Հայերի հողերի բացահայտումը Թուրքիայի փլուզումն է, գույքը տեղում է, տիրոջը գտնելու խնդիրը կա. առաջարկում են սկսել մեծ գործընթաց

«Մոդուս Վիվենդի» կենտրոնի ղեկավար Արա Պապյանը տեղին է համարում թուրք վերլուծաբանների անհանգստությունը, որ հնարավոր է՝ Հայոց ցեղասպանության 100-ամյա տարելիցին ընդառաջ Թուրքիայում հայերին պատկանող անշարժ գույքը վերադարձնելու գործընթաց սկսվի, որի բոլոր իրավական հիմքերը կան։

«Թուրք վերլուծաբանների մտահոգությունը տեղին է, եթե մենք աշխատենք, այդ վկայականներն ու փաստաթղթերը հավաքենք, մեկտեղենք ու ներկայացնենք փաթեթով»,- լրագրողների հետ հանդիպմանն ասաց նա և ավելացրեց, որ Հայոց ցեղասպանության մասին խոսում են ավելի ընդհանրական, ժամանակն է իջնել և ռեալ քայլերով աջակցել Ցեղասպանության ճանաչմանը։

Արա Պապյանն ընդգծեց, որ սեփականությունը հետ վերադարձնելու գործընթացը կարող է կատարվել երկու մակարդակում՝ անհատական և համայնքային։ Անհատական, երբ Արևմտյան Հայաստանի ժառանգներն ունեն իրենց պապերից փոխանցված վկայականներ, իսկ համայնքայինը, օրինակ՝ հայկական եկեղեցիների ու բազմաթիվ ազգային կառույցների գույքի սեփականությունը։

«Անհատների սեփականության վկայականները քիչ են պահպանված, բայց կան նաև թուրքական արխիվներում բավական պահպանված փաստաթղթեր, որոնք ուժի մեջ են։ Ժամանակին Ցեղասպանություն իրականացնելիս դա ի պահ է տրվել պետությանը և պարբերաբար որոշումներ են կայացրել դրանց վավերացման համար։ Այսօր հայերը հետևելով հրեաների օրինակին և ներկայացնելով սեփականության վկայականները՝ իրավական դաշտում կարող են փոխհատուցում ստանալ»,- հայտարարեց նա։

Արա Պապյանի կարծիքով, այդ գործընթացը որոշ ժամանակ կպահանջի, քանի որ երկու փուլ պետք է անցնի՝ առաջին փուլում Թուրքիայի տարածքում սպառելով ներպետական դատական գործընթացը` անցնել երկրորդ փուլին՝ դիմել Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան։

«Մոդուս Վիվենդի» կենտրոնի ղեկավարը նշեց, որ Ազգային մակարդակով խրախուսելի է երկու Վեհափառների համատեղ հայտարարությունը, մինչդեռ ցավալի է, որ հետևողական աշխատանք առ այսօր չի իրականացվել։

Փորձագետի առաջարկն է առաջին փուլում գրասենյակ բացել և անհատական մակարդակով հավաքագրում սկսել։ «Հետո մարդկանց գործուղեն աշխարհի տարբեր երկրներ, առաջին փուլը՝ մեկտեղում, վերլուծում, դասակարգում, և դրանցից առանձնացնեն այն միավորները, որոնց հաղթանակի հավանականությունը շատ ավելին է»,- ասաց նա։

Ավելին՝ ըստ Արա Պապյանի, այս գործընթաց սկսելը նույն իրավական գրասենյակների համար կարող է շահութաբեր լինել, ինչպես Իսրայելի դեպքում է։ «Այսինքն՝ մի մասը գրասենյակին, մի մասը սեփականատիրոջը և մի մասը պետությանը, ինչպես Իսրայելի դեպքում է։ Սա լավ փող աշխատելու միջոց է, մեծ գումարներ են, ինչպիսիք Հայաստանը ոչ մի անգամ չի տեսել»,- ասաց նա։

Ավելին, ըստ Արա Պապյանի, այսօր արդեն իսկ նման գործընթացներ գնում են և հաղթանակներ գրանցում։ «Մոտ 1000 միավորից ավելի հետ է վերադարձվել հայ սեփականատերերի ժառանգներին, հիմնականում Ֆրանսիայի կողմից, բայց Ստամբուլի շրջանում, իսկ Արևմտյան Հայաստանի տարածքում, որը Թուրքիայի արևելյան տարածքն է, խրթին է, վախը կա»,- ասաց նա։

