«Slate». թե ինչու երեք տառերի վերականգնումը Թուրքիայում պետք է անհանգստացնի աշխարհին

NEWS.am–ը զգալի կրճատումներով ներկայացնում է լրագրող, արտաքին քաղաքականության մասնագետ Արիան Բոնզոնի հոդվածը, որը հրապարակվել է «Slate» ամսագրի ֆրանսիական տարբերակում:

Թուրքական պետության վերջին երկու գործողությունները հավելյալ քայլեր են, որոնք հեռացնում են իշխող Արդարության ու զարգացման կուսակցությանը Աթաթուրքի ռեժիմից. խոսքը դպրոցականների երդման արարողության վերացումն է ու Q, W եւ X տառերի վերականգնումը:

Մայրաքաղաք Անկարայից մինչեւ Անատոլիայի ամենափոքր գյուղը դպրոցականները միաձայն, գրեթե բառացի նույն երդումն էին արտասանում: Համազգեստով` շարք կանգնելով` նրանք դիմում էին «Մեծ Աթաթուրքին», որի ահեղ կիսանդրին իրենց առջեւում էր՝ խոստանալով Թուրքիայի Հանրապետության հիմնադիր-գեներալին «ջանք չխնայելով հետեւել նպատակներին», որոնք դրված են իրենց առջեւ: Հետո բացականչում էին. «Որքան երջանիկ է նա, ով կարող է ասել, որ ինքը թուրք է»:

Անկախ այն հանգամանքից, թե դպրոցականը սեւծովյան շրջանից է, արաբ է` սիրիական սահմանից, ուղղափառ հույն է` Ստամբուլից կամ քուրդ է` Դիարբեքիրից, արեւմուտքի հարթավայրերից է, թե արեւելքի լեռնային շրջաններին, նրանց փոքրիկ արարողությունը կրկնվում էր ամեն երկուշաբթի առավոտյան, երբեմն նույնիսկ ամեն օր, ու այս ավանդույթն անփոփոխ էր 80 տարվա ընթացքում: Մինչեւ հոկտեմբերի 8-ը, երբ այն պաշտոնապես չեղյալ համարվեց:

Մարալ անվամբ հայուհին Ստամբուլից նշում է արարողության անհեթեթության մասին. «Դպրոցում ես պետք է ասեի, թե որքան երջանիկ եմ, որ թուրք եմ, մինչդեռ տանը պատմում էին, որ ընտանիքիս մի մասը ոչնչացվել է թուրքերի կողմից իրագործված 1915թ. Ցեղասպանության ժամանակ: Այդ իրավիճակում կարելի էր շիզոֆրենիկ հիվանդ դառնալ»:

Գեոքաղաքագետ Ստեֆան Յերասիմոսի խոսքով՝ նոր հանրապետությունը ցանկանում էր թուրքերին դարձնել ունիվերսալ նախնիներ, իսկ թուրքերենը՝ մյուսների համար մատրիցա: Այնպես որ արգելվեցին Q, W եւ X տառերը, որոնք օգտագործվում են բնակչության 20 տոկոսը կազմող քրդերը: Այդ պատճառով երեխային հնարավոր չէր քրդական անուն տալ կամ պահպանել քաղաքների քրդերեն անվանումները, քանի որ տառերը ոչ գրվում էին, ոչ արտասանվում:

Մինչդեռ այս երեք տառերը սեպտեմբերի 30-ին չէին վերականգնվել թուրքական կառավարության կողմից, դրանց օգտագործումը պատժվում էր անգամ ազատազրկմամբ: Դրույքը մեծ էր՝ հասնել մշակութային որոշակի  միասեռության ու ձուլել փոքրամասնություններին: Քիչ նշանակություն էր տրվում պատմական ճշմարտությանը:

Երդման արարողության վերացումն ու արգելված տառերի վերականգնումը կարող են ծիծաղելի թվալ: Պակաս քաղաքական, քան, օրինակ, թույլ տալ կին պատգամավորներին գլխաշոր կրել: Լինելով ավելի համաձայնեցված՝ երդման չեղյալ համարումն ու Q, W եւ X տառերի վերականգնումը համաձայնության են արժանացել բնակչության մի հատվածի, հատկապես հայերի ու քրդերի, ինչպես նաեւ լիբերալ շրջանակների կողմից: Սակայն քեմալականությունից հերթական անգամ հեռացումը կարելի է հասկանալ որպես իսլամա-պահպանողական կուսակցության հավելյալ քայլ` դիրքերն ամրացնելու ու իրեն նախորդողների ժառանգությունը չեզոքացնելու ուղղությամբ: Հանուն լիբերալիզմի:

http://news.am/arm/news/179388.html