Թուրքական ազգայնականությունը եւ պատմության գյուտը – Մաս Բ

Էթիեն Քոփո

Աշխարհաքաղաքականության դոկտոր,

Թուրքիայի մասնագետ

 

Սկիզբը տե´ս  http://akunq.net/am/?p=52730

Պատմության հեղաշրջում

Նեոլիթյան գաղթերն ապացուցելու համար քեմալականները դիմելու են ցեղային հայեցակարգին, որն այդ շրջանի կարեւորագույն հարացույցներից (պարադիգմաներից) մեկն է: Եւրոպայում շատ մոդայիկ ռասայական մարդաբանությունը (իր հայտնի բոլոր հետեւանքներով) հրապուրում է թուրք մտավորականներին: Թուրքական միությունը (Türk Derneği, 1908թ.) և ապա Թուրքական օջախները (1912թ.) տարածելու են «թյուրքիստական» գաղափարները: Վերջինիս նպատակը հետեւյալն է. «Իսլամական ժողովուրդների առաջնորդ հանդիսացող թուրքերն իրենց ազգային դաստիարակությամբ և գիտական, սոցիալական, տնտեսական վիճակի առաջընթացով և վերելքով ձգտում են հասնել թուրքական ցեղի և թուրքերեն լեզվի կատարելության»:. Այս ամենը կարելի է կարդալ ֆրանսերենով, Ռեշիթ Սաֆֆեթի [Աթաբինեն] (Les Türk-Odjaghis/Թուրքական օջախներ) փոքրիկ բրոշյուրում: Դրանք խիստ հիշեցնում են Cahun-ին և սեւեռված են թուրքերի էթնիկ գիտակցության վրա. արմատների հպարտություն, ցեղի հպարտություն, լեզվի  կատարելություն, որը փրկում է ինքնության կորստից: Շարժման տեսաբանը՝ Զիյա Գյոքալփը, մահանում է 1924թ., բայց Թուրքական օջախների անդամներն ապահովելու են այդ գաղափարների շարունակականությունը պատերազմից ու կայսրության փլուզումից էլ հետո՝ ընդհուպ մինչեւ քեմալական շրջան: 1930-ին բոլորն էլ երեսունից վաթսուն տարեկան են, և նրանց գալիս է փոխարինելու քեմալական երիտասարդների սերունդը, ծնված մոտավորապես 1900թ: Այս ամենում հսկայական դեր է ունենալու երիտասարդ պատմաբան Աֆեթ Ինանը (1908-1985)՝ Աթաթուրքի որդեգրած դուստրը, որը էմանսիպացված մտավորական կնոջ նախատիպն է ու նոր Թուրքիայի իսկական մարմնավորումը:

1930-ին Աֆեթ Ինանը, ում կարելի է համարել պատմության գծով Աթաթուրքի խոսնակը, ստանձնում է Թուրքական օջախների Պատմական ուսումնասիրման հանձնախմբի ստեղծման պարտականությունը: Վերջինս գտնվում է Հանրապետության նախագահության խիստ հսկողության տակ և ընդգրկում է ողջ քեմալական մտավորականությունը, այդ թվում՝ «ռուս» Յուսուֆ Աքչուրային, ով հետագայում նախագահելու է 1932թ. պատմագիտական համագումարը, և Սադրի Մաքսուդին (Արսալ): Այս հանձնախումբը ռեկորդային ժամանակում հրատարակում է «Թուրքիայի պատմության հիմնական ուղիները» վերտառությամբ 600 էջանոց արտասովոր մի աշխատություն, որտեղ ներկայացված են պատմության թեզերը:

Բայց այս գաղափարներն արդեն ընդունելի են քեմալական մտավորականության համար. գլխավոր խնդիրն այժմ այն տարածելն է բնակչության ամենալայն խավերում, ինչը պետք է արվի կրթության միջոցով: Հիմնական ուղիների մի հատվածը հրատարակվում է բարակ գրքույկի տեսքով՝ ուսուցիչների համար: Գրքույկի ընթերցողները պիտի որ ցնցված լինեն, որովհետեւ առաջին անգամ է, որ թուրքերի անցյալում իսլամի մասին ոչ մի խոսք չկա… Գրքում կա նաեւ 1873-ին Léon Cahun-ի կարդացած դասախոսության թարգմանությունը, որտեղ խոսվում է  Եւրոպայում թուրանական լեզուների՝ մյուսներին նախորդելու մասին:

