Թուրքիայում քրիստոնյաներին ինչու՞ սպանեցին

Ջեմ Գուրբեթօղլու

Քահանա Սանթորո, Հրանտ Դինք, Մալաթիայի միսիոներներ

2007 թ. ապրիլի 18-ին 5 երիտասարդներ գազանաբար սպանեցին «Զիրվե» հրատարակրչությունում աշխատող 3 հոգու:

2006 թ. Տրապիզոնում քահանա Սանթորոյի, 2007 թ. Ստամբուլում Հրանտ Դինքի սպանությունից հետո 2000-ական թթ. ոչ մուսուլմանների նկատմամբ գիտակցված և համակարգված ատելության վերջին զոհերը Մալաթիայի միսիոներներն էին: 

Թեև «Վանդակում գտնվող Թուրքիան» գրքում առանցքային է համարվում Մալաթիայի ոճրագործությունը, սակայն գիրքն ավելի լայն խնդիրների է անդրադառնում՝ Հատուկ պատերազմական վարչություն, Ազգային անվտանգության խորհուրդ, երկիրը գրաված «միսիոներական հիստերիայի» հետին պլան, միանգամից ի հայտ եկած «Kuvvacı» միություններ, Էրգենեքոն և ոչ մուսուլմանների դեմ արշավի հետևում կանգնած կապեր, գաղտնալսումնր, հետապնդումներ, Թուրքիայի ուղղափառ պատրիարքարան, հրամանատարներ, կեղծ փաստաթղթեր, Ժանդարմերիայի հետախուզության և ահաբեկչության դեմ պայքարի կազմակերպություն, Թուրքիայի ազգային ռազմավարություն և գործողությունների վարչության նախագահ, «Վանդակ» գործողության ծրագիր և այլն:

Դատավարության փաստաթղթերը մանրամասն ուսումնասիրած  Սիբել Հյուրթաշը համադրելով Մալաթիայի ոճրագործության հետևում եղած կապերը գալիս է այն եզրահանգման, որ 5 երիտասարդը լոկ մեդալի երևացող կողմն են, ոչ մուսուլմանների դեմ արշավը բռնում է սպանությունների և Մալաթիայի ոճրագործության ուղին: «Վանդակում գտնվող Թուրքիան» աշխատությունը խորքային պետության մութ կողմերից մեկի հստակ պատկերն է…

Իրոք, ինչու՞ են սպանվել

Սիբել Հյուրթաշը իր «Վանդակում գտնվող Թուրքիան. ինչու՞ սպանեցին քրիստոնյաներին» աշխատությամբ սկսում է Հրանտ Դինքի սպանության հետ միաժամանակ սկսված ոչ մուսուլմանների սպանության վերաբերյալ քննարկումները: Էրգենեքոնի, Վանդակ և Մուրճ գործողությունների դատավարությունների ժամանակ ոչ մուսուլմանների սպանությունները, որոնք ներառվում են «հակակառավարական» գործողությունների մեջ, գրեթե մոռացության են մատնվել: Ընդհակառակը` սպանություն գործած հանցագործների ցանցը դատական որոշմամբ հնարավորինս սեղմ է ներկայացվում: Գիրքը կրկին մեզ հիշեցնում է հետևյալ հարցադրումը՝ «իրոք, ինչու՞ սպանեցին ոչ մուսուլմաններին»:

Անուն ունի, պատիժ չունի

Սիբել Հյուրթաշի գիրքը, որը լույս է ընծայել «Իլեթիշիմ» հրատարակչությունը, բաղկացած է երկու հիմնական գլխից: Առաջին գլխում, որը սկսվում է «Թուրքիայի մութ անցյալի հետ առերեսում» պնդմամբ, հեղինակը ուշադրություն է հրավիրում այնպիսի դատական գործընթացների վրա, ինչպիսիք են Էրգենեքոնի դատավարությունը և դրան հետևած Վանդակ և Մուրճ գործողությունները: Սիբիլ Հյուրթաշը նշելով, որ այս դատավարությունների հարցաքննման փուլում հաճախ օրակարգ բարձրացվող ոչ մուսուլմանների սպանությունները հետագա փուլերում գրեթե մոռացության են մատնվում, ուշադրություն է հրավիրում այն փաստի վրա, որ որոշակի փուլում Էրգենեքոնի և Բալյոզի դատավարությունների շրջանակում ձերբակալվածներից և ոչ մեկը կատարած հանցագործության համար պատիժ չի կրում:

