Մի անհայտ հեղաշրջման փորձ (2)

Թաներ Աքչամ

Ես խոսում էի այն հեղաշրջման փորձի մասին, որը ծրագրվել է 1914 թ. սեպտեմբերին, սակայն դրա իրականացման անհրաժեշտությունը չի եղել:

Միություն և առաջադիմություն կուսակցության կառավարության ներսում առկա էին երկու խմբեր: Մի խումբը պատերազմի (ի նկատի ունի Առաջին աշխարհամարտը-Ակունքի խմբ.) կողմնակից էր և ցանկանում էր ժամ առաջ աշխարհամարտի մեջ ներքաշվել, իսկ մյուս խումբը` համառում:

Ի վերջո, իթթիհադականների այն խումբը, որը գլխավորում էին Թալեաթը, Էնվերը, Ջեմալը և Հալիլ Մենթեշեն, աշխարհամարտին մասնակցելն ուշացնելու պատճառով որոշում են մի ռազմական հեղաշրջման միջոցով ձերբակալել և իշխանությունից զրկել կառավարության` պատերազմի դեմ հանդես եկող անդամներին:

Հեղաշրջումը ծրագրվում է գերմանացիների հետ միասին: Գերմանացի սպաները անմիջականորեն առնչվելու են հեղաշրջմանը, և «Գյոբեն» անվամբ ռազմանավը կենտրոնական դեր է կատարելու ողջ գործողությունների ընթացքում:

Հենց սկզբից էլ հեղաշրջման ծրագրին մասնակից գերմանացի սպա Հանս Հումաննը Բեռլինին է զեկուցում ծրագրի մանրամասների մասին: Խոսքը փոխանցում եմ Հումաննին.

«Այն ծրագիրը, որի մասին խոսվում է, հետևյալն է.

Ռազմածովային նախարար Ջեմալ փաշան կամ ադմիրալ Սուշոնը կամ էլ` երկուսը միասին սադրազամին (վարչապետին, տվյալ ժամանակաշրջանի սադրազամն է եղել Սայիդ Հալիմ փաշան-Ակունքի խմբ.), նախարարներին և հայտնի քաղաքական գործիչներին հրավիրում են «Գյոբեն»: Պատրվակը ծովային ճակատամարտի զորավարժություններն են և ռումբերի արձակումը: Այս զորավարժությունների տևողությունն ընդամենը 2 ժամ է, այսինքն` այնքան, որ ոչ ոք չի կարող մերժել: Հրավիրյալների շարքում ամենակարևորներն են` սադրազամը (որովհետև նրանից պետք է պետական կնիքը վերցվի), ֆինանսների նախարար Ջավիդ բեյը, նաև` դոկտոր Նազըմը և Բեհաեդդին Շաքիրը: Մյուս մասնակիցները կորոշվեն Էնվեր և Ջեմալ փաշաների կողմից: Հրավիրյալներին կդիմավորեն «Գյոբենի» տախտակամածին, շամպայնով նախաճաշի սեղանով:

Այդ ընթացքում մի գերմանացի սպայի ղեկավարությամբ որևէ թուրքական գումարտակ` թուրք սպաների հետ մեկտեղ, գտնվելու են Դոլմա Բահչե պալատում. այնտեղ է լինելու նաև մի հեծելազոր: Թաքսիմի զորանոցում գնդացիրավորների մի զորամիավորում է պատրաստ վիճակում լինելու: Դոլմա Բահչեի կառամատույցում անվերապահորեն հնազանդ 4 սպա սպասելու են Ջեմալին և Էնվերին: Վերջիններս մի մակույկով մոտենալու են Դոլմա Բահչեի կառամատույցին, և 4 սպաները միանալու են նրանց:

Ապա, բոլորը միասին, գնալու են պալատ և պահակին հայտնելու, թե ցանկանում են մի հույժ կարևոր խնդիր քննարկել սուլթանի հետ: 

Գնալու են սուլթանի մոտ և ասելու, թե բանակն այլևս չի կարող այս անորոշ վիճակը հանդուրժել և ուզում է պատերազմել: Բանակը հեղափոխական է և /անհրաժեշտության դեպքում/ պատրաստ է գործել նաև սուլթանի դեմ. մի գումարտակ և հեծելազոր պատրաստ սպասում է Դոլմա Բահչեում: Միայն իրենց /Էնվերի և Ջեմալի/ ազդեցությամբ է, որ կարողացել են բանակին կանգնեցնել` վարչակազմը ցրելու և մի նոր կառավարություն կազմելու խոստման շնորհիվ:

Սուլթանն այդ պահանջը բավարարելու է, և դրանից հետո պահակը և սուլթանի սպան գալու են «Գյոբենի» տախտակամած, և սադրազամից պետական կնիքն ուզելու: Սուլթանը Ջեմալ փաշային սադրազամ է հռչակելու. Էնվերն ու Ջեմալը մի ավտոմեքենայով, հեծելազորի ուղեկցությամբ գալու են Բարձր Դուռ` սուլթանի կողմից ավելի շուտ ստորագրված մի հայտարարություն ընթերցելու համար:

Պաշտոնազրկված նախարարները և անվստահելի քաղաքական գործիչներն անվտանգության նկատառումներով մի քանի օր հսկողության տակ են  պահվելու «Գյոբենում»: Որպես նոր նախարարներ կարելի է նշանակել հետևյալ անձանց. Սոֆիայից Ֆեթհին` արտգործնախարար և Մահմութ Քամիլը` ռազմածովային»:

Հեղաշրջման ծրագիրը սա է… սակայն այն չի գործադրվում: Իսկ պատճառը պատերազմ ցանկացող թևի` կաբինետում մեծամասնության հասնելն է:

«Յավուզը» և «Միդիլլին» (Գյոբենը և Բրեսլաուն) ոչ թե առանց որևէ մեկի տեղեկության, միայն Էնվերի որոշմամբ են Սև ծով ուղարկվել, ինչպես որ պնդում են, այլ` իթթիհադական կառավարության որոշմամբ: Մենք հարկադրված կերպով չէ. որ ներքաշվել ենք պատերազմի մեջ. աշխարհամարտին մասնակցել ենք մեր իսկ ցանկությամբ և ի սրտե: Իսկ ամենաէական 2 պատճառը կապիտուլյացիաներից և 1914 թ. փետրվարին ռուսների հետ կնքված Հայկական բարենորոգումների ծրագրից, այսինքն, որոշ իմաստով` հայերից ազատվելն է:

Ձեզ` չգիտեմ, բայց անձամբ ինձ շատ է ծանր թվում այն, որ մեզ տարիներ շարունակ հիմարի տեղ են դրել պատմության հարցում:

tanerakcam@gmail.com

http://www.taraf.com.tr/taner-akcam/makale-bilinmeyen-bir-darbe-girisimi-2.htm

Թարգմանեց Մելինե Անումյանը

Akunq.net