Դիարբեքիրի պատմական Ավետարանը վերադառնում է տուն

Օզգյուն Չաղլար

2012 թ. նորոգված և պատարագների համար վերաբացված Դիարբեքիրի Սուրբ Կիրակոս եկեղեցու վերանորոգման համար երկար տարիներ պայքար մղած դիարբեքիրցի արձակագիր Մկրտիչ Մարկոսյանը հայտնեց, որ 1690 տարով թվագրվող պատմական Ավետարանը, որ ինքը 12 տարի առաջ գտել էր ավերակ վիճակում  հայտնված եկեղեցում և տարել Ստամբուլ, ընծայելու է Դիարբեքիրում հիմնվելիք Քաղաքային թանգարանի Հայկական մշակույթի բաժնին:

Մկրտիչ Մարկոսյանը նշեց, որ սույն պատմական Ավետարանը գտել է 2001 թ., այն ժամանակ, երբ եկեղեցին գտնվում էր ավերակ վիճակում, իսկ առաստաղը փլված էր, այն վայրում, որտեղ հավաքվում և զրուցում էին հոգևորականները կիրակնօրյա պատարագներից հետո, և որում մեկտեղվում էր նաև համայնքը: Ավետարանը նետված է եղել զուգարանին մոտ մի տեղ, թղթերի և գրքերի արանքում:

Մարկոսյանը հետևյալ տեղեկությունները հաղորդեց 323 տարվա վաղեմություն ունեցող սույն Ավետարանի վերաբերյալ. «Այս Ավետարանը տպագրվել է Վենետիկում: 17-րդ դարում Վենետիկը մի վայր էր, որը էական ազդեցություն էր գործում հայկական մշակույթի վրա: Այնտեղի Սուրբ Ղազար վանքը խիստ նշանակալից էր` հայ մշակույթի առումով: Նմանատիպ գրքեր այնտեղ շատ են հրատարակվել: Սա էլ այդ գրքերից մեկն է: Այնտեղից է Դիարբեքիր հասել»:

Մարկոսյանը շեշտելով, որ Դիարբեքիրը մի ժամանակ նշանավոր վայր էր` հայ համայնքի մշակութային կյանքի տեսանկյունից, և որ 1908 թ. այնտեղ հայերենով մի գրական հանդես էր տպագրվում, ասաց . «Հետևաբար, անակնկալ չէ այն փաստը, որ Դիարբեքիրում նման Ավետարան է գտնվել: Նմանատիպ, ով գիտե, հազարավոր գրքեր կան: Սույն գիրքը, թերևս սովորական բան է: 323 տարվա պատմություն ունեցող սույն գրքի առկայությունը ցույց է տալիս, թե որքան զարգացած է եղել այնտեղի մշակույթը: Թեև բոլորովին էլ կարիք չկաայդ հանգամանքը մի գրքով ապացուցել. Անատոլիայում (Արևմտյան Հայաստանում-Ակունքի խմբ.) գտնվող եկեղեցիների, հիմնադրամների, համայնքների պատմությունն այսօր արդեն իսկ հայտնի է: Սակայն դրանք անհետացել են, ոչնչացվել, այրվել»:

Մարկոսյանը նաև հայտնելով, թե Ավետարանի կազմի վրա աչքի է զարնում խաչված Քրիստոսի պատկերը, և որ Ավետարանի էջերի միջից ինքը մի նշխար է գտել, նշեց, որ դա էլ էր պահել:

Մարկոսյանը ընդգծելով, որ այս պատմական Ավետարանն աչքի լույսի պես է պահել տարիներ շարունակ, հավելեց. «Թե այսուհետև ինչ պետք է այն արվի` արդեն մասնագետների գործն է: Ես շատ եմ ուզում, որ այն որևէ կերպ Դիարբեքիր վերադառնա: Մենք այն կարող էինք Ստամբուլում որևէ տեղ պահ տալ: Ես առանձնահատուկ խնամքով էի պահպանել, բայց երբ լսեցի Դիարբեքիրի թանգարանի գաղափարի մասին, ցանկացա այն հանձնել թանրագանին»:

1993 թ. գործունեություն ծավալել սկսած «Արաս» հրատարակչատան հիմնադիրներից մեկը եղող հայտնի արձակագիր Մկրտիչ Մարկոսյանը հարցազրույցի վերջում ասաց. «Քանի որ մեր գործը գրքերի հետ է, չեմ էլ ուզում անգամ պատկերացնել որևէ գրքի անհետանալը կամ այրվելը, անկախ նրանից, թե ինչ լեզվով է այն գրվել ու ինչ բովանդակություն ունի: Սա հայերենով հրատարակված Ավետարան է, բայց մեկ այլ լեզվով էլ կարող էր լինել: Օրինակ, կարող էր ասորերենով, քաղդեերենով գրված Ավետարան լինել կամ` արաբերենով տպագրված Ղուրան: Կարող էր լրիվ այլ բովանդակությամբ գիրք լինել, բայց վերջիվերջո այն պատմական ստեղծագործություն է: Փրկվեց. հենց դա է ամենակարևորը»:

ozguncaglar1@gmail.com

http://www.agos.com.tr/diyarbakirin-tarihi-incili-evine-donuyor-5663.html

Թարգմանեց Մելինե Անումյանը

Akunq.net