահմուդիի) կիսանկախ իշխանությանը, հարևան Սարայի հետ հայտնի է եղել…

ԲԱԲԵՐԴ. գավառ

ԲԱԲԵՐԴ, Բայբերդ, Բայբուրդ, Բայբուրթ, Բայբուրտ, Պայպուրթ, Պայպուրտ. գավառ Արևմտյան Հայաստանում, Էրզրումի նահանգում, վերջինիս հյուսիս-արևմտյան մասում, Ճորոխ գետի վերին հոսանքի շրջանում: Հյուսիսից սահմանակից է Խաղտյաց լեռներին, արևմուտքից` Տրապիզոնի նահանգին, հարավից` Էրզրումի, արևելքից՝ Սպերի գավառներին, կենտրոնը Բաբերդ քաղաքն է: Կազմվել է 1882-ին Բաբերդի գավառակի և հարակից շրջանների միացմամբ: Գավառի կլիման խիստ է, երկարատև ձմեռներով, ունի արգավանդ հողատարածություններ…

ԲԱԼՈՒ. գավառակ

ԲԱԼՈՒ, Բալահովիտ, Բալլու, Բալուահովիտ, Պալլու, Պալու, Փալու. գավառակ (կազա) Արմևմըյան Հայաստանում, Դիարբեքիրի նահանգի Արղանամադենի գավառում, տարածվում է նահանգի հյուսիսարևմտյան կողմում, Արածանիի ստորին հոսանքի ու նրա աջակողմյան վտակ Պաղին (Փերի) գետի միախառնման շրջանում, մոտավորապես համապատասխանում է պատմական Բալահովիտ գավառին: Բալուն բաժանվում էր 7—9 գյուղախմբերի՝ Գարաչոր, Բուլանըք, Մազրվաթ, Գյոքդերե, Օխու, Հուն, Խարաբեկեն, Սարաջուր, Աշմուշատ: Հայկական գյուղերը հիմնականում…

ԲԱՅԱԶԵՏ. գավառ

ԲԱՅԱԶԵՏ. գավառ Արևմտյան Հայաստանում` Էրզրումի նահանգում՝ նրա հարավարևելյան մասում՝ Վանա լճից հյուսիս-արևելք: Գավառին սահմանակից էին. հյուսիսից՝ Կարսի մարզն ու Երևանի նահանգը, արևելքից` Պարսկաստանը, հարավից` Վանի նահանգը, արևմուտքից՝ Խնուսի և Բասենի գավառակները: Նրա բնական սահմանները կազմում էին հյուսիսից` Հայկական պարը մինչև Քյոսադաղ լեռը, իսկ հարավից՝ Թոնդուրեկի, Ծաղկանց և Կարտևանի լեռները: Մոտավորապես համապատասխանում էր հին Այրարատ աշխարհի…