Թուրքիոյ նախագահական ընտրութիւններու սեմին

Տիգրան Չանտոյեան

Աւերիչ երկրաշարժից հազիւ մէկ ամիս անց արդէն Թուրքիայում եռում են նախընտրական կրքերը:

Էրտողանը թրքական հեռատեսիլի ուղիղ եթերում հրամանագիր է ստորագրել երկրում համընդհանուր նախագահական եւ խորհրդարանային ընտրութիւններ անցկացնելու մասին, որ տեղի կ’ունենայ Մայիս 14-ին: Նա յայտարարել է, որ որոշում է կայացրել նախագահական եւ խորհրդարանական ընտրութիւններում նախընտրական քարոզչութիւն իրականացնել առանց երաժշտական ուղեկցութեան Փետրուար 6-ին տեղի ունեցած երկրաշարժերի զոհերի նկատմամբ յարգանքից ելնելով: «Քարոզարշաւի համար պատրաստուած ամբողջ երաժշտութիւնն արգելում ենք: Մենք քարոզարշաւ կ’անցկացնենք առանց երաժշտութեան, կը հանդիպենք դէմ առ դէմ»,-յայտարարել Է Էրտողանը` ելոյթ ունենալով հրամանագրի ստորագրումից յետոյ:

Ըստ Թուրքիոյ բարձրագոյն ընտրական յանձնաժողովի` 36 կուսակցութիւնների թոյլ է տուել մասնակցել խորհրդարանական ընտրութիւններին: Ընդհանուր ընտրութիւններում 600 պատգամաւոր ընտրւում է հինգ տարի ժամկէտով: Թուրքիոյ խորհրդարանում ներկայացուած են 10 տոկոսից աւելի ձայն հաւաքած կուսակցութիւնները:

Համընդհանուր ընտրութիւններում որպէս ընդդիմադիր Ժողովրդական դաշինքի միակ թեկնածու է յայտարարուել Հանրապետական Ժողովուրդի կուսակցութեան (CHP) առաջնորդ Քեմալ Քըլըչտարօղլուն: Այս վերջինին որպէս ընդդիմադիր թեկնածուի անունը յայտարարել է «Երջանկութիւն» կուսակցութեան նախագահ Թեմել Քարամօլաօղլուն: Այս կուսակցութեան գլխաւոր շտաբում է տեղի ունեցել «վեցի սեղանի» հանդիպումը, որից յետոյ սպասւում էր ընդդիմադիր դաշինքի թեկնածուի անուան հրապարակումը:

Յատկանշական է, որ Քըլըչտարօղլուի անուան հրապարակմանը նախորդել է դաշինքի ներսում հակամարտութիւնը: Այսպէս, Լաւ կուսակցութեան առաջնորդ Մերալ Աքշեներն աւելի վաղ յայտարարել էր, որ դաշինքն այլեւս չի արտայայտում ժողովրդի իրական շահերը:

Երկրի վեց խոշորագոյն ընդդիմադիր կուսակցութիւններն ամիսներ շարունակ աշխատել են Մայիս 14-ին քուէարկութեան ընդհանուր հարթակի վրայ եւ պէտք է յայտարարէին միասնական թեկնածուի մասին: Սակայն Մարտ 10-ին մեծութեամբ երկրորդ ընդդիմադիր ուժ հանդիսացող ազգայնական Լաւ կուսակցութեան առաջնորդ Մերալ Աքշեներն ասել է, որ իր խումբը կը խախտի վեց կուսակցութիւնների դաշինքէն եւ կոչ է արել նոր թեկնածուներ առաջադրել Էրտողանի դէմ պայքարելու համար: Նա յաւելել է, որ դաշինքը կորցրել է ժողովրդի կամքն արտացոլելու կարողութիւնը:

Աքշեներն ասել է, որ ինքը չի կարող աջակցել ընդդիմադիր ամենամեծ խմբի Հանրապետական Ժողովուրդի կուսակցութեան առաջնորդ Քեմալ Քըլըչտարօղլուին որպէս դաշինքի ներկայացուցչի: Նա յաւելել է, որ միւս չորս քաղաքական կուսակցութիւնները հաւանութիւն են տուել նրա թեկնածութեանը: Փոխարէնը նա կոչ է արել Պոլսոյ եւ Անգարայի քաղաքապետներ Էքրէմ Իմամօղլուին եւ Մանսուր Եաւաշին մասնակցել ընտրութիւններին:

Բոլոր առաջատար ընդդիմադիր ուժերին (բացի քրտամէտ Ժողովուրդներու ժողովրդավար կուսակցութիւնից) ներառող միասնական ճակատի պառակտումը խթան է Էրտողանի համար: Երկու տասնամեակ պաշտօնավարելուց յետոյ նա բախւում է ընտրական ամենադժուար փորձութիւններից մէկին, որը երբեւէ առաջացել է մոլեգնող գնաճի, ենթադրուող տնտեսական վատ կառավարման եւ մոտ 48 հազար մարդու կեանք խլած աւերիչ երկրաշարժի հետեւանքով հանրային վրդովմունքի պատճառով: Քըլըչտարօղլուն խոստացել է, որ դաշինքը կը շարունակի իր ճանապարհը նոյնիսկ առանց Աքշեների կուսակցութեան աջակցութեան:

