Ո՞վ էր Ֆեթուլլահ Գյուլենը և ինչու էր Էրդողանը վախենում նրանից

Մահացել է թուրք հայտնի քարոզիչ Ֆեթուլլահ Գյուլենը։ Նրան անվանում էին Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի թշնամին այն բանից հետո, երբ նրա հայրենիքում հասարակական գործչի շարժումը մեղադրվել է 2016 թվականի հեղաշրջման փորձին մասնակցելու մեջ։

Կենսագրությունը և այն, ինչ հայտնի է Գյուլենի մահվան մասին

Մուհամմադ Ֆեթուլլահ Գյուլենը թուրք մտածող է, աստվածաբան, քարոզիչ և իմամ։ Նա «Հիզմեթ» հասարակական շարժման հիմնադիրն է (ծառայություն և նպատակ ունի կրթել մուսուլմանների նոր սերունդ, որը կծառայի հասարակությանը): Այս շարժումը հայտնի է նաև որպես «գյուլենական շարժում»։

Գյուլենը ծնվել է 1941 թվականին Քորուչուք (Թուրքիա) գյուղում։ Նա ստացել է կրոնական կրթություն և մինչև 1970-ականների վերջը աշխատել է որպես իմամ (մահմեդական համայնքի ղեկավար, հոգևոր առաջնորդ, մզկիթում աղոթող մարդ):

Հետագայում նա կենտրոնացավ գրքեր գրելու, ուսուցանելու և քարոզելու վրա։ Նրա գաղափարները ճանաչվեցին բազմաթիվ մարդկանց կողմից, ինչը հանգեցրեց դպրոցների, համալսարանների, մեդիա ընկերությունների և այլ հաստատությունների լայն ցանցի ստեղծմանն ամբողջ աշխարհում, որը գործում է «Հիզմեթ» շարժման հովանու ներքո:

Գյուլենը քարոզներ էր կարդում մեծ քաղաքներում։ Տարիների ընթացքում նա Թուրքիայում դարձել է հասարակական գործիչ։ Նրա քարոզներն ուղղված էին կրթության խթանմանը, ոչ միայն ավանդական իսլամական գիտությունների յուրացմանը, այլեւ բնականների, իսկ նրա կոչերը ուղղված էին լուսավորությանը: Գյուլենը մահացել է կիրակի երեկոյան 83 տարեկան հասակում Փենսիլվանիայում (ԱՄՆ)։ Այս մասին առաջինը հայտնել են թուրք հասարակական գործչի և գրողի հետևորդները։ Տեղեկությունը հաստատել է նաև նրա եղբորորդին՝ Էբուսսեմե Գյուլենը, հայտնում է CNN Türk-ը։

Այլ մանրամասներ չեն հաղորդվում։ Սակայն հայտնի է, որ նա սրտի վիրահատության եւ բազմաթիվ վիրահատությունների է ենթարկվել շաքարախտի եւ այլ հիվանդությունների պատճառով։

Ինչո՞ւ էր Էրդողանը վախենում նրանից։

Այժմ Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը և Ֆեթուլլահ Գյուլենը վաղուց ընկերներ էին։ Երբ Էրդողանը ստեղծեց իր քաղաքական կուսակցությունը (Արդարություն և զարգացում կուսակցություն), Գյուլենն արդեն զանգվածային շարժման առաջնորդն էր։ Այսօր ավելի քան 150 երկրներում կա մոտ 1400 դպրոց, որը ղեկավարվում է Գյուլենի կողմնակիցների կողմից։

Էրդողանը Գյուլենին անվանել է ոչ այլ ինչ, քան «Խոջա» («ուսուցիչ», «ուսուցիչ», «գուրու»): Գյուլենականներն իրենց հերթին ձայն են տվել Էրդողանի կուսակցությանը 2002 թվականից սկսած բոլոր ընտրություններում։ Շարժման լրատվամիջոցները դարձան ամենաբարձր վարկանիշ ունեցողները Թուրքիայում և գովաբանեցին Էրդողանին և կոշտ քննադատության ենթարկեցին ընդդիմությանը։

Բացի այդ, Էրդողանը համարվում էր «ջամաաթի» քարոզիչ, չնայած այն բանին, որ նա դրա անդամ չէր (նա մեկ այլ կրոնական շարժումից էր՝ «Միլլի Գերյուշ»): Սակայն նա մի շարք նախարարական պաշտոններ է խոստացել «ջամաթից» մարդկանց համար։ Գյուլենականները վերահսկողության տակ են վերցրել այնպիսի կարևոր ոլորտներ, ինչպիսին կրթությունն ու մշակույթն են, ոչ միայն բուն Թուրքիայում, այլև նրա սահմաններից դուրս։

Բուն Թուրքիայում Էրդողանը «ջամաաթի» աջակցությամբ կարողացավ անհնարինը` զինվորականները հեռացվեցին իշխանությունից: Սակայն զինվորականների հետ խնդիրը լուծելուն պես Էրդողանի ու Գյուլենի առաջին տարաձայնությունների նշանները սկսեցին ի հայտ գալ։ Նրանց պատճառները հստակ հայտնի չեն։

Էրդողանի շրջապատը պնդում է, որ գյուլենականներն իբր «շատ հեռուն են գնացել»՝ նրանք ստեղծել են «երկրի ներսում զուգահեռ պետություն, իրենց մարդկանց մտցրել են բոլոր նախարարություններում և անվտանգության մարմիններում» և «տիրացել են լրատվամիջոցներին»։

Էրդողանի և Գյուլենի միջև հարաբերություններում խզումը տեղի է ունեցել 2000-ականներին։ Վերջինս բուժման նպատակով մեկնել է ԱՄՆ ու մնացել այնտեղ՝ վախենալով թուրքական իշխանությունների հետապնդումներից, որոնք նրան մեղադրել են 2016 թվականին երկրում տեղի ունեցած ռազմական հեղաշրջման փորձի մեջ։

Հետո Ստամբուլի ու Անկարայի փողոցներում հայտնվեցին զինված մարդիկ, տանկեր, երկնքում թռան ռազմական ինքնաթիռներ։ Զոհվել է ավելի քան 250 մարդ, բազմաթիվ զինվորականներ լինչի ենթարկվել (լինչ):

Իր հերթին, Էրդողանը Գյուլենի երկրպագուներին մեղադրել է «դավադրության» մեջ։ Ապստամբությունը ճնշելուց հետո Թուրքիայում տեղի ունեցան զանգվածային ձերբակալություններ և բռնաճնշումներ գյուլենականների դեմ։ Այնուհետև, պաշտոնական Անկարան «Հիզմեթ» շարժումը ճանաչեց որպես «ահաբեկչական»:

Էրդողանը կոչ է արել ԱՄՆ-ին ձերբակալել կամ արտահանձնել Գյուլենին։ Միաժամանակ, Վաշինգտոնն ընդգծել է, որ Էրդողանի կառավարությունը պետք է ապացույցներ ներկայացնի Գյուլենի մեղքի մասին։

Թուրքիայի Ուշաք նահանգի դատախազությունը քրեական գործով մեղադրական եզրակացություն է կազմել «Հիզմեթ» շարժման գործունեության վերաբերյալ, որը պահանջում է նրան դատապարտել երկու ցմահ ազատազրկման և 1900 տարվա ազատազրկման։ Ինքը՝ Գյուլենը, համաձայնել է գնալ դատարան, եթե միջազգային քննիչները հաստատեն նրա մասնակցությունը 2016 թվականի հուլիսին հեղաշրջման փորձին։

https://news.am/arm/news/848332.html