Բոշաների Lom-Der կազմակերպության գործունեությունը Թուրքիայում

Մելինե Անումյան

Թուրքիայի ներկայիս սահմաններում, մասնավորապես Արդվին և Ռիզե նահանգներում բնակվող բոշաների վերաբերյալ մեր ուսումնասիրությունն սկսեցինք` հանդիպելով 2009 թ. Խոփայում ստեղծված, սակայն մեկ տարի առաջ փակված Lom-Der կազմակերպության հիմնադիրների հետ:

Նախ Արդվին նահանգի Արհավի գավառում, որտեղ, ի դեպ, 100-ի չափ բոշաներ են բնակվում, հանդիպեցինք ծագմամբ Արդանուջ գավառի Թորբալը գյուղից 42-ամյա մի ուսուցչի հետ, ով խնդրեց, որ իր անունը չհրապարակվի:

Նա, լինելով Lom-Der միության հիմնադիրներից մեկը, մեզ հետ զրույցում ասաց, որ սույն կազմակերպության պաշտոնական անվանումը եղել է Մշակութային ուսումնասիրության և համերաշխության միություն (Kültürel Araştırma ve Dayanışma Derneği), և թեև կազմակերպության հիմնադիրները նախապես ցանկացել են այն պաշտոնապես գրանցել տալ Lom-Der անվամբ (լոմը նաեւ հայ բոշաների ինքնանվանումն է, Lom-Der-Lomlar Derneği` Լոմերի միություն), սակայն այդ անունը չի հաստատվել պետական մարմինների կողմից` որպես պատճառաբանություն նշվելով այն փաստը, թե Lom բառն ընդհանրապես ընդունված չէ Թուրքական լեզվագիտական ընկերակցության (Türk Dil Kurumu) կողմից: Այնուամենայնիվ, միության հիմնադիրները և անդամները գործածել են նաև ոչ պաշտոնական` Lom-Der անվանումը:

Միության այս հիմնադիրը մեզ հետ զրույցում հայտնեց, որ կազմակերպության նպատակն է եղել լոմերի մշակույթն ուսումնասիրելն ու պահպանելը, չքավոր ընտանիքների երիտասարդներին կրթաթոշակով ապահովելը, փոքրահասակ աղջիկների վաղ ամուսնությունները կանխելը, կանանց սոցիալական կյանքում ներգրավելը, բոշաների հանդեպ ցուցաբերվող էթնիկ խտրականությունն արգելելը, իրենց ազգակիցներին, հատկապես` երիտասարդներին աշխատանքով ապահովելը, թուրք հասարակության մեջ նրանց ներգավումը խրախուսելը և բոշաների մասին վավերագրական ֆիլմեր նկարահանելը:

Նա նաև նշեց, որ սույն կազմակերպությունը բավականին ակտիվ գործունեություն է ծավալել այդ 6 տարիների ընթացքում: Մասնավորապես միությունը կարողացել է վճարել որոշ բոշա ուսանողների ուսման վարձերը և աշխատանքով ապահովել մի շարք երիտասարդների:

Միությունը նաև երբեմն փորձել է միջամտել այն դեպքերին, երբ լոմերը ենթարկվել են էթնիկ խտրականության: Այսպես, օրինակ, մի անգամ Արդանուջում մի բոշա ցանկացել է տուն գնել, սակայն այդտեղի բնակիչներն ընդդիմացել են դրան` ասելով, թե չեն ուզում, որ իրենց թաղամասում բոշա ապրի: Lom-Der միությունը փորձել է միջամտել այդ դեպքին, սակայն չի կարողացել որևէ բան անել, քանի որ թուրքական քրեական օրենսգրքում համապատասխան հոդված չի գտնվել, որի շնորհիվ հնարավոր կլիներ դատական գործ հարուցել: Արդյունքում տվյալ բոշան հրաժարվել է այդտեղ տուն գնելու գաղափարից: Ինֆորմանտը նաև մեզ հաղորդեց, որ բոշաներն Արհավի գավառում ևս արհամարհական վերաբերմունքի են արժանանում: Ի դեպ՝ մեկ այլ լոմ մեզ հայտնեց, որ իրենց հանդեպ բացասական վերաբերմունքն այնքան բացահայտ է դրսևորվում, որ երբեմն նույնիսկ իրենց վարձով տուն էլ չեն տալիս:

Անդրադառնալով շուրջ 65 անդամ ունեցած (նրանց կեսը կանայք են կազմել, անդամների մեծ մասն էլ երիտասարդ են եղել) Lom-Der միության փակվելու պատճառներին` նա նշեց, որ կազմակերպության գործունեության դադարեցման պատճառներից մեկը եղել է նյութական ռեսուրսների պակասը. անդամների մեծ մասը չքավոր է եղել, միությունը նյութական միջոցների խիստ պակասի պատճառով առանձնապես չի կարողացել իր հիմնական գործառույթներն իրականացնել, դրա համար էլ շատերը հիասթափվել են այս կազմակերպությունից: Նա նաև հայտնեց, որ արդեն իսկ շատերը վախենում էին միությանն անդամագրվելուց` ցանկանալով թաքցնել իրենց ծագումը: Այնուամենայնիվ, կազմակերպությունը կարողացել է որոշ ֆինանսական աղբյուրներ գտնել, օրինակ` նյութական աջակցություն է ստացել Անգլիայում գործող մի հիմնադրամից, որը 2 տարի շարունակ ֆինանսապես օգնել է նրանց` հատկացնելով շուրջ 3 հազար ֆունտ ստերլինգ:

Հարկ է նշել, որ լոմերի մեծ մասը խուսափում է իր ազգային ինքնությունն արտահայտելուց, քանի նրանք Թուրքիայում էթնիկ խտրականության և արհամարհանքի են արժանանում: Ինֆորմանտը մեզ հետ զրույցում ընդգծեց, որ ինքը դեռ մանկական տարիքից սեփական մաշկի վրա է զգացել այդ խտրականությունը, և որ բոշաներն անընդհատ արհամարհվելու հետևանքով մշտապես անլիարժեք են զգացել իրենց:

Նա նաև հայտնեց, որ ներկայում Արդվին նահանգի տարածքում բնակվող բոշաները հիմնականում ընդգրկված են ենթակառուցվածքային մարմիններում, աշխատում են թեյի գործարաններում, նաև` մասնավոր սեկտորում: Կան նաև մասնագիտությամբ ոստիկան, ուսուցիչ և կոշկակար լոմեր: Այստեղ հատկապես մեծ թիվ են կազմում ուսուցիչները, օրինակ` միայն Արդանուջ գավառում 40-ից ավելի բոշա ուսուցիչ է աշխատում:

Բայց և այնպես, ըստ նրա, Թուրքիայում թե’ պետական և թե’ մասնավոր սեկտորներում աշխատանքի ընդունելիս, այլընտրանք ունենալու դեպքում, նախապատվություն կտան ոչ թե լոմերին, այլ` ուրիշ էթնիկ խմբի պատկանող անձանց` անկախ նրանց մասնագիտական ունակություններից:

Lom-Der միության այս հիմնադիրը մեզ հետ զրույցում նաև հայտնեց, որ ընդհանուր առմամբ բոշաները կազմում են Արդվին նահանգի բնակչության 10 տոկոսը: Իրենց մայրենին պահպանվել է շատ քիչ վայրերում, օրինակ` Արդվին նահանգի Յուսուֆելի գավառում:

Արդվինի Խոփա քաղաքում հանդիպեցինք և զրուցեցինք նաև Lom-Der միության մեկ այլ հիմնադրի` Հիսաբալի Քարաթաշի հետ: 57-ամյա Հիսաբալի Քարաթաշը ներկայում թոշակառու է, աշխատել է Խոփայի քաղաքապետարանում, ծագումով Շավշաթ գավառից է:

Նա մեզ հետ զրույցում հիշյալ կազմակերպության փակվելու պատճառները մեկնաբանելիս հայտնեց, որ նախկինում 100 հոգու չափ անդամ ունեցած միության շարքերը հետագայում նոսրացել են, և հազիվ 40 անդամ է մնացել: Հիսաբալի Քարաթաշը նաև նշեց, որ սկզբում համեմատաբար միաբան եղած անդամների միջև ավելի ուշ հակասություններ են առաջացել, հատկապես` իրենց ծագման հարցի շուրջ. նրանց մի մասը կարծում էր, թե իրենց նախնիները եղել են Ախալցխայի թուրքերը: Նա ինքը, սակայն, չի կիսում այդ տեսակետը, այլ ենթադրում է, որ բոշաներն այս կողմեր են գաղթել Հնդկաստանից:

Հիսաբալի Քարաթաշը մեզ հետ զրույցում անդրադարձավ նաև իր ազգակիցների նկատմամբ ցուցաբերվող ազգային խտրականության հարցին` ընդգծելով, թե նման վերաբերմունք նկատվում է հասարակության կողմից, քանի որ իրենց փոքր բնակավայրերում մեկը մյուսին ճանաչում է և տեղյակ է նրա ծագման մասին:

Նշենք, որ ներկայում Թուրքիայում բոշաները մահմեդական են, ընդունված լեզուն թուրքերենն է, սակայն շարունակում են երբեմն իրար հետ հաղորդակցվել լոմավրենով` այն հիմնականում կիրառելով որպես գաղտնալեզու: Նրանցից շատերը բնակվում են Արդվին նահանգի Շավշաթ, Արհավի, Խոփա, Արդանուջ, Յուսուֆելի և Բորչկա գավառներում, Ռիզե նահանգի Արդեշեն գավառում, որտեղ, ի դեպ, կա նաև Բոշայի մայլա անվամբ թաղամաս, նաև` Չանքըրըում, Էրզրում նահանգի Օլթու և Օլուր գավառներում, Սեբաստիայում, Երզնկայում, Կաստամոնուում, Գյումյուշհանեում, Նևշեհիրում, Բուրսայում և այլուր:

15-16 -ը նոյեմբերի, 2016 թ., Արհավի, Խոփա

Ուսումնասիրությունը կատարվել է ՀՀ Սփյուռքի նախարարության հովանավորությամբ:

Akunq.net