1931թ. ապրիլին մի նոր քայլ է կատարվում պատմության վերահսկողության ուղղությամբ. քեմալիզմից անկախ և նրանից առաջ ծնված Թուրքական օջախները կասեցվում են և փոխարինվում Թուրքական պատմագիտական ուսումնասիրության ընկերությամբ (Türk Tarih Tetkik Cemiyeti), որը, լինելով քեմալական նախաձեռնություն, ավելի հեշտ կառավարելի է: Դրա առաջին գործը եղավ ավագ դպրոցների համար նախատեսված չորս ծավալուն դասագրքերի հապճեպ հրատարակումը, որոնց առանձին հատվածներ նույն տարվա հուլիսին Աթաթուրքն անձամբ խմբագրեց: Հավաքածուն շահագործման հանձնվեց 1931թ. աշնանը:

Այնպես որ՝ այս հատորները լույս են տեսնում Թուրքական պատմագիտական համագումարից գրեթե մեկ տարի առաջ (1932թ. հուլիսին): Մասնակիցները փաստի առջեւ են կանգնած. «պատմության հեղաշրջումը» ավարտված է:

Համաշխարհային պատմությունը թուրքերի հայացքով՝ 1931-1934 թթ.

Երկար ժամանակ օգտագործված քեմալական այս դասագրքերն այդ գաղափարներն են փոխանցելու տասնհինգ-քսան տարեկան այն սերնդին (ծնված 1931-ից 1945 թվականներին), որը կազմելու է 60-80-ական թվականների թուրք մտավորականությունը:  Եթե ընդունենք, որ դպրոցական և բուհական կրթությունը կարեւոր դեր ունի անհատի զարգացման մեջ, ապա մենք այստեղ ունենք ներկայիս  Թուրքիայի գերիշխող քաղաքական եւ պատմական մշակույթի բանալիներից մեկը:

Սա լուրջ շեղում է: Այս դասագրքերի՝ նախապատմությանը և հնագույն պատմությանը վերաբերող գլուխները գրեթե նույնական են Հիմնական ուղիների հետ և կարեւոր տեղ են զբաղեցնում. այնտեղ թուրքերի դերը իսլամի պատմության մեջ մեծացված է, իսկ դիսկուրսը՝ էապես աշխարհիկացված: Այնտեղ ամեն ինչ արված է փառաբանելու համար հին թուրքական մշակույթը և ավելի նրբորեն ներկայացնելու համար քեմալիզմը՝ որպես բուն թուրքական մշակույթի բնական ժառանգորդ: Նրանց դիսկուրսը վերը քննարկված բոլոր ազդեցությունների արդյունք է: Հատուկ շեշտ է դրված թուրքական անհատականության վրա, ինչպես ժամանակին արել են Cahun-ը, Գյոքալփը, Աթաբինենը:

«Պատմության խոշորագույն հոսանքներն ստեղծող թուրքական ցեղը բոլորից ավելի շատ է պահպանել իր անհատականությունը (…): Նա շատ է տարածվել և խառնվել այլ երկրներում կամ իր սահմանների մոտ գտնվող հարեւան ցեղերի հետ: Այնուամենայնիվ (…) թուրքական ցեղը չի կորցրել իր առանձնահատկությունները: Նախապատմության և պատմության ընթացքում հասարակություններ, քաղաքակրթություններ, պետություններ ստեղծած այս մեծ ցեղի զավակները միշտ արդյունավետորեն են պահպանել իրենց կապը ընդհանուր լեզվի եւ մշակույթի հետ:»

Այս տեքստը կարող էր նաեւ գրված լինել 1980-ի որեւէ դպրոցական դասագրքում՝ բացառությամբ ռասա բառի, որն այլեւս գործածական չէ: Թուրքականության դարավոր հատկանիշների պահպանման թեման տասնամյակներ շարունակ արդիական է մնում: Դրան հաճախ ենք հանդիպում դպրոցական աշխարհից դուրս՝ ազգայնական քաղաքական դիսկուրսում ու մամուլում և, նույնիսկ, մզկիթներում:

