Բաց նամակ Մատենադարանի տնօրեն պրն. Հ. Թամրազյանին

Հարգելի պրն. Թամրազյան, վերջերս մեր արտասահմանցի ընկերներին Մատենադարան ուղեկցելիս ականատես եղանք տարօրինակ, ավելին` մեր զայրույթը շարժած երևույթի: Խոսքը քարտեզների բաժնում ցուցադրվող օսմանյան երկու քարտեզների մասին է, որոնց վրա Արևմտյան Հայաստանի մի շարք տարածքներ նշված են  այսպես կոչված Քուրդիստանի տարածքում, իսկ դրանից հյուսիս ընկած փոքրիկ տարածքը` Արմենիայի: 

Հասկանում ենք, որ Մատենադարանի աշխատակազմը չէ այդ քարտեզների հեղինակը, և որ դա օսմանյան քարտեզ է, հասկանալի է նաև այն, որ, գուցե դրանք ներկայացնելով, Մատենադարանը ցանկացել է ցույց տալ աշխարհին, որ թուրքերն իրենք թեկուզ և փոքր, բայց որոշ տարածքի վրա նշել են Արմենիա բառը, բայց, այնուամենայնիվ, դա մեզ համար   հիմք չի ծառայում հանդուրժելու մեր պատմական իրավունքները ոտնահարող այդ երկու քարտեզի առկայությունը Մատենադարանի նման մի հաստատությունում: 

Մինչ մենք, ու մեզ պես շատերը, պայքարում ենք թուրքական կեղծ քարոզչության դեմ ամբողջ աշխարհում, հենց մեր երկրի սրտում` համաշխարհային հռչակ վայելող գիտական ու պատմամշակութային հաստատությունում ներկայացված են երկու քարտեզներ, որոնք միանգամայն հակասում են պատմական ճշմարտությանն ու մեր շահերին: 

Որպես Արմենիա նշված փոքրիկ հատվածը ցուցադրելու համար մի՞թե կարող ենք մեր պատմական հայրենիքի հիմնական մասը ցուցադրել Քուրդիստան անվան տակ: Մանավանդ որ հարցը ոչ միայն Թուրքիայի հետ ունեցած տարածքային խնդիրներն են, այլև քրդական հարցին հետ կապված մի շարք նրբություններ, որոնք հաճախ հայերը հաշվի չեն առնում` միամտորեն կարծելով, թե պետություն չունեցող քրդերի հետ տարածքային վեճեր չենք կարող ունենալ: Մինչդեռ այսօր այդ հողերում բնակվող քրդերը, նույնիսկ ինքնավարություն չունենալու պարագայում, արդեն սկսել է կեղծել պատմությունը` Արևմտյան Հայաստանի մեծ մասը ներկայացնելով որպես պատմական Հյուսիսային Քուրդիստան, իսկ Դիարբեքիրը` Ամեդ անունով, իրենց մայրաքաղաք: Պատկերացնում ենք` եթե որևէ քուրդ այցելի Մատենադարան (վստահ ենք, որ այդպիսիք եղել են), տեսնելով այդ քարտեզները` ինչպիսի հաղթաթուղթ կունենա իր ձեռքում: Առավել ևս այն պարագայում, երբ  քուրդ-թուրքական 30-ամյա ընդհարման հետևանքով գրեթե ողջ աշխարհի ուշադրությունը բևեռված է այդ տարածքների վրա, մենք օսմանյան այդ քարտեզներով քրդական քարոզչությանը մեծ նվեր ենք մատուցում: 

