Մարաշից Ուրուգվայ հասած հայերի ողբերգությունն ու ցավը՝ թուրքական լրատվամիջոցի անդրադարձում

Թուրքական Aykiridogrular.com կայքն անդրադարձել է Հայոց ցեղասպանությանը և դրա հետևանքով Ուրուգվայ հասած հայերին ու նրանց ժառանգներին։ Հոդվածագիր Ֆերդա Չեթինն անդրադառնում է նաև Ցեղասպանությունը վերապրած հայ գրողներ Վահան Թոթովենցի և Հակոբ Մնձուրու պատմություններին։

Հոդվածը ներկայացնում ենք մասնակի կրճատումներով.

«Ուրուգվայն աշխարհի մյուս ծայրում է։ Այսօրվա պայմաններում օդանավով մեկ օր է անհրաժեշտ հասնելու համար։ Հարյուր տարի առաջ նավերով 5-6 ամսում չէին կարող հասնել։ Այնտեղ, սակայն, հիմնականում Մարաշի կոտորածից փրկված բազմաթիվ հայեր կան։ Հիմնականում 70-80 տարեկաններն իրենց հայրերի և մայրերի վերապրածը գիտեն ամենայն մանրամասնությամբ։ Բոլորը պատմում են Ցեղասպանության, իրենց ընտանիքների գլխին եկածի ու իրենց ողբերգության մասին։

Գաղթել են, այնտեղ նոր կյանք են սկսել, սակայն ոչինչ չեն մոռացել։ Հիշողությունը թարմ պահելու համար արել են անհրաժեշտ ամենը։ Շատ ակտիվ միություններ ունեն, որտեղ հավաքվում են երեք սերունդների ներկայացուցիչները։

Մարդիկ եթե մի օր ստիպված են լինում գաղթել հայրենիքից, սովորաբար ամենամոտ, հարևան հողերում են ապաստան գտնում։ Սակայն հայերի վերապրած կոտորածը, նրանց հանդիպած վայրագությունն այնքան մեծ և դաժան էր, որ նրանք ամենահեռու, ամենակտրված վայրերն են նախընտրել. Ուրուգվայ, Արգենտինա, ԱՄՆ։ Այսինքն՝ ողբերգությունից, բարբարոսությունից, անխղճությունից որքան հնարավոր է հեռու են փախել։

Թուրքական պետությունն ու իշխող Արդարություն և զարգացում կուսակցությունը Հայոց ցեղասպանությունը չեն ընդունում։ Հակառակը՝ պատմում են, որ հայերն են կոտորել թուրքերին, իսկ գաղթի ընթացքում զոհված հայերը ոչ թե 1-1.5 մլն, այլ 350 հազար են եղել։

Կարծես այդ 350.000-ը ներելի է, կարծես դա ընդունելի թիվ է։

Պաշտոնական քարոզչություն անող պատմաբաններն այդ սուտը ճշմարտանման դարձնելու համար հարյուրավոր գրքեր են գրել։ Հայ գրողներն էլ ներկայացրել են իրենց  հուշագրությունները, որոնք լույս են սփռում իրականության վրա։

1889թ. Մեզրեում ծնված Վահան Թոթովենցը պատմել է իր ողբերգությունը։

«Նոր տարվա գիշերը մենք՝ երեխաներս, Ձմեռ պապու նվերներին էինք սպասում, բայց մահը թակեց մեր դուռը և բռնեց հորս ձեռքը։ Բարեկամաբար ձեռնվեցին և ձեռք ձեռքի դուրս եկան տնից ու քայլելով ճերմակ ձյան վրայով՝ այլևս չվերադարձան»,-գրում է նա։

Երզնկայի Արմըդան գյուղից Հակոբ Մնձուրին էլ 1897-1940 թթ. իրողությունները պատմել է Ստամբուլի մասին իր հուշերում։

«1915թ. ապրիլին սկսվեց հայերի տեղահանությունը։ Ես արդեն զինվոր էի։ Ընտանիքիցս նամակ չեկավ, երկու հաղորդագրություններն անպատասխան մնացին, իսկ երրորդին պատասխանեցին. «այստեղ չեն, անհայտ ուղղությամբ ուղարկվեցին»։

Պապս՝ Մելքոնը, 88 տարեկան էր, մայրս՝ Նանիկը՝ 55, երեխաներս՝ Նուրհանը՝ 6, Մարանիկը՝ 4, Անահիտը՝ 2, Խաչոն՝ 9 ամսական էր, կինս՝ 29 տարեկան։

Նրանք ինչպե՞ս քայլեցին։ Պապս մինչև աղբյուր միայնակ չէր կարող գնալ։ Քուրդ Թեմերը եկավ, պարտիզպան էր և  մեր չափ հայերեն գիտեր։ Նա ասաց, որ հայերը հունիսի 4-ին դուրս են բերվել գյուղից։ Նրանք իրենց տան դռները համբուրել են եկեղեցու դռան պես և հեռացել։ Եթե ձեր ընտանիքից մեկը մահանա, դուք էլ մեռնել չե՞ք ուզի։ Կկարողանա՞ք աշխատել։ Ես զինվոր էի՝ հրամանի ներքո։ Ինձ ո՞վ կթողներ, որ չաշխատեմ»,-գրում է Մնձուրին և հասկանում ենք, որ ընտանիքից ոչ ոք չի փրկվել:

Ցեղասպանությունն ու ողբերգությունը միայն հայերի դեմ տեղի չունեցավ։ Իրական մեծ «վերքը» հետևում մնացածները ստացան։ Այս հողերում մնացած մարդկանց հավերժական պատժի դատապարտեցին։ Մեզ զրկեցին մեր լավ հարևանից։ Մեզ առանց հարևան թողեցին։ Մեր անվստահությունը, հոգեկան անհանգստությունը, անփարատելի միայնությունը դրանից է գալիս»։

http://www.tert.am/am/news/2013/11/27/marash-armenians/