Հայ բնակչությունը նվազում է

Արեն Դադիրօղլու

Հայ համայնքի ամենահրատապ խնդիրներից մեկը, անկասկած, նվազող բնակչության խնդիրն է: Աքսորի, բնաջնջման և բռնագաղթերի հետևանքովժողովրդագրական պատկերն ամբողջովին փոխվել է, հատկապես վերջին 10 տարվա ընթացքում, ըստ պատրիարքարանի գրանցումների, թաղման, հարսանիքի և մկրտության միջև առկա տարբերությունն էլ ավելի է զգալի դարձել:

Հուլիսի 14-ին՝ կիրակի օրը, Քընալը կղզում Կազդուրման կայան ճամբարի բացման արարողության ժամանակ արքեպիսկոպոս Արամ Աթեշյանն ասաց՝ «երանի թե ես էլ վարչապետի պես կարողանայի ասել` 3 երեխա ունեցեք», իսկ օգոստոսի 18-ին` Աստվածածնի վերափոխման տոնին, Գում Գափուի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցում եպիսկոպոս Սահակ Մաշալյանը քարոզի ժամանակ ուշադրություն է հրավիրել բնակչության խնդրին՝ ահազանգելով, որ մահվան և ծնելիության միջև առկա տարբերությունը կհանգեցնի ինքնության կորստի: «Ակօս» թերթի լրագրող Արեն Դադիրօղլուն այս մասին զրուցել է եպիսկոպոս Սահակ Մաշալյանի հետ:     

Բավականին հոռետեսական պատկեր ներկայացնելով՝ Սահակ սրբազանը անկեղծ ներկայացրել է բոլոր կազմակերպությունների և համայնքի առանձին անդամների վերաբերյալ իր տեսակետը` պատրիարքարանից մինչև համայանքային հիմնադրամներ:   

Սրբազա’ն հայր, վերջին շրջանում Դուք և մեր մի շարք հոգևորականներ, ձեր քարոզների ընթացքում անդրադառնալով մահվան և ծնելիության միջև եղած տարբերությանը, ընդգծում եք, որ ժամանակի ընթացքում համայնքային մեծ խնդրի առաջ ենք կանգնելու: Կարո՞ղ եք պատկերը ներկայացնել թվերի միջոցով:

Ըստ պատրիարքարանի տվյալների՝ վերջին տարիներին մահացության թիվը մկրտության թվից կրկնակի բարձր է: Օրինակ, ըստ 2012 թ. տվյալների, կատարվել է 482 հոգեհանգստի արարողություն, 236 մկրտություն, 191 հարսանիք: Այս տվյալները մատնանշում են, որ բազմացող կամ գոյությունը պահպանող համայնքը վերածվել է մահացող համայնքի: Բացի այդ, թվերը բացահայտ ցույց են տալիս, որ վիճակը ոչ թե բարելավվելու, այլ` վատթարանալու է: Եկեք հայացք նետենք ծնելիության և մահացության հարաբերակցությանը: Ամուսնացած զույգերը 1-2 երեխա են ունենում:

Ըստ Ձեզ՝ ինչպե՞ս են այդ թվերն ազդելու մեր համայնքի հետագա կյանքի  վրա:  

Դա ժամանակի ընթացքում ամեն ինչ քայքայող էրոզիա է: Մեր դպրոցները, եկեղեցիներն ու մյուս կազմակերպությունները կսկեն «շատ» լինել մեզ համար: Կունենանք դպրոցներ, որոնք կփորձենք պահել մի քանի աշակերտով` երկու հազարի հասած հունական համայնքի նման: Երբ մեր եկեղեցիները լցնող տարեց սերունդն այլևս չլինի, ակնհայտորեն նվազ ծիսակարգերով կփորձենք շարունակել մեր կրոնական կյանքը: Սրան պետք է հավելել նաև 30 տոկոսի հասած խառնամուսնությունների խնդիրն ու նրանց սերունդներին կորցնելու իրականությունը: Բացի այդ, արտագաղթը, թեկուզ և դանդաղ, սակայն շարունակվում է: Նաև եթե նկատի ունենանք, որ անորոշ քաղաքական ճգնաժամերի դեպքում վախենալու և փախչելու փոքրամասնության հոգեբանություն ունենք, ապա կարելի է ասել, որ շատ փխրուն ապագա է մեզ սպասվում:      

