Մտորումներ Օջալանի «ուղերձի» շուրջ

Տիրան Լոքմագյոզյան

Իմրալը կղզու կալանատանը գտնվող ՊԿԿ-ի առաջնորդ Աբդուլլահ Օջալանի` 2013 թ. նովրուզյան ուղերձը, ամեն տեսանկյունից բավականին ուշագրավ լինելու պատճառով, լայնածավալ քննարկումների տեղիք տվեց ինչպես Թուրքիայում, այնպես էլ` երկրի սահմաններից դուրս:

Ինչ վերաբերում է Հայաստանին, որը եթե ոչ ուղղակի, ապա առնվազն որպես տարածաշրջանային երկիր` անուղղակի կերպով պետք է որ այդ ուղերձի կողմերից մեկը լինի, ապա այստեղ առանձնապես չանդրադարձան այդ լուրին:

Մինչդեռ, երբ ի նկատի ենք ունենում այն տարածքային պահանջները, որոնց մասին բարձրաձայնել է ՊԿԿ-ն` շարժման սկզբնավորումից սկսած, ակնհայտ է դառնում, որ թուրքական պետության և ՊԿԿ-ի միջև ձեռք բերվելիք պայմանավորվածությունը պետք է որ հետաքրքրի նաև համայն աշխարհի հայությանը:

Հատկապես այն փաստը, որ որոշ քրդական խմբավորումների կողմից շրջանառության մեջ դրված քարտեզներում Արևմտյան Հայաստանի հետ մեկտեղ «Քուրդիստանի սահմանների մեջ» են ներառված նաև Արևելյան Հայաստանը և անգամ ներկայիս Հայաստանի Հանրապետության մայրաքաղաք Երևանը, պետք է որ այն առնվազն հետաքրքրեր հայ քաղաքագետներին:

Օջալանն իր հղած ուղերձում պահանջում էր, որ ՊԿԿ-ի մարտիկները լքեն Թուրքիայի տարածքները, իսկ թուրքական բանակն այդ նահանջի գործողության ընթացքում` երաշխավորի, որ չեն հարձակվի նրանց վրա:

Երկրորդ կարևոր կետն այն հանգամանքն էր, որ տարածքի և անկախության իր պահանջները բանտում գտնվելու ընթացքում մինչև ինքնավար շրջանի, ապա` ընդամենը մշակութային իրավունքների մակարդակին իջեցրած Օջալանի` խաղաղությամբ և եղբայրությամբ լի ապագա խոստացող այդ ուղերձում քրդական կողմից տրվելիք զիջումների դիմաց պետության առաջ ոչ մի պահանջ չդնելը բավականին հասկանալի է:

Այդ պատճառով Օջալանը քննադատության է ենթարկվում քուրդ մտավորականների կողմից, ովքեր կարծում են, թե նա ամեն տեսակի զիջումների է գնացել թուրքական պետությանը` միմիայն սեփական մորթին փրկելու նպատակով:

Մյուս կողմից, ինչքան էլ սույն ուղերձի հրապարակման ժամանակը համընկած լինի

շիաների Նովրուզ տոնի հետ, այն փաստը, որ Իսրայելը «Մավի Մարմարա» նավի դեպքի պատճառով հենց նույն ժամանակ ներողություն խնդրեց Թուրքիայից, տպավորություն է թողնում, թե կապ կա սույն երկու էական զարգացումների միջև: Կարծես թե մի ավելի մեծ ուժ (ասենք` ԱՄՆ-ը), Թուրքիային հարկադրել է պայմավորվածություն ձեռք բերել քրդերի հետ, իսկ դրա դիմաց էլ Իսրայելին ստիպել` ներում հայցել Թուրքիայից` այդպիսով աջակցելով թուրքական կառավարությանը: Մի տեսակ` «Ես քեզ, դու` ինձ»:  