Երկրորդ մեծ թեման միջինասիական ծագումն է և գաղթերը. պատմության թեզերը ներկայացնող գլուխը բացվում է Աթաթուրքի մի նկարով, երկու այլ մարդ և մեկ երեխա միասին նայում են աշխարհի քարտեզին՝ աչքերն ակնհայտորեն ուղղած Կենտրոնական Ասիային՝ թուրքերի մայր հայրենիքին (Anayurdu): Հաջորդ էջերում միջինասիական ծովի,  նախնադարյան թուրքական փառահեղ քաղաքակրթության, ողջ աշխարհը քաղաքակրթող գաղթերի գոյությունը հրամցվում է որպես անվիճելի պատմական ճշմարտություն: Մի ամբողջ էջի վրա ներկայացվում է եւրասիական մայրցամաքի քարտեզը, կենտրոնում՝ մայր հայրենիքը և թուրքական գաղթերը դեպի Չինաստան, Հնդկաստան, Մերձավոր Արեւելք, Եգիպտոս և Եւրոպայում՝ մինչեւ Իռլանդիա հասնող սլաքների մի բարդ համակարգ: Առաջին անգամ Cahun-ի կողմից ներկայացված այս քարտեզն առ այսօր մեծ թվով հետևորդներ ունի:

Հնագույն քաղաքակրթություններին վերաբերող գլուխները շատ են կրկնվոում: Այնտեղ  նկարագրվում է բնիկ ժողովուրդների (չինացի, հնդիկ, եգիպտացի, եւրոպացի…) խղճուկ և հետամնաց գոյությունը, քաղաքակրթիչ տեխնիկաներով (ոռոգում, գյուղատնտեսություն, կենդանիների ընտելացում, քաղաքային կյանք) և զարգացած մշակույթով  (կազմակերպված պետական համակարգ, գրություն, գրականություն…) հարուստ թուրք գաղթականների ժամանումը: Թուրքական թթխմորի շնորհիվ բնիկ ժողովուրդները քաղաքակրթություն են մուտք գործում:

«Երբ թուրքերը Միջագետք հասան, [գետերի] ափերը ճահճոտ էին. (…) այդ նրանք էին, որ փառահեղ մի քաղաքակրթություն ստեղծեցին՝  զարգացնելով ոռոգումը փոքր ջրանցքներով: Նրանք այդ տեխնիկաները մայր հայրենիքից էին բերել:»: (…)

«Եգիպտոս հասած թուրքերը բնակեցրին Նեղոսի դելտան, որն այն ժամանակ անմարդաբնակ էր: Նեղոսի ափերին ապրող բնիկները հազիվ Նոր քարի դարում էին: Թուրքերի Ժամանումից հետո նկատվում է, որ Եգիպտոսում կյանքը միանգամից անցում է  կատարում դեպի երկաթի դարի քաղաքակրթություն:» (…)

«Կրետեի և Տրոյայի հնագույն բնակատեղիների ու Կասպից ծովի արեւելյան ափի թուրք ժողովուրդների բնակատեղիների հետքերի նմանությունը բավական է՝  ճանաչելու համար այն աղբյուրները, որոնք հիմնել են էգեյան քաղաքակրթությունը:» (…)

«[Թուրքերը] եւրոպացիներին սովորեցրին գյուղատնտեսությունը, վայրի կենդանիների ընտելացումը, խեցեղենի պատրաստում: Նվաճողները, ովքեր մտքի, արվեստի, գիտելիքի ոլորտներում եւրոպացիներից շատ ավելի բարձր մակարդակի վրա էին գտնվում, նրանց քարանձավներից դուրս հանեցին և քաղաքակրթության ուղու վրա դրեցին:»