Այս տարուայ նախագահական ընտրութիւնները կառավարութեան եւ ընդդիմութեան կողմից ողջունուել են որպէս Թուրքիոյ նորագոյն պատմութեան ամենակարեւոր մրցավազքերից մէկը, քանի որ Էրտողանը ձգտում է ամրապնդել իր իշխանութիւնը հանրապետութեան 100-ամեակին: Եթէ թեկնածուներից մէկը 50 տոկոսից աւելի ձայն չհաւաքի, ապա պէտք է անցկացուի ընտրութիւնների երկրորդ փուլ, որը, ինչպէս ընդդիմադիր քաղաքական գործիչները յոյս ունեն, կարող է համախմբել Էրտողանի դէմ հանդէս եկող թեկնածուին աջակցութիւնը: Նախագահի վարկանիշն անցած տարի անկում է ապրել, քանի որ բնակչութեան մեծ մասը տուժել է կենսական ծախսերի ճգնաժամից, որը տնտեսագէտների մեծամասնութեան կարծիքով խորացել է կառավարութեան քաղաքականութեան պատճառով: Սակայն Էրտողանը յետագայում յայտարարել է այնպիսի նախաձեռնութիւնների մասին, ինչպիսիք են նուազագոյն աշխատավարձի բարձրացումը եւ պետական հատուածում աշխատավարձերի բարձրացումը:

Կան նշաններ, որ Էրտողանի կառավարող «Արդարութիւն եւ զարգացում» կուսակցութիւնն աւելի լաւ է հասկանում, որ չի կարող նախկինում ունեցած ձայների յոյսն ունենալ, քանի որ պաշտօնեաները ընտրութիւններին ընդառաջ խօսում են վերականգնման առաջարկների արագացման մասին, որոնք կարող են ամենաբարդը լինել իշխանութիւնում Էրտողանի գտնուելու աւելի քան երկու տասնամեակի ընթացքում:

Երկրաշարժից տուժած շրջաններում անցկացուած հարցումների արդիւնքում շատերը զայրացած են կառավարող կուսակցութեան երկարամեայ շինարարական քաղաքականութիւնից, որը թոյլ է տուել կառուցել ութ յարկանի բետոնէ տներ, որոնցից հազարաւորներն աւերուեցին երկրաշարժերից: Ոմանք վրդովուած էին քաղաքական առաջնորդների, ներառեալ Էրտողանի անտարբեր յայտարարութիւններից, որն անցած շաբաթ ներողութիւն է խնդրել այն բանի համար, որ երկրաշարժերին արձագանգը կարող էր աւելի արագ լինել, իսկ ոմանք էլ ծաղրել են մէկ տարում տարածաշրջանը վերականգնելու կառավարութեան արոշումը:

Բայց Թուրքիոյ բնակիչները նաեւ դժուարութեամբ են պատկերացնում քուէարկութիւնը յօգուտ ընդդիմադիր կուսակցութիւններին` ի դէմս Քեմալ Քըլըչտարօղլուի:

Քեմալ Քըլըչտարօղլուի յաղթանակը չի բացառւում քրտամէտ Ժողովուրդների ժողովրդավարական կուսակցութեան կողմնակիցների ձայներն ստանալու հնարաւորութեան շնորհիւ: Այս ընդդիմադիր կուսակցութեան համանախագահ Միթհաթ Սանճարն աւելի վաղ յայտարարել էր, որ չի բացառում, որ կը հրաժարուի իր կուսակցութիւնից թեկնածու առաջադրուելուց եւ կ՛աջակցի Քըլըչտարօղլուին: Ընդ որումընտրութիւններին Ժողովուրդների ժողովրդավարական կուսակցութեան մասնակցութիւնը հարցական է դատավարութեան պատճառով, որի արդիւնքներով կուսակցութեան գործունէութիւնը կարող է արգելուել: Սանճարը նաեւ ասել է, որ «Մենք կոչ ենք անում սոցիալական եւ քաղաքական ամբողջ ընդդիմութեանը միաւորուել ժողովրդավարութեան, արդարութեան եւ ազատութեան նպատակների շուրջ յոյս ներշնչելու համար»է:

Քըլըչտարօղլուն յաղթող է դուրս եկել, վեց ընդդիմադիր կուսակցութիւնների ճգնաժամից, ընդ որումդա ազդել է նաեւ արտաքին լսարանի վրայ: Քըլըչտարօղլուի յաղթանակի յոյսերն այժմ կարելի է գնահատել 51 տոկոս: Հինգ ընդդիմադիր կուսակցութիւնների առաջնորդները, որոնք մտնում են «ժողովրդական դաշինք»-ի մէջ, ինչպէս նաեւ Պոլսոյ եւ Անգարայի քաղաքապետերը կը դառնան փոխնախագահներ, եթէ Քըլըչտարօղլուն յաղթի, եւ նախատեսւում է անցում կառավարման ուժեղացուած խորհրդարանական ձեւին ըստ դաշինքի ճանապարհային քարտէսին:

https://hairenikweekly.com/55395-2/