Հայոց ցեղասպանության զոհերի հիշատակի հուշահամալիրի հուշապատի մեջ ավելացվեց Հայոց ցեղասպանության կոտորածներին հերոսաբար դիմադրող Մուսա լեռան հայերին փրկության ձեռք մեկնած ֆրանսիացի ծովակալ Լուի Դարտիժ Դյու Ֆուրնեի գերեզմանից բերված հողն ու նրա հիշատակին նվիրված հուշատախտակ տեղադրվեց:
«Արմենպրես»-ի փոխանցմամբ՝ հուշատախտակի բացման արարողությանը մասնակցեցին պաշտոնական այցով Հայաստանում գտնվող Ֆրանսիայի արտաքին գործերի նախարար Ժան-Նոել Բարոն, Հայաստանի ԱԳ նախարար Արարատ Միրզոյանն ու Հայաստանում Ֆրանսիայի արտակարգ և լիազոր դեսպան Օլիվիե Դըկոտինյին:
«Ցեղասպանությունից 110 տարի անց մենք հիշատակում ենք Մուսա լեռան հայերի հիշատակը, որոնք լսելով բռնի տեղահանության հրահանգը, որոշեցին դիմադրության դիմել: Պաշարման 53–րդ օրը, երբ նրանց ուժերը, սնունդը և ռազմամթերքը սպառվում էին, նրանք սավաններից պատրաստված դրոշներ բարձրացրին և հայացքն ուղղեցին դեպի ծովը, որտեղ ֆրանսիական նավերն էին, որոնք նրանց օգնության ձեռք մեկնեցին: Մենք հարգանքի տուրք ենք մատուցում ծովակալ Լուի Դարտիժ դյու Ֆուրնեի հիշատակին և հանձինս նրա, նաև Միջերկրական ծովում ֆրանսիական զինուժի երրորդ նավատորմի անձնակազմին, որոնք ցեղասպանության ճիրաններից փրկեցին ավելի քան 4000 հայի: Նա գործել էր առանց հրամանի՝ անսալով լոկ իր խղճին և ֆրանսիացի սպային հարիր իր պատվին »,–ասաց Ֆրանսիայի ԱԳ նախարար Ժան-Նոել Բարոն:
Ժան-Նոել Բարոն մեջբերեց ֆրանսիացի ծովակալ Լուի Դարտիժ դյու Ֆուրնեի խոսքերը. «Փոքրիկ մուսալեռցիները, որոնց ձեռքից ձեռք էին փոխանցում ալիքների վրայով, երբեք չեն իմանա, թե ինչ վտանգից են փրկվել»:
«Մենք այսօր այստեղ հարգանքի տուրք ենք մատուցում նաև Մուսա լեռան ոգուն, դիմադրության վճռականության և հավատարմության ոգուն, մուսալեռցիների դիմադրության ոգուն, ծովակալ Լուի Դարտիժ դյու Ֆուրնեի վճռականության ոգուն, որը կարողացավ պատերազմի թոհուբոհի մեջ ճիշտ, արդար որոշում կայացնել, նաև վերապրողների հետնորդների հավատարմության ոգուն»,–ասաց Ֆրանսիայի ԱԳ նախարարը:
Նա շնորհակալություն հայտնեց՝ Լուի Դարտիժ դյու Ֆուրնեի հիշատակը 1915–ի Հայոց ցեղասպանության զոհերի հիշատակի հետ հավերժ կապելու որոշման համար:
Հայաստանի ԱԳ նախարար Արարատ Միզոյանն ընդգծեց, որ այդ պատմությունն ու միջոցառումն իր համար խիստ անձնական են: Մինչև քաղաքականություն մուտք գործելն ու նախարար դառնալուց շատ տարիներ առաջ Միրզոյանը զբաղվել է այն մարդկանց պատմությունների ուսումնասիրություններով, որոնք վտանգել են իրենց՝ փրկելու Հայոց ցեղասպանությունն ապրող մարդկանց:
«Ցեղասպանության պատմությունն, իհարկե, առաջին հերթին ողբերգության պատմություն է, բայց մյուս կողմից՝ նաև հույսի, որովհետև կան նաև այս մարդիկ: Եվ ահա ծովակալ Լուի Դարտիժ դյու Ֆուրնեն և մյուսները, որոնք փրկում էին ցեղասպանության ենթարկվող հայերին, դա արել են՝ վտանգելով իրենց կյանքը, իրենց կարիերան: Եվ սա է, որ մեզ բոլորիս շարունակում է ստիպել հավատալ մարդկությանը: Ծովակալ դյու Ֆուրնեն չսպասեց հրամանին, չենթարկվեց հրամանին: Նա որոշեց գործել: Եվ սա առաջնորդության բացառիկ դրսևորում է»,–ասաց Միրզոյանը:
Հայաստանի ԱԳ նախարարն ընդգծեց՝ այս միջոցառումը հարգանքի տուրք է ծովակալին, նաև մյուսներին, որոնք գործել են նույն սխրանքը, և իհարկե, Ֆրանսիային, որ տուն դարձավ հազարավոր հայերի համար:
Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտի տնօրեն Էդիտա Գզոյանը նկատեց՝ այս օրը պատմական է հայ և ֆրանսիացի ժողովուրդների պատմության մեջ:
«Հայոց ցեղասպանությունից և Մուսա լեռան ինքնապաշտպանությունից 110 տարի անց հայ ժողովուրդն իր երախտագիտությունն է հայտնում ցեղասպանության տարիներին շուրջ 4000 հայի փրկված ֆրանսիացի ծովակալին: Ավելի քան 13 տարվա դադարից հետո Հայոց ցեղասպանության հուշահամալիրի հուշապատի մեջ ավելացնում ենք Լուի Դարտիժ դյու Ֆուրնեի գերեզմանից բերված հողը և տեղադրում նրա հուշատախտակը»,–նշեց Գզոյանը:
1915 թվականին թուրքական ցեղասպանական ծրագրին դիմադրող Մուսա լեռան վրա դիրքավորված հայերը սպիտակ դրոշով գրավել են ֆրանսիական «Գիշեն» մարտանավի ուշադրությունը: Ծովակալ Լուի Դարտիժ դյու Ֆուրնեն հայերին օգնելու խնդրանքով հեռագիր է ուղարկել բարձր հրամանատարությանը: Սակայն հստակ պատասխան չստանալով՝ իր անձնական պատասխանատվությամբ սեպտեմբերի 12-13-ին ավելի քան 4000 հայերի վերցրել է « Գիշեն» (Guichen), «Ամիրալ Շարնե» (Amiral Charner), «Դեզեքս» (Desaix), «Ֆուդր» (Foudre) և «դ՛Էստրե» (D’Estrées)մարտանավերի վրա։ Ֆրանսիական ծովուժի երրորդ նավատորմը հայերին Եգիպտոսի Պորտ Սայիդ նավահանգիստ է հասցրել։
Leave a Reply