Այս պատմական դիսկուրսի նպատակը թուրքերին իրենց հպարտությունը վերադարձնելը չէր միայն, այլ նաեւ քեմալական հեղափոխությունը լեգիտիմացնելն էր: Իրոք, քանի որ այն մեծ չապով հիմնված էր 19-րդ դարի եւրոպական պոզիտիվիզմի գաղափարների վրա, պետք է ներկայացվեր որպես թուրքական հանճարի արտահայտություն: Այս դիսկուրսով պետք է ցույց տրվեր, որ աշխարհիկությունը, սեռային հավասարությունը, խորհրդարանական հանրապետական վարչակարգը ծագում են միջինասիական ու խեթական քաղաքակրթություններից: Այս ժողովուրդները նաև օժտված են ժամանակակից թուրքերի ենթադրյալ առաքինություններով, իսկ նրանց հասարակական կազմակերպվածությունը իդեալական է: Դա հատկապես վերաբերում է կանանց կարգավիճակին. Խեթերին առնչվող դիսկուրսում կինը պետք է տղամարդուն հավասար լիներ, քանի որ 1934թ. սեռային հավասարությունը պետք է ներկայացվեր որպես վերադարձ դեպի հին թուրքական ավանդույթ:

«Խեթական ժողովուրդը (…) թուրքական ժողովուրդ է: Խեթերի, ինչպես և շումերների ու էլամական ժողովրդի բնիկ լեզուն թուրքերենն է, և նրանք բրախիկեֆալ են:» (…)

«Տղամարդիկ և կանայք հավասար են: Կանայք մասնակցում են կառավարության գործերին, տղամարդկանց նման պատերազմի են գնում (…): Խեթերից մեզ մնացած գործերի թվում է հրամանատար կնոջ մի արձան:»

Այս բոլոր չափազանցություններն անվնաս կարող են թվալ, քանի որ չափից դուրս կոպիտ են: Բայց չմոռանանք, որ այս դիսկուրսը հասցեագրված է դյուրազգաց տարիքի երիտասարդների, ովքեր դպրոցից դուրս եւս նմանատիպ բուռն քարոզչության զոհերն են դառնում: Վերոնշյալ օրինակները որոշ գաղափար են տալիս, թե ինչ չափերի է  հասնում ազգային հպարտություն ներարկելու Աթաթուրքի բուռն ցանկությունը: Հետագայում պատմության այս տարօրինակ մեկնաբանությունը մի կողմ դրվեց, բայց դրա բազմաթիվ հետքեր դեռ մնում են մի շարք գրքերում. առավել տարածված է թուրքերի նախնադարյան գաղթերի քարտեզը, որն առկա է ներկայում օգտագործվող որոշ աշխատություններում (դասագրքեր և պատմական ատլասներ):

 Մարդաբանություն, լեզվաբանություն և քեմալիզմ

1931թ. դպրոցական դասագրքերում և ապա 1932թ. պատմագիտական համագումարում հստակեցված այս պատմության թեզերը դեռ պետք է ամրագրվեին «գիտական  ուսումնասիրություններով». 1932-ի համագումարում բազմաթիվ բանախոսներ իրենց ելույթներում սեւեռվել էին թուրքական ցեղի հայեցակարգի վրա և ձգտում էին նրան տալ մարդաբանական «գիտական» սահմանում: Նրանք վկայակոչում էին եւրոպացի տեսաբանների, ինչպիսիք են Gobineau-ն, Deniker-ը և նրա «Essai d’une classification des races humaines» (1889) աշխատությունը («Մարդկային ռասաների դասակարգում»): Աֆեթ Ինանը հետաքրքրվում էր Georges Montandon-ի երկասիրություններով, ով ավելի ուշ տարվեց հակասեմիտիզմով: Բայց այդ շրջանում թուրքական «ռասայի» հիմնական մասնագետ էր համարվում ժնեւցի Eugène Pittard-ը: Նա ուսումնասիրել է Բալկաններն ու Անատոլիան և մեծ հեղինակություն է ձեռք է բերել «L’Evolution de l’Humanité» («Մարդկության էվոլյուցիան») մատենաշարում հրատարակած «Les Races et l’Histoire» («Ռասաները  և պատմությունը») հատորով: Ժնեւի համալսարանի դասախոս, այնուհետեւ ռեկտոր Pittard-ը քարոզչություն էր անում, որպեսզի ռասայական մարդաբանությունը դուրս գար գիտական գետտոյից և ուսուցանվեր այնպես, ինչպես մյուս առարկաները: Նրա փաստարկները բավական մտահոգիչ են. նա ցանկանում էր, որ  մարդաբանությունը ծառայի մարդկային ցեղի բարելավմանը: Թեեւ նա ռասիզմի տեսաբան չէր, բայց նրա գրվածքներում կարելի է գտնել առանձին հատվածներ, որտեղ ռասիստական տեսություններ են մեջբերված:

Eugène Pittard-ը և պատմության թեզերի կողմնակիցները պետք է անպայման իրար հանդիպեին: Առաջին շփումներն, ըստ երեւույթին, 1935-ին են տեղի ունենում: Pittard-ը շատ արագ մտքի հանճար է դառնում. 1937-ին նա արդեն թուրքական պատմագիտական երկրորդ համագումարի պատվավոր նախագահն է, իսկ Աֆեթը նրա ղեկավարությամբ 1939թ. Ժնեւում դոկտորական ատենախոսություն է պաշտպանում «Անատոլիան՝ թուրքական «ռասայի» երկիրը» (L’Anatolie, pays de la « race» turque) թեմայով:

1928 թվականից Pittard-ը Թուրքական մարդաբանության հանդեսում (Revue Turque d’Anthropologie) հետազոտողներին խրախուսում էր ապացուցել էտրուսկների թուրքական ծագումը (և նույն մեթոդով՝ շումերների, խեթերի…): 1932թ. պատմագիտական համագումարից թեւավորված Աֆեթ Ինանը, իր հոգեւոր հոր և թուրքական պետության լուրջ աջակցությամբ, 1937-1939թթ. հսկայածավալ մի ուսումնասիրություն է իրականացնում. 64 հազար մարդկանց անթրոպոմետրիկ (գանգերի) չափումների է ենթարկում՝ հիմնվելով Pittard-ի  կողմից մշակված աշխատանքային մեթոդների վրա: Աֆեթ Ինանի փորձարկումներն ակնհայտորեն գիտական արդյունքներ չեն տալիս, բայց ուրիշները եւս սեփականում են ռասայական այս դիսկուրսը, որը բավականին տարածված էր այդ ժամանակաշրջանում:

1873թ. Cahun-ն արդեն կարծում էր, որ լեզվաբանության միջոցով հնարավոր է ապացուցել նախապատմական շրջանի թուրքական արշավանքների փատը: 1935-ին արեւային լեզվի տեսությունը, ըստ որի աշխարհի բոլոր լեզուների մայր լեզուն թուրքերենն է, ավարտին է հասցնում պատմության թեզերի կառուցումը: Այս տեսությունը ուշացումով տեղ է գտնում Եւրոպայում 19-րդ  դարի կեսերին լեզվի ծագման շուրջ ծավալված բուռն բանավեճերի շարքում: Պաշտոնական թուրքագիտությունն օժտվում է եւս մեկ գործիքով, որի մեթոդներն ու բացահայտումներն էլ ավելի վիճելի են, քան պատմության թեզերը: Արեւային լեզվի տեսությունը ծնունդ տվեց բազմաթիվ գրքերի, հոդվածների, սեմինարների եւ մոբիլիզացրեց թուրք լեզվաբաններին, իսկ Աթաթուրքի մահից հետո (1938թ.) այն պաշտոնապես մոռացության մատնվեց:

Վերապրուկներ

1938-ից հետո թուրքական գիտական աշխարհի մի մասը հեռանում է քեմալական դիսկուրսից ու մեթոդներից: Բայց ազգայնական և պանթուրքիստական աջն ու ծայրահեղ աջը, որոնք Աթաթուրքի մահից հետո գնալով ավելի շատ են ակտիվանում Թուրքիայում, հարաբերությունների մեջ են Գերմանիայի հետ, մասնավորապես Եւրոպայում ապաստան գտած ԽՍՀՄ-ի թյուրքալեզու միգրանտների միջոցով: Նրանց հրապարակումներն ու լոզունգների մի մասը բացահայտ ռասիստական են: Ամենաերիտասարդ ակտիվիստների շարքերում է Ալփարսլան Թյուրքեշը՝ ազգայնականների ներկայիս առաջնորդը: Մարդաբանության միջոցով քեմալիստները բացեցին Պանդորայի արկղը, որին տեր կանգնեց ռասիզմը, իսկ աջ ազգայնական գաղափարախոսությունը, բնականաբար, արմատներ գցեց քեմալական դիսկուրսում:

Էթնիկ հարցերի վերաբերյալ թուրքական ռասայի (գերազանցության) մարդաբանական դիսկուրսը ինչպե՞ս կարող էր չազդել հաջորդ թուրքական կառավարությունների մոտեցման վրա: Ռասայական դիսկուրսն ուղղակի հանգեցնում է Թուրքիայի էթնիկ եզակիության դոգմային՝ այդպիսով ժխտելով քրդերի գոյությունը: Այսօր ռասայական դիսկուրսը մի կողմ է դրված, բայց հետեւանքը մնում է. 60 տարի շարունակ փորձում են ապացուցել, որ քրդերը թուրք են: Եւ պետք չէ զարմանալ, որ մոտավորապես 1982-ին պատմության թեզերը վերակենդանանում են: Մեծ թվով աշխատություններում պնդվում է, որ քրդերը Կենտրոնական Ասիայից եկած մի ժողովուրդ են, իսկ նրանց լեզուն էլ թուրքերենի բարբառ է հանդիսանում: Արեւային լեզվի տեսությունը դեռ պետք էր գալու: Այս մեթոդի էությունը կայանում է նրանում, որ ազգակցական կապեր գտնելու համար  համեմատվում են տարբեր լեզուների բառեր կամ նույնիսկ պարզ հնչույթներ: Այն առ այսօր օգտագործվում է՝ գոնե մինչեւ 1985թ., ցույց տալու համար, որ քրդերեն լեզու գոյություն չունի: Հին գործիքները միշտ էլ օգտակար են՝ այս անգամ էլ ցույց տալու համար, որ քրդական հարց չկա: Չնայած նրան, որ այդ գրքերը շատ քիչ են կարդացվում, դրանք վկայում են 30-ական թվականների պատմական գաղափարների՝ որոշ ազդեցիկ շրջանակներում գոյատեւման մասին: Որոշ կիսապաշտոնական կազմակերպություններ, ինչպիսին է Թուրքական մշակույթի գիտահետազոտական ինստիտուտը (TKAE), և Արեւելյան Թուրքիայի որոշ համալսարաններ մասնագիտացել են այս տեսակի դիսկուրսի մեջ: Այնպես որ՝ պատմության թեզերը դեռ մեռած չեն:

Այս վերապրուկներից բացի, որոնք առնվազն մինչեւ 1985թ. ծառայում են քրդական ինքնությունը ժխտելուն, պետք է ընդունենք, որ պատմական դիսկուրսում պատմության թեզերի  հետեւանքները շատ ավելի խորն են եւ տեւական:

Աթաթուրքից հետո բոլոր պատմության դասագրքերում Կենտրոնական Ասիան թուրքերի պատմական և առասպելական սկզբնակետն է. այն երկակի բնույթ է ձեռք բերել և հիմնական տեղ է գրավում հավաքական հիշողության մեջ: Քեմալական շրջանից հետո շատ դասագրքերի հեղինակներ օգտագործում են anavatan կամ anayurt եզրերը (մայր հայրենիք)՝  մատնանշելու համար Կենտրոնական Ասիան: Ուստի այս տեսանկյունից մայր հայրենիքը տարբերվում է ներկայիս հայրենիքից: Գրքերում ներկայացված Կենտրոնական Ասիայի քարտեզների քանակը համադրելի է  Անատոլիայի քարտեզների  թվի հետ:

Կենտրոնական Ասիայի անցյալը ավելի քան իդեալականացված է. այն դարձել է քեմալական գաղափարախոսության անցյալը, քանի որ, ըստ պաշտոնական պատմական դիսկուրսին, մեծ բարեփոխումները չեն կատարվել Արեւմուտքին նմանակելով, այլ բխում են Կենտրոնական Ասիայի թուրքերի չգրված օրենքներից (töre), ինչպես նաեւ՝ խեթական կոդերից: Աշխարհիկությունը, սեռային հավասարությունը, խորհրդարանական ժողովրդավարությունը՝ այս ամենը 8-րդ դարում գոյություն ուներ Օրխոնի ափերին, էլ չենք խոսում գործնական այբուբենով օժտված գրական լեզվի մասին, «երբ եւրոպական լեզուների մեծ մասը դեռեւս գոյություն չուներ»: Ուստի կարելի է պնդել, որ, հրաժարվելով արաբական այբուբենից, Մուստաֆա Քեմալը մի տեսակ վերադարձ կատարեց դեպի արմատները: Ի վերջո՝ դասագրքերը շատ են շեշտադրում հնագույն թուրքերի կրոնի և իսլամի միջեւ առկա նմանությունները, ինչը վկայում է նրանց դարձի կանխորոշված լինելու մասին և թույլ է տալիս պնդելու, որ մեր օրերում առանց մահմեդական լինելու հնարավոր չէ իսկական թուրք լինել:

Իրական փաստերի վերհանումը կարողացավ հզոր հուզական արժեք հաղորդել Կենտրոնական Ասիային:  Օրխոնյան արձանագրություններն այսօր պատմական դիսկուրսի առավել կարեւոր տարրերից են՝ համարժեք սելջուկ-թուրք Ալփարսլանի 1071թ. Բյուզանդիայի դեմ տարած հաղթանակին, որը թուրքերի առջեւ բացեց Անատոլիան: Դպրոցական դասագրքերում այս երկու տարրերը մշտապես Աթաթուրքի հետ են կապվում, ով կարողացավ բարձր գնահատել տափաստանների մշակույթը և շարունակել Ալփարսլանի ռազմական արարքը: Բայց այդ անցյալի միջինասիական կողմի գլխավոր ջատագովներն ու պաշտպանները աջ ազգայնականներն են, ինչպես ցույց է տալիս նրանց  քաղաքական դիսկուրսը, նրանց հրապարակումների թեմաներն ու խորհրդանիշները, այդ թվում՝ գորշ գայլինը: Թուրք ազգայնականների համար փառավոր, հերոսական անցյալը միջինասիականն է: Մինչդեռ խեթական փայլուն անցյալը քիչ տեղ ունի նրանց դիսկուրսում:

Ուստի զարմանալի չէ, որ այսօր Կենտրոնական Ասիայի հայտնաբերումը առաջին հերթին թուրք ազգայնականներին է հետաքրքրում, որոնք միայնակ, առանց ընդհատումների, շարունակեցին ուսումնասիրել Խորհրդային Միության և Չինաստանի թուրքերի անցյալն ու ներկայիս վիճակը: Ձախերը բավական շուտ հրաժարվեցին այս ասիական անցյալից՝ ավելի շատ կարեւորելով անատոլիական անցյալը. երկար ժամանակ Ասիայի թուրքերով հետաքրքրվելը որոշ առումով նշանակում էր ազգայնական կամ պանթուրքիստական լինել։ Խորհրդային կամ չինական հակումներ ունեցող ձախերը հիմնականում չէին կարող ու չէին ուզում հատուկ դիրքորոշում որդեգրել Ասիայի այդ բնակչության վերաբերյալ: Միաժամանակ Թուրքիայում և ԽՍՀՄ-ի ու Չինաստանի թյուրքալեզու աքսորյալների շջանակում հակաիմպերիալիստական դիսկուրսը աջերի մենաշնորհն էր դարձել: Թուրքական ձախին, ամենայն հավանականությամբ, ժամանակ էր պետք նորանկախ թուրքալեզու հանրապետությունների հանդեպ քաղաքականություն և դիսկուրս որդեգրելու համար:

Պատմության թեզերը պետք չէ դիտել որպես սովորական հետաքրքրասիրություն: Մշակութային քեմալիզմի այս առանձնահատկությունը թույլ է տալիս տեսնել, թե որքան հեռուն կարող է գնալ պատմության կողմից ազգայնականության օգտագործումը, և թե թուրքական պատմական հայեցակարգը ինչ աստիճանի կարող է ազդված լինել (և մնալ)  Ռուսական կայսրության թյուրքալեզու ազգայնականներից: Թուրքական ինքնագիտակցությունը հիմնականում դրսից է բերվել: Ժամանակի ծայրահեղությունները կարելի է բացատրել մարդկանց խանդավառությամբ ու շտապողականությամբ. պարզ է, որ այն պետք է համեմատության մեջ դիտարկել: Ֆրանսիայի երրորդ հանրապետության  դասագրքերում ազգայնական դիսկուրսը բազմաթիվ նմանատիպ բաներ է պարունակում …

http://repairfuture.net/index.php/hy/identity-other-standpoint-ar/turkish-nationalism-and-the-invention-of-history-part-2-armenian