Հայկական հետքեր Արդվին նահանգի Արդանուջ գավառի Ադաքալե (հին անվանումը` Գեւհերնիք) թաղամասում. ֆոտոռեպորտաժ

Մելինե Անումյան

Թուրքիայում հայ բոշաների ներկայիս դրության վերաբերյալ ուսումնասիրություն կատարելու նպատակով այցելեցինք Արդվին նահանգի` լոմերով հոծ բնակեցված Արդանուջ (հայկական անվանումը` Արտանույշ) գավառ, որտեղ հանդիպեցինք ազգությամբ բոշա Յաշար Քարաթաշին: Յաշարը ոչ միայն մեզ սիրով տեղեկություններ հաղորդեց սույն գավառում բնակվող իր ազգակիցների մասին, այլ նաև` ցույց տվեց տեղի Ադաքալե` Գեւհերնիք թաղամասում մնացած հայկական հետքերը:

Հարկ է նշել, որ Ճորոխի աջակողմյան վտակ Արտանուշ գետի ձախ ափին, Արդվին քաղաքից 21—22 կմ հարավ-արևելք, լեռան զառիվայրում գտնվող Արդանուջը նախկինում հիմնականում բնակեցված է եղել միայն հայերով, որոնց մեծ մասն սպանվել է` Արդանուջի` մինչ այժմ Սեսլի (Ձայներ արձակող) քայա կոչվող ժայռից նետվելով դեպի Ջեհեննեմ դերեսի` Դժոխքի ձոր (Արդանուջի Դժոխքի ձորում կատարված հայերի սարսափելի կոտորածի մանրամասները տես «Ձայն համշենական» ամսաթերթի գլխավոր խմբագիր Սերգեյ Վարդանյանի «Դժոխքի ձորը. կրոնափոխ համշենցիները` Մեծ եղեռնի ականատեսներ» հոդվածում` տպագրված «Անդին» ամսագրի 2014 թվականի 4-րդ համարում, էջ 14-19: http://andin.am/2015/12/25/%D5%A4%D5%AA%D5%B8%D5%AD%D6%84%D5%AB-%D5%B1%D5%B8%D6%80%D5%A8/):

Նախքան թաղամաս հասնելը կանգ առանք նաև Դժոխքի ձորի մոտ և մի քանի լուսանկարներ արեցինք, սակայն չկարողացանք երկար մնալ այնտեղ, քանի որ մեզ թվում էր, թե դեռ լսվում են այդ սահմռկեցուցիչ կոտորածին զոհ գնացած հայերի ձայները…

Ադաքալեում գտնվել են 4 հայկական եկեղեցիներից, որոնցից միայն ավերակներ են պահպանվել: Ահա այդ եկեղեցիներից մեկը, որից ցավոք մոտ ապագայում, ըստ երևույթին, այլևս հետք չի մնա…

Յաշար Քարաթաշը մեզ ցույց տվեց նաև տեղի հայկական գերեզմանոցը: Տապանաքարերը թեև պահպանվել էին, բայց այլևս հնարավոր չէր ընթերցել դրանց վրայի հայերեն գրությունները:

Երբ անցանք մի տան մոտով, մեր ուղեկիցը հայտնեց, որ այն հայկական տուն է եղել, որի հետագա տերն այնտեղ մեծ գանձ է գտել` մնացած հայերից…

Նախկինում Արդանուջը գտնվում էր Մեծ Հայքի Գուգարք նահանգի Կղարջք գավառի սահմաններում և վերջինիս կենտրոնը համարվում։ Արտանույշը նաև Հայ առաքելական եկեղեցու հոգևոր թեմի կենտրոնն էր։ 1907 թ. այն ուներ 1214 բնակիչ, մեծ մասը` հայեր, իսկ ներկայում այստեղ հայերից միայն հատուկենտ հետքեր են մնացել…