Հայոց ցեղասպանության թանգարան- ինստիտուտում անցկացվեց Թեհմինե Մարտոյանի՝ «Ցեղասպանության քաղաքականության շարունակությունը Զմյուռնիայում (1922)» վերնագրով մենագրության շնորհանդեսը:
«Արմենպրես»-ի թղթակցի հաղորդմամբ՝ Ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտում տեղի ունեցած շնորհանդեսին ներկա էին նաև Զմյուռնիայում 1922 թվականին Քեմալական Թուրքիայի իրականացրած աղետը վերապրածների ժառանգները:
Ցուցահանդեսի սկզբում միջոցառման հյուրերին և մասնակիցներին ողջունեց Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտի տնօրեն Էդիտա Գզոյանը՝ նշելով, որ ցեղասպանության թեմային առնչվող գրքերի շնորհանդեսներն, ընդհանրապես, թանգարան-ինստիտուտի գործունեության ամենակարևոր ուղղություններից մեկն է։
«Այսօր այդ գործունեության գիտական արգասիքներից մեկի ցուցադրությունն է։ Բոլորս գիտենք, որ թանգարան-ինստիտուտը երկու կարևորագույն ուղղություն ունի՝ գիտացուցադրական և գիտական, ինչը ենթադրում է, որ մենք զբաղվում ենք նաև մեր գիտական հետազոտությունների տպագրություններով, որոնք իրենց արտացոլումն են գտնում գիտական հոդվածների և գրքերի տեսքով»,-նշեց Գզոյանը՝ չափազանց կարևորելով գիտական գործունեությունը, քանի որ դա օգնում է նաև խոսքը հասցնել աշխարհի տարբեր ծայրեր, ու Հայոց ցեղասպանության հետ կապված ուսումնասիրությունները հասանելի դարձնել աշխարհի գիտնականներին։
Էդիտա Գզոյանի խոսքով՝ Թեհմինե Մարտոյանի գիրքը, որը վերնագրված է «Ցեղասպանության քաղաքականության շարունակությունը Զմյուռնիայում», կարևորվում է նաև այն հանգամանքով, որ ոչ միայն գիտական գործունեության արգասիք է, այլև գիտական համագործակցության արդյունք՝ Երևանի պետական համալսարանի հետ, ինչը ևս մեկ կարևորություն է ներկայացնում։
Գրքի խմբագիր Աշոտ Հայրունին, ողջունելով շնորհանդեսի մասնակիցներին, ասաց, որ Զմյուռնիայի ինչպես 1916 թվականի, այնպես էլ 1922 թվականների իրադարձությունների լուսաբանումը ոչ միայն գիտական նշանակություն ունի, այլև ընթերցողին օգնում է ամրապնդել պատմագիտության, ցեղասպանագիտության մեջ երկար ժամանակ քննարկման առարկա դարձած, շատ դեպքերում նաև շահարկված տեսակետների վերաբերյալ պարզաբանումները, հիմնավորված հետևողական պարզաբանումները։
«Այն, ինչ տեղի ունեցավ Զմյուռնիայում 1922 թվականին, փաստեց, որ քեմալական վարչակարգը նույնությամբ շարունակում է հայերի դեմ ցեղասպանության քաղաքականությունը։ Եթե Քեմալը 1920 թվականի սեպտեմբերին Հայաստանի Հանրապետության վրա հարձակվելուց հետո հայերի կոտորածները կարող էր փորձել քողարկել ռազմական անվերահսկելի իրադրություններով, պայմաններով և այլն, ապա այս դեպքում տեղի ունեցավ հայերի և հույների դեմ իրականացված մի կոտորած, երբ ռազմական որևէ շարժառիթ չկար։ Այսինքն՝ այս հաջորդափոխությունը՝ ցեղասպանության վարչակարգից վարչակարգ առանց որևէ փոփոխության, ապացուցվում է առաջին հերթին Զմյուռնիայում տեղի ունեցած իրադարձություններով, որոնց վերաբերյալ մենք գիտական ամբողջական լուսաբանում մինչև վերջերս, ցավոք, չունեինք։ Բարեբախտաբար, մենք այսօր հավաքվել ենք՝ շնորհավորելու մեզ, շնորհավորելու այս արժեքավոր գրքի հեղինակին՝ Թեմինե Մարտոյանին»,-ընդգծեց Աշոտ Հայրունին՝ շեշտելով, որ Մարտոյանի աշխատությունը շատ կարևոր է հենց պատմագիտության և ցեղասպանագիտության մեջ տեղ գտած այդ բացը լրացնելու տեսանկյունից։
Հայոց ցեղասպանության զոհերի ու վերապրողների փաստագրման և ուսումնասիրության բաժնի ավագ գիտական աշխատող, պատմական գիտությունների թեկնածու, «Ցեղասպանության քաղաքականության շարունակությունը Զմյուռնիայում (1922)» գրքի հեղինակ Թեհմինե Մարտոյանն իր խոսքում շնորհակալություն հայտնեց և ողջունեց ցուցահանդեսին ներկա գտնվող Զմյուռնիայի հայ համայնքի շարավիղներին և մյուս մասնակիցներին՝ մանրամասնելով, որ գրքի հրատարակությունը և թեմայի ընտրությունը պատահական չի եղել։
