Arap kabileleri, antik dönemlerden itibaren geniş Arap Yarımadası’nda yaşamaktadır. Bu kabilelerin temel uğraşı, göçebe hayvancılık, kısmen de tarım olmuştur. Araplar, VII. yüzyıl başlarında önderleri Muhammet başkanlığında birleşir. Muhammet, yeni dinin (İslam) ve devletin (Arap halifeliği) kurucusu olur. Müslümanların dini merkezi, uluslar arası ticaret yollarının kesiştiği noktada bulunan Mekke şehriydi. İslam dininde kâfirlere, yani Müslüman olmayanlara karşı din uğruna savaşma fikrine büyük önem verilmekteydi. Araplar, yaklaşık yirmi yıl içinde Bizans’ın Afrika ve Asya’daki topraklarının büyük bir kısmını ele geçirir ve Sasani devletini yıkar.
Araplar VII. yüzyılda Ermenistan’a, yağma ve keşif amaçlı birkaç saldırı gerçekleştirir. Araplar 640 yılında ilk olarak Bağeş (Bitlis) dağ geçidinden Ermenistan’a girer. Taron’da (Muş bölgesi) kendilerine ciddi mukavemet gösterilse de sayı üstünlükleri sayesinde Araplar başarıya ulaşır. Daha sonra kuzeye yönelerek, Ayrarat Ovası’na varırlar. Bölge halkı bağ işleriyle uğraşmaktaydı. Başkent Dvin’in sakinleri, düşmanın beklenmedik saldırısından gafil avlanır ve şehir surlarına sığınır. Ermeni orduları komutanı Teodoros Rıştuni, düşmanın Atırpatakan (günümüzde İran Azerbaycan’ı) tarafından saldıracağını düşünerek, esas kuvvetleriyle Nakhiçevan (Nahcivan) yakınlarında bulunduğundan dolayı Dvin, fiili olarak savunmasız kalır.
Düşman, Dvin çevresinde ateş yakıp, surları savunan askerleri duman ve ok atışıyla geri püskürterek, 6 Ekimde şehri ele geçirir. Araplar, Dvin sakinlerinin bir kısmını kılıçtan geçirir, kalanları ise esir alarak, zengin ganimetle Mezopotamya’ya döner. Tarihçilerin belirttiğine göre Dvin’de katledilenlerin sayısı 12 bin, esir olarak götürülenlerin ise 35 bin olmuştur.
Araplar 642-643 yıllarında tekrar Ermenistan’a saldırır. Bu sefer Atırpatakan tarafından girip, Goğtn ve Nakhiçevan bölgelerini ayaklar altına alarak, halkı katletmeye ve esir almaya devam ederler. Bizans orduları komutanı, düşmana ortak bir şekilde karşı koyma yönündeki Teodoros Rıştuni’nin önerisini reddedip, tek başına savaşa girerek, yenilir ve suçu Ermenilerin üzerine atar. Bizanslıların hatasıyla Araplar bu sefer de kayıp vermeden Mezopotamya’ya döner.
Araplar 650 yılında üçüncü defa Ermenistan’a girer. Bizans kuvvetleri ülkeyi terk edip, Ermenileri güçlü rakiple tek başlarına bırakır. Araplar, çok sayıda Ermeni esiri katletmek niyetiyle, Kogovit bölgesinde bulunan Ardsap Kalesi yakınlarına getirir. Teodoros Rıştuni gözü pek ve cüretkâr bir saldırıyla, içlerinde iki ordu komutanlarının da bulunduğu üç bin Arap’ı yok eder.
Muharebeden galibiyetle çıkmış olmalarına rağmen, Arap tehlikesi hâlâ çok büyük olduğundan, yöneticiler bir çıkış yolu bulmayı düşünür. İki gruba bölünmüş olan yöneticilerden, katolikos (Ermeni Kilisesi önderi) Nerses Dayetsi başkanlığındaki birinci grup, hâlâ Bizans’a yönelik boş ümitler beslemekteydi. Ermeni beylerinin diğer grubunun başına geçen Teodoros Rıştuni, ünlü bir komutan olmasının dışında, deneyimli bir devlet adamı ve askerdi. Arapların, Bizanslılara yönelik askeri üstünlüğünün bilincinde olan Teodoros Rıştuni, Araplarla anlaşmayı düşünür. Teodoros Rıştuni’nin bu adımı cesur, dengeli ve doğru karardı.
Rıştuni, 652 yılında Asur ülkesine giderek, ilerde halife olacak olan yerel Arap yönetici Muaviye ile bir antlaşma imzalar. Bu antlaşmaya göre Ermenistan, Araplara üç yıl vergi vermeyecek, daha sonra ise vergi oranları Ermeniler tarafından belirlenecekti. Ermenistan, masraflarını Arapların ödeyeceği, 15 bin kişilik muhafız birliğine sahip olacak, karşılında ise Ermeni muhafız birliği, Arapların yürüttüğü savaşlara katılacaktı. Ermenistan’da Arap görevliler ve Arap garnizonları bulunmayacaktı. Bizanslıların, Ermenistan’a saldırması durumunda Araplar Ermenilere yardım edecekti.
Ermeni-Arap antlaşması, arada bir çiğnenmesine rağmen, Arap egemenliğinin şekilsel olarak tanımış olmakla birlikte, VII. yüzyıl sonunda kadar fiili bağımsızlığını korumuş olmasından dolayı Ermenistan için çok önemli olmuştur.
http://www.findarmenia.com/arm/
Türkçeye çeviren: Diran Lokmagözyan
Leave a Reply