Բոշաները մինչև 1950-ական թվականները չեն կարողացել ծառայել թուրքական բանակում

Մելինե Անումյան

Արդվին նահանգի Արդանուջ գավառի Ադաքալե (հայկական անվանումը` Գեւհերնիք) թաղամասում հանդիպեցինք Շավշաթ գավառից և Շահբազ տոհմից ծագող (ըստ ավանդության` Շահբազները 4 եղբայր են եղել) 52-ամյա Յաշար Քարաթաշին, ով աշխատում էր տեղի շուկայում: Ի դեպ, Ադաքալեն նախկինում բնակեցված է եղել միայն հայերով: Ներկայում գյուղում ապրում են նաև քրդեր, սակայն բոշաներն այստեղ մեծամասնություն են կազմում: Յաշար Քարաթաշը նախ մեզ ցույց տվեց գյուղում պահպանված հայկական հետքերը, ապա հյուրընկալեց իր տանը և հաղորդեց հետևյալ տեղեկությունները:

Յաշար Քարաթաշը Թուրքիայում մեզ հանդիպած բոշաների շրջանում ամենաշատն էր հետաքրքրված իր արմատներով: Նա հայտնեց, որ հատուկ նպատակադրված գնացել է Սվաս` Սեբաստիա, և այնտեղ հանդիպել տեղի բոշաների հետ, ովքեր պահպանել են իրենց լեզուն: Նա նաև պատմեց, որ ինքը ցանկացել է Արդանուջ գավառում բացել լոմերի միություն, սակայն գիտակցելով, որ այստեղի բոշաները նման կազմակերպությունից ոչ թե սեփական մշակույթի պահպանում, այլ զուտ նյութական շահ կակնկալեն, հրաժարվել է այդ գաղափարից:  Յաշար Քարաթաշը համոզված էր, որ լոմերը պետք է պահպանեն իրենց մշակույթը, սակայն բոշաների մեծամասնությունը Թուրքիայում այդպես չի մտածում:

Նա մեզ նաև հայտնեց, որ մի անգամ Խոփա եկած հայաստանցի բոշաների է հանդիպել ու իր տանը հյուրընկալել նրանց, և շեշտեց, թե ցանկալի կլիներ, որ հայաստանցիները, հատկապես` մեր պետության մեջ բնակվող լոմերը կապեր և երկխոսություն զարգացնեին Թուրքիայի բոշաների հետ: Բայց և այնպես, նա ևս ենթադրում էր, թե լոմերի մշակույթը նման է Ախլցխայի թուրքերի մշակույթին: Ըստ նրա` հնում իրենց տղամարդիկ շրջազգեստ են կրել և դրանով պարել: Նախկինում բոշաները նախընտրել են վառ գույները, սակայն ներկայում նրանց հագուստն առանձնապես չի տարբերվում Թուրքիայի մյուս էթնիկ հանրությունների հագուստից:

Յաշար Քարաթաշն ընդգծեց, թե թուրքական պետությունը լոմերին հիմնականում որպես անվստահելի տարր է ընկալել, և որ մինչև 1950-ական թվականները, այսինքն` դեմոկրատների` իշխանության գալը, չի թույլատրել` նրանք ծառայեն թուրքական բանակում և պաշտոններ ստանան պետական հաստատություններում:  Նրա խոսքով` ընդհանուր առմամբ այստեղի բոշաներն իրենց ճնշված են զգացել և հենց դրա պատճառով են գիտակցաբար մոռացության մատնել սեփական մշակույթն ու լեզուն:

Թեև իր ընտանիքում պահպանվել է լոմավրենը, բայց իրենց տանը նույնպես թուրքերենը հիմնական հաղորդակցման լեզու է հանդիսանում: Ըստ նրա` հայերեն բառերի առկայությունն իրենց լեզվում պայմանավորված է համշենցիների հետ սերտ շփումներով:  Նրա կարծիքով` լոմերի մշակույթը միախառնված է հարևան մշակույթների հետ: Սակայն իրենց մշակույթում առկա են նաև միայն իրենց հատուկ տարրեր: Օրինակ` բոշաներն ունեն մեյ անվամբ երաժշտական գործիք, որը նման է սրինգին:

Նրա կինը` 43-ամյա Մերյեմ Քարաթաշը, մեզ հետ զրույցում նշեց, թե իրենք բռնի են իսլամացվել և ամենավերջինն են իսլամ ընդունել Թուրքիայի էթնիկ խմբերի մեջ, և որ 1980 թ. ռազմական հեղաշրջումից հետո` ֆաշիստ գեներալ Քենան Էվրենի` իշխանության գալով, լոմերն ավելի մոլի և պահպանողական են դարձել կրոնի հարցում: Ի դեպ, նույնը կարելի է ասել նաև մյուս էթնիկ խմբերի մասին: Մերյեմ Քարաթաշը բոշաների խոհանոցին հատուկ մի քանի ուտեստներ թվարկեց` քեթե (գաթա), խենկել, բիշի, խաշո, քանչլամա, խաշիլ, փուչիքո, ֆեթիր:

Ի պատասխան մեր այն հարցին, թե արդյոք բոշա կանայք ճնշված են ընտանիքում և հասարակության մեջ, նա ասաց, որ իր ամուսնու ներկայությամբ չի կարող պատասխանել այդ հարցին` այդպիսով ակամա մատնելով իր ոչ այնքան ազատ դիրքն ընտանիքում:

Հյուրընկալվելով Քարաթաշների ընտանիքում` զրուցեցինք նաև Յաշար Քարաթաշի ավագ որդու հետ (Քարաթաշները 3 արու զավակ ունեն): 23-ամյա Օլջայ Քարաթաշն ավարտել է Գյումյուշհանեի համալսարանի Հաղորդակցության ֆակուլտետը: Նա հայտնեց, որ բոշա երիտասարդները չեն գիտակցում իրենց արմատները պահպանելու անհրաժեշտությունը, քանի որ հիմնականում ամաչում են իրենց ինքնությունից: Նա նաև նշեց, թե լոմ երիտասարդները բավականին հեռացել են սեփական արմատներից:

Նշենք, որ բոշաները Թուրքիայում աքլորակռվի ավանդույթ ունեն: Վերջում Քարաթաշների ընտանիքը մեզ ցույց տվեց հատուկ այդ նպատակով իրենց այգում պահվող աքլորներին:

19-ը նոյեմբերի, 2016 թ., Արդանուջ, Ադաքալե

Ուսումնասիրությունը կատարվել է ՀՀ Սփյուռքի նախարարության հովանավորությամբ:

Akunq.net