«Ընդհանրապես կյանքում ոչինչ պատահական չի լինում․ իրանագիտությունից անցում ցեղասպանագիտությանը տեղի ունեցավ ընդամենը 1 դիպվածի պատճառով կամ շնորհիվ։ Շատերն են ինձ հարցնում, թե ինչու՞, ի՞նչ կապ ունեմ, արդյոք իմ արմատներն այս հավատավոր քաղաքից՝ Զմյուռնիայից են։ Անկեղծ ասած, 10 և ավելի տարիների ընթացքում իմ ուսումնասիրությունները դեռ ավարտուն չեն, և ես ինքս էլ դեռ չեմ կարող ասել՝ ի՞նչ կապ ունեմ այս թեմայի հետ, բայց կարող եմ ասել, թե ինչպես եղավ այդ կապը։ Դեռևս 2010 թվականին առաջին անգամ գտնվում էի Հունաստանում, Աթենքում և զբաղվում էի Իրանի պատմության հարցերով, շատ պատահականորեն Աթենքի մթերային խանութներից մեկում տեսա գրքեր, բնականաբար ինձ հետաքրքրեց այդ անկյունը և մոտեցա, ուսումնասիրեցի գրքերն ու տեսա մի գիրք, որը մի հույն հեղինակին էր պատկանում։ Առաջին հերթին ինձ գրավեց գրքի վերնագիրը՝ «Ազնիվը»։ Գիրքը հունարենով էր, բայց միանգամից մտածեցի, որ, ամենայն հավանականությամբ, այն կապ ունի նաև մեր ժողովրդի, մեր պատմության հետ և շատ արագ թերթեցի, կարդացի բովանդակությունն ու հասկացա, որ Ազնիվը Հայոց ցեղասպանության վերապրող է, ականատես վերապրող է, ով պատմում է իր հուշապատումը, իր հուշագրությունը և հենց այդ պահին, առաջին բանը, որ եկավ մտքիս, անմիջապես վերադառնալն էր Հայաստան և Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտ այցելելն էր։ Այստեղ էլ ամեն բան սկսվեց»,-պատմեց գրքի հեղինակ Թեհմինե Մարտոյանը։
Հեղինակի խոսքով՝ Հայոց ցեղասպանության շարունակությունը կազմող դրվագ է նաև Զմյուռնիայի հայերի և հույների պատմությունը։
Նա նաև հավելեց, որ գրքի շնորհանդեսի օրը պատահական չէ ընտրված․ «Այսօր դեկտեմբերի 24-ն է և, ընդհանրապես, դեկտեմբերը, որպես այդպիսին, պատահական ամիս չէ Զմյուռնիայի հայ հավատավոր համայնքում ու քաղաքի պատմության մեջ։ Զմյուռնիացի եպիսկոպոս Նիկողայոս Հայրապետը կամ Նիկողայոս Զմյուռնիացին Հայ Առաքելական եկեղեցու կողմից հիշատակվում է հենց դեկտեմբեր ամսին։ Զմուռնիայում հայտնի Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցին, որը հայերի համար կարևոր վայր էր, որովհետև Զմյուռնիայի հայ համայնքը տարբերվող էր և հավատավոր ու մինչև վերջ էլ մնաց այդ հավատի մեջ։ Դեկտեմբերի 24-ը Հայ Առաքելական եկեղեցին նաև Սուրբ Ստեփանոս Նախավկայի հիշատակության օր է հայտարարել, և ես հասկացա, որ շատ հետաքրքիր զուգադիպությամբ այս օրն ընտրվեց նաև որպես շնորհանդեսի օր»,-ասաց Թեհմինե Մարտոյանը։
Նրա դիտարկմամբ՝ գրքի լույս ընծայման առաջարկն առաջին անգամ ստացել է Հայաստանի Հանրապետության գիտության վաստակավոր գործիչ, Երևանի պետական համալսարանի նախկին ռեկտոր, ԵՊՀ հայագիտական հետազոտությունների ինստիտուտի նախկին տնօրեն Արամ Սիմոնյանից։
«Ընդհանրապես, այս թեմայի և այս համայնքի ներկայացուցիչների հետ շփումը շատ բան փոխանցեց, այսինքն՝ այս աշխատանքը, կարելի է ասել, փոխանցելու և ստանալու մի հետաքրքիր գործընթաց էր, և Զմյուռնիան շատ բան տվեց ինձ՝ որպես մարդ, որպես անհատականություն։ Ամենակարևորը, որն ուզում եմ շեշտադրել՝ թեմայով զբաղվելն է, թեմայի ուսումնասիրությունն առաջին հերթին զորացրեց իմ հավատն առ Աստված, որովհետև այս համայնքի պատմությունը շատ հետաքրքիր թելերով է կապված մեր ժողովրդի բնաջնջման և հայության գաղափարի հետ»,-իր ելույթում նշեց գրքի հեղինակ Թեհմինե Մարտոյանը՝ շնորհակալություն հայտնելով բոլոր այն մարդկանց, ովքեր տարբեր կերպ աջակցություն են ցուցաբերել գրքի ստեղծման և հրատարակման համար։
Ողջույնի խոսքերից հետո ցուցադրվեց Զմյուռնիայի հայ համայնքի ժառանգների պատմությունները, նրանց հետ անցկացված հարցազրույցները պարունակող ֆիլմը։
Leave a Reply