Հանցագործություն քայլ առ քայլ

Հյուրթաշի գրքի երկրորդ գլուխը նվիրված է 2007 թ. Մալաթիայի «Զիրվե» հրատարակչությունում երեք հոգու (որոնցից մեկը` Գերմանիայի քաղաքացի) սպանության հիման վրա հարուցված դատավարությանը: Գրքում օգտագործված փաստաթղթերը լույս են սփռում, թե ինչպես է սպանությունը քայլ առ քայլ ծրագրվել, ընդ որում` պետական մարմինների իմացությամբ: Միսիոներներին հետևել են ոչ միայն Մալաթիայում, այլև այնտեղ, ուր գնացել են, իսկ արդյունքները ամեն ամիս Մալաթիայի նահանգային անվտանգության ժողովում օրակագ են բերվել: Հեղինակը հատկապես շեշտում է, որ միսիոներների հարցը Նահանգային անվտանգության ժողովների անփոփոխ օրակարգային խնդիր է դառնում, երբ 2006 թ. հունվարին Մալաթիայի նահանգի Ժանդարմերիայի հրամանատար է նշանակվում Մեհմեդ Ուլգերը:  

Լրտեսին 100 հազար թուրքական լիրա

Գրքում ուշագրավ տեղեկություններ կան նաև նախքան սպանությունը «հետախուզության համար հատկացում» անվան տակ կատարված ծախսերի վերաբերյալ: Իլքեր Չընար անվամբ հետախույզին 2 տարվա ընթացքում վճարվել է 100 հազար թուրքական լիրա: Գրանցված վճարումների մի մասը ստացել է որպես Ծայրահեղ աջակողմյան գործողությունների մասնաճյուղի հրամանատար` ռեեստրի համարի ստորագրությամբ:

Գրքում կարդում ենք. «2007 թ., երբ Մեհմեդ Ուլգերը Մալաթիայի նահանգային ժանդարմայի հրամանատար է նշանակվել, Ժանդարմերիայի հրամանատարության հատկացումներն ամբողջությամբ օգտագործվել են միսիոներական գործունեության համար: Վճարումների մի մասը կատարվել է Իլքեր Չընարին: Նախքան սպանությունը աշխատանքներին մասնակցելու համար Չընարին վճարել են 10 հազար 315 լիրա, ով այս փողերը ստացել է որպես Ծայրահեղ աջակողմյան գործողությունների մասնաճյուղի հրամանատար՝ ռեեստր 2594326 ստորագրությամբ»: Վճարման փաստաթուղթը պահանջած դատախազին Չընարն ասել էր. «Ճիշտ է, որ ստացել եմ 10 հազար 315 լիրա գումար, սակայն այս գումարը ստացել եմ ոչ թե սպանվածներին լրտեսելու, այլ Մալաթիայում իրականցվող ծարգրի շրջանակներում կատարված ծախսերի համար»: Երկու տարվա աշխատանքի դիմաց Չընարի ստացած աշխատավարձը շատ ավելի բարձր էր: Այս գումարի համար Չընարը դատախազին ներկայացրել էր հետևյալ փաստաթղթերը. «Մալաթիայի «Զիրվե» հրատարակչության սպանությունից առաջ և հետո մոտ 2 տարվա ընթացքում կատարած աշխատանքիս, իմ տված տեղեկությունների և պատրաստած զեկույցների դիմաց Մալաթիայի հետախուզության մասնաճյուղի կատարած գաղտնի հատկացումից և Թուրքիայի ազգային ռազմավարության և գործողության վարչությունից ինձ կատարած փոխանցումները մոտ 100 միլիոն են կազմել: Այս վճարումների մի մասը փաստաթղթով ամրագրված չէ»:   

Սիբել Հյուրթաշը

«Վանդակում գտնվող Թուրքիան. ինչու՞ սպանեցին քրիստոնյաներին»

Իլեթիշիմ հրատարակություն

23.09.2013

192 էջ

http://www.demokrathaber.net/kitap/turkiyede-hiristiyanlar-neden-olduruldu-h22996.html

Թարգմանեց Անահիտ Քարտաշյանը

Akunq.net