Անկախ այն բանից, որ այսօր քրդերից շատերն ընդունում են իրենց դերը Հայոց Ցեղասպանության մեջ, այնուամենայնիվ ակտիվորեն սկսել են հրապարակումներ տարածել այն մասին, որ իրականում քրդերը ոչ մի տեղից էլ չեն գաղթել այդ տարածքներ, նրանք տեղացի են, Դիարբեքիրը քրդական Ամեդն է, (նույնիսկ պնդելով Ամեդ հին ասորական անվան իբր քրդերեն լինելը) և այլն: Քուրդ երիտասարդներն ընթերցում են նաև քուրդ հայտնի պատմաբաններից Խերզիին, ով գուցե ըստ մեզ ոչ թե պամաբան, այլ լավ հեքիաթասած է, սակայն ըստ նրանց Մեծ Քուրդիստանի ճշմարիտ պատմության հեղինակն է: Ահա նրա տեսակետն  այս հարցի վերաբերյալ. «Արևմտյան Հասյատան – Հյուսիսային Քուրդիստան վեճին գալով` յուրաքանչյուրը կարող է մտածել այն, ինչ ուզում է, սակայն ճշմարտությունն ի վերջո մեկն է: Համնդայնդեպս գիտության մեջ այդպես է ընդունված: Քրդերը Քուրդիստանի տարածքում բնակվում են 5000 տարուց ավելի, քրդերի աշխարհագրական հայրենիքը հանդիսացող Միջագետքը և ՇՐՋԱԿԱՅՔԸ մշտապես գրավիչ են  եղել տարբեր զավթիչների համար, սակայն «տան տեր – ճանապարհորդ» հարաբերություններում տան տերը միանշանակ քրդերն են: Քրդերը ոչ մի տեղից էլ այստեղ չեն եկել, այստեղի ամենահին ժողովուրդն են»: 

Կարծում եմ` այսքանից հետո ավելորդ է ևս մեկ անգամ հիմնավորել մեր վրդովմունքի պատճառն այդ քարտեզների ցուցադրության առիթով: Քարտեզներում  քրդերի երազած մայրաքաղաք ԱՄԵԴԸ, որի մի մասն էլ կազմել է մեր Տիգրանակերտը, նաև Սասունը, Վանը, Մուշը և մի շարք այլ բուն հայկական տարածքներ ներկայացված են որպես քրդական: Բոլորիս, առավել ևս մեզ` արևմտահայերի թոռներիս համար վիրավորական ու նվաստացուցիչ է, որ մեր անկախ պետության մայրաքաղաքում, ավելին` հայոց գիտության և մշակույթի «սրբություն սրբոցում» զբոսաշրջիկներին ցուցադրվում են նման քարտեզներ:

Բոլորովին այլ կլիներ վիճակը, եթե Մատենադարանի աշխատակիցներն անհրաժեշտ բացատրություններ տային այդ քարտեզների վերաբերյալ: Այնինչ այս պայմաններում յուրաքանչյուր այցելու, հատկապես` օտարերկրացի, վստահելով Մատենադարանի անառարկելի հեղինակությանը, անգամ իր կամքից անկախ կարող է դառնալ թուրքա-քրդական հակահայ քարոզչության մասնակից: 

Այդ քարտեզները տեսնելիս առաջին բանը, որ անցավ մեր մտքով, հետևյալն էր. «Ականջդ կանչի, Աբդու’լ Համիդ»:  Ի վերջո հենց նրա կամքով էր մեր պատմական հայրենիքը վեանվանվել Քուրդիստան կամ Անատոլիա: Եվ մտաբերեցինք Աբդուլ Համիդի մերձավորներից Քյամիլ փաշայի խոսքը. «Մենք և Անգլիան չենք ընդունում Հայաստան բառը, և պետք է ջարդ ու փշուր անել այն ծնոտը, որն անգամ կհամարձակվի արտասանել այդ բառը»: Իսկ որքան կշոյվեր վերջինիս ինքնասիրությունը, երբ իմանար, որ մեկ դար անց, երբ իրենց կողմից ճնշված հայ ազգն արդեն ունի անկախություն, այդ անկախ երկրում ցուցադրվում են իր և իր նմանների կազմած քարտեզները…

Հարգելի’ պրն. Թամրազյան, մեծ հույս ունենք հաջորդ անգամ Մատենադարան մտնելիս չտեսնել այդ քարտեզները:

Նախապես շնորհակալություն նամակն ընթերցելու համար: 

Հարգանքներով`

Սոֆյա Հակոբյան, Արև Մելքոնյան