Հարցին, թե կարող է նման պահանջը հիմք դառնալ ոչնչացնելու այդ փաստաթղթային արխիվը, Արա Պապյանը նշեց, թե, ըստ էության, ամեն ինչը արդեն իսկ քանդված է։ «Բայց, ի վերջո, այդ փաստաթղթերը կան, օրինակ՝ Կիլիկիո կաթողիկոսությունը Ադանայի կենտրոնում ունեցել է 30 000 քմ խանութ, այդ տարածքը կա, հիմա ավելի լավ չէ՞, հանգանակություն չմուրան, կարող են վերականգնել։ Եկեղեցապատկան փաստաթղթերը հիմա գտնվում են Երուսաղեմում, ուղղակի չեն ուսումնասիրվել»,- ասաց նա։

Պոլսահայ, ազատամարտիկ Սարգիս Հացպանյանը սեփական օրինակով է ասում, որ անհատական գործը շահել դժվար է, քանի որ Թուրքիան հեռու է իրավական պետություն լինելուց, բայց նկատում է, որ դա հնարավոր է հենց Թուրքիայի անմիջական մասնակցությամբ։

«Այդ փաստաթղթերը՝ սեփականության վկայականը, կինս ուներ և դատական քաշքշուկների մեջ է մտել, բայց չի կարողացել վերցնել։ Բայց ես համոզված եմ, որ Թուրքիայում այս հարցի բարձրացումը ոչ թե մեր դիմումներով է լինելու, այլ հենց իրենց դիմումներով։ Այդ գործողությանը պետք է մասնակից դարձնենք հենց Թուրքիային։ Այս թեմայով պետք է խոսվի, որովհետև շատ լավ հասկանում են, որ հայերի հողերի բացահայտումը Թուրքիայի փլուզումն է, գույքը կա, տեղում է, դրա տիրոջը գտնելը խնդիր ունի Թուրքիան»,- ասաց նա։

Պոլսահայ ազատամարտիկը ներկայացրեց թուրքալեզու մի գիրք, որը հրատարակվել էր հենց ծագումով թուրք, հայերի հետ կապ չունեցող երիտասարդ Ումիթ Քուրթի կողմից, ով հանդիպելով նման խնդրի, անդրադարձել էր Ցեղասպանության հարցին և օրենքներով բացատրել, որ Հայոց ցեղասպանությունը պետք է ճանաչեն հենց հողերի տարածքների ճանաչման գնով։

Այնուհետև նա շարունակեց, որ Թուրքիայում կադաստր կոչված պետական հիմնարկությունն ինքն է 2005թ. նախաձեռնել Օսմանյան կայսրության հողերի սեփականության բոլոր փաստաթղթերը հրապարակել վեբ-կայքում։

«Սա երկրաշարժ արեց, անմիջապես Ազգային անվտանգության ժողովը նամակ ուղարկեց, որ հանկարծ նման բան չանեք, քանի որ Թուրքիայի անվտանգությանը խարխլող նախաձեռնություն է, և առ այսօր կադաստրի վրա արգելանք է դրված»,- ասաց նա և ավելացրեց, որ այդ որոշումը նաև թուրքերի համար է դժվարացրել հողային վաճառքի հարցը։

«Թուրքիայում ամենից շատ դատական գործերը անշարժ գույքին են վերաբերվում, իսկ, ինչպես գիտենք, հողերի մեծ մասը հայերին է պատկանել»,- ասաց նա։

Հացպանյանը օրինակը շարունակեց, որ 6 ամիս առաջ Վանում թուրք հայտնի լրագրողը տեղեկացել է, որ իրեն պատկանող սեփականությունը հայոց վանքերից մեկին է պատկանել։

«Այդ մասին իմանալով՝ ինքը հայտարարեց, թե պատրաստ է հետ վերադարձնել»,- ասաց նա և հույս հայտնեց, որ հնարավոր է` մի օր էլ հետ ստանա իր սեփականությունը, որի վկայականը ունի, և որտեղ հիմա նավթ է հոսում։

http://www.tert.am/am/news/2013/09/26/turkey-lands/