Ինչ վերաբերում է մարտիկների` Թուրքիայի սահմաններից դուրս գալուն, ապա ակնհայտ է, որ նրանք կգնան Իրաքի կողմ: Սակայն, հաշվի առնելով ՊԿԿ-ի և Իրաքի քրդերի միջև եղած լարվածությունը` պետք է որ դժվար լինի որոշել, թե ՊԿԿ-ի բազմաթիվ մարտիկների` Իրաք փոխադրվելն ինչպես կընդունվի այնտեղ գտնվողների կողմից: Այս պայմաններում կարելի է ենթադրել, որ սույն խմբերը, որպես լուծման ելք, երկար չեն մնա Իրաքում և կանցնեն մեկ այլ երկիր: Սակայն պարզ է, որ օտար, զինված, կիսառազմականացված միավորումները ոչ մի երկրում գրկաբաց չեն ընդունվի: Նման խմբերը կարող են ընդունվել միայն այն վայրերում, որտեղ ռազմական իրադրություն է` կողմերից մեկին աջակցելու նկատառմամբ: Իսկ տարածաշրջանում միակ երկիրը, որը նման պայմաններում է գտնվում, Սիրիան է, որը վերջերս շատ է հետաքրքրում ԱՄՆ-ին: Երբ ի նկատի ենք ունենում նաև այն փաստը, որ Թուրքիան վերին աստիճանի առնչություն ունի Սիրիայի խնդրի հետ, կասկած է առաջանում, թե Օջալանին տրված մի շարք խոստումների արդյունքում Թուրքիայի ոխերիմ թշնամի ՊԿԿ-ն, որպես հակոտնյա, Թուրքիայի և ԱՄՆ-ի համար Սիրիայում կդառնա կրակից շագանակներ հանելու միջոց: Սակայն կարիք չկա գուշակ լինելու, որպեսզի հասկանանք, որ դրանից հետո ինչ կմտածեն այն քուրդ մայրերը, որոնց զավակները զոհվել են մի անիմաստ պատերազմում, կամ` դրա հետևանքով ինչ աստիճանի կընկնի Օջալանի վարկը: Այս դեպքում օդում կախված է մնում հետևյալ հարցը. Թուրքիայից ոչ մի լուրջ պահանջ չունեցող Օջալանն ի՞նչ է ակնկալում` դեռևս մեկ օր առաջ հակառակորդ համարած Թուրքիայի համար արևելքում գտնվող և իրեն ենթարկվող երիտասարդներին օտար երկիր` օտար պատերազմում մահվան գիրկն ուղարկելու դիմաց:

ՊԿԿ-ի` Իրաք անցնելուց հետո տեղի ունենալիք իրադարձությունների թեթև վերլուծությունն է մեզ անընդհատ հանգեցնում այդ հարցին:

Ինչ վերաբերում է Թուրքիային, ապա երկիրը հանգիստ կգտնի` տասնամյակներ տևած պատերազմի ավարտի շնորհիվ: Քանի որ այդ հանգստությունը կներգործի ոչ միայն թուրքերի, այլ նաև` քուրդ հասարակության վրա, ուծացումը` քրդերի շրջանում, կարագանա և ավելի դյուրին կդառնա: Իսկ մյուս կողմից հավանական է, որ ընդհարումներ լինեն ՊԿԿ-ի և Իրաքի քրդական խմբավորումների միջև (ՊԿԿ-ի` Իրաքում մնալու դեպքում): Այդ իրադրությունը լարվածություն կառաջացնի նաև Հյուսիսային Իրաքում, և քրդերի միջև անհամաձայնությունը հավանական կդարձնի անգամ Սիրիայի վրա հարձակումը: Այս ամենի լույսի ներքո ակնհայտ է, որ սույն իրադրությունից ամենամեծ օգուտ քաղողը Թուրքիան կլինի: Երկրում առկա «ցածր խտությամբ ներքին պատերազմը» վերջ կգտնի, հիմնական խնդիրը լուծված կլինի, քրդերն էլ, քանի որ հանգստանալով, որպես հավատարիմ քաղաքացիներ, կամաց-կամաց ուծացման ուղին կբռնեն, երկրորդ խնդիրն էլ լուծման փուլ կմտնի, Թուրքիայի` քաղաքական իմաստով առանձնապես չախորժած Հյուսիսային Իրաքի շրջանն իրար կխառնվի, մեկ էլ, եթե Սիրիայում ՊԿԿ-ի ձեռքով իր համար օգուտ քաղի, էլ ի՞նչ կարող է ուզել:

Օջալանի ուղերձը չի վերաբերում միայն ՊԿԿ-ի` Թուրքիայի սահմանները լքելուն: Եթե սույն ուղերձը մանրազնին ուսումնասիրենք, մեր առջև կհառնեն մի շարք ուշագրավ մոտեցումներ ևս:

Զինված կազմակերպություն ստեղծելով` Թուրքիայի դեմ պատերազմ հայտարարած Օջալանը, երբ ձեռքերը շղթայակապ` բերվեց Թուրքիա, վախվորած աչքերով Թուրքիայի և թուրքերի հանդեպ իր սերն արտահայտելուց հետո, այս ուղերձով մեկ քայլ ևս առաջ գնալով, քրդերին ներառում է Ազգային ուխտի սահմանների մեջ, խոսում Դարդանելի ճակատամարտում միասին զոհված լինելու մասին, հայտարարում, որ քրդերը մասնակցել են Ազգայնական շարժմանը (թեև հայերին սպանելուց զատ` ոչ մի հարցում աչքի չեն ընկել), անգամ շեշտում, թե նրանք առաջատար են եղել դրանում: Քրդերի` Ազգային ուխտում միավորված լինելու գաղափարն առաջ քաշած Օջալանը մի՞թե տեղյակ չէ, որ Ազգային ուխտը, ինչպես որ անունն էլ է ցույց տալիս, «ազգային» դաշնագիր էր, և որ այդ «ուխտում» ոչ ոք տեղ չուներ` թուրքերից բացի, թուրք չեղողներն էլ ընդամենը ընդունվել են որպես «ծառա և ստրուկ»[1], չգիտե՞, թե՞ հարմար է գտնում չիմանալ: Այդ դեպքում ի՞նչ է ուզում ձեռք բերել` «չիմանալու» դիմաց: Մի՞թե տեղյակ չէ այն մասին, որ նաև ներկայիս Հյուսիսային Իրաքի գտնված «Ազգային ուխտի» տարածքը գծվել է` որպես «միայն թուրքերի ապրելիք» սահման:

Օջալանը, բոլոր ժողովուրդներին և շրջանակներին «Ժողովրդավարական մոդերնիզմի համակարգ» հրավիրելով հանդերձ, անգամ չի էլ ակնարկում, թե ի՞նչ է հասկանում դրա տակ, և թե իրենից բացի` ո՞վ, ո՞ր պետությունն է (հատկապես` Թուրքիայի իշխանությունները) կողմնակից այդ գաղափարին, և նույնիսկ` տեղյա՞կ են արդյոք այդ մտքի մասին: Քանի որ մինչ օրս չի լսվել, որ Թուրքիայի իշխանավորներից որևէ մեկը խոսած լինի այդ համակարգի մասին, այն պետք է ընդունել միայն որպես Օջալանի «վառ երևակայության» արդյունք:

Օջալանն ասելով, թե «Թուրքիայի ազգային մեծ ժողովի հիմնվելու պահի ոգին այսօրվա նոր ժամանակաշրջանն էլ է լուսավորում», աչքաթող է անում, որ քրդերի` քամահրանքի ենթարկվելու գործընթացը մեկնարկել է հենց ԹԱՄԺ-ից, և որ այն հասնում է մինչև մեր օրեր` ԹԱՄԺ-ի շրջանակներում դրված քաղաքական արգելքների և կուսակցություններ փակելու տեսքով:

Այսօր «Իսկական իմաստով այդ եղբայրության իրավունքում նվաճումը, ժխտումը, մերժումը, բռնի ուծացումը և բնաջնջումը տեղ չունեն, չպետք է ունենան» շեշտող Օջալանը պարտավոր է փաստարկել, թե տասնյակ հազարավոր մարդու կյանք արժեցած, նույնքանի` անդամալույծ մնալուն տեղիք տված, բազմաթիվ օջախներ կործանած և իր իսկ կողմից սկսված այդ պայքարն ինչու՞ և հանուն ինչի՞ է եղել: Տասնյակ հազարավոր երիտասարդի լեռներ քշելուց, դարձյալ տասնյակ հազարավորների կյանքը սևացնելուց հետո, այսօր իր առաջվա ասածների հակառակը պնդել համարձակված մեկը պարտավոր է հաշիվ տալ այդ մարդկանց: Հակառակ դեպքում «շուրջ մեկ հազարամյակ իսլամի դրոշի տակ համատեղ կյանքի» պայմաններում այդ մարդուն հարց կուղղվի, թե ինչու՞ են իրենց լեռներ բարձրացրել, և ու՞մ դեմ և ինչու՞ են իրենք տարիներ շարունակ պայքար մղել, ինչի՞ համար են իրենց երեխաները զոհվել: Ավելին` իրավունք կունենան հարցնելու:

Այդ կոչը «Այս պայքարը ոչ թե թողնելու, այլ մեկ ուրիշ պայքար սկսելու» համար հայտարարված լինելով հանդերձ, անգամ չի էլ ակնարկում, թե ինչի՞ն է ուղղված լինելու «նոր պայքարն»:

Կարելի է եզրակացնել, թե այդ կոչում տեղ գտած զիջումները կոնկրետ են, իսկ սպասելիքները` վերացական, և քանի որ «խաղաղության այդ ուղերձը» բազմաթիվ հարցերի տեղիք է տալիս, ապա հղի է նոր քննարկումներով:

Թարգմանեց Մելինե Անումյանը

Akunq.net