Անորոշ քաղաքական ճգնաժամեր ասելով ի՞նչ նկատի ունեք…

Ինքներդ մտածեք. պոլսահայ համայնքը ևս մեկ Հրանտ Դինքի դեպք կարո՞ղ է մարսել: Սամաթյայի հարձակումների նման դեպքերն ինչի՞ կհանգեցնեն: Ստամբուլի մեծ երկրաշարժն ինչպե՞ս մեզ վրա կազդի: Փոքրամասնությունների նկատմամբ այս  չափավոր քաղաքականությունը շարունակակա՞ն է լինելու: Եթե 1970-ականների ազգայնական ճակատ կազմող կառավարությունը կրկին իշխանության գա, մեր վիճակն ի՞նչ կլինի: Եթե Մերձավոր Արևելքի բախումները նաև մեր երկիր ներթափանցեն, Աստված մի արասցե, թուրք-քրդական բախումը կրկին առկայծի: 2015 թ. ինչպե՞ս կանդրադառնա մեզ վրա: Պետք է նաև հաշվի առնել Թուրքիայի, Հայաստանի, Ադրբեջանի և Ղարաբաղի քաղաքականության պատճառով առաջացած բացասական հետևանքները: Ըստ էության, բավական է` սրանցից մի քանիսը տեղի ունենան, և դա կհանգեցնի բնակչության նվազմանը:

Քիչ առաջ խառնամուսնություններից խոսեցիք: Կարող ենք բերել օրինակներ, երբ խառնամուսնություններից ծնված երեխաներն իրենց մշակույթին, լեզվին և եկեղեցուն կապված են, մինչդեռ երկու հայ ծնողներից ծնված երեխաները կարող են իրենց մշակույթին, լեզվին և եկեղեցուն կապված չլինել, ծնողներն իրենց երեխանհերին հայկական դպրոց չեն ուղարկում: Սա ավելի շատ ընտանիքի և դպրոցի անառողջ գիտակցության հետ կապված չէ՞:

Ես էլ հաջողված խառնամուսնությունների մի քանի օրինակ գիտեմ, սակայն, ցավոք, այս օրինակները մեծամասնություն չեն կազմում: Խառնամուսնությունների դիմած անհատներն, ըստ էության, արդեն իսկ որոշել են, որ կրոնն ու ազգությունը կարևոր չեն: Իսկ նրանցից ծնված սերունդներն արդեն երկրի ընդհանուր մշակույթին և կրոնին են փորձելու ինտեգրվել, սակայն Ձեզ հետ համամիտ եմ, որ դպրոցներն ու եկեղեցիները պետք է սկսեն աշխատանքներ կատարել խառնամուսնությունների ուղղությամբ, որոնց թիվն այլևս աճել է:

Մեր համայնքի նվազման ամենամեծ պատճառը տնտեսակա՞ն գործոնն է:

Բնականաբար ո՛չ: Նոր քաղաքացու ընկալում է զարգացել: Երեխան արդեն նոր ընտանիք կազմելու կամ էլ ամունության կենտրոնում չէ, ինչպես նախկինում էր: Երեխան այլևս համ ու հոտ է: Այստեղ գործ ունենք մի ընկալման հետ, համաձայն որի՝ եթե երեխա լինի, վատ չէ, սակայն 1-2-ից եթե ավել լինի, ապա գլխացավանք է: Բնականաբար, սա կապված է նաև տնտեսական, սոցիալական և կրթական գործոնների հետ: Սակայն տնտեսական գործոնն էլ մեկ այլ կողմ ունի. մարդիկ ինչու՞ են աշխատում, գումար կուտակում, ունեցվածք ձեռք բերում, իրենց մեծ կամ փոքր հարստությունն ինչի՞ համար են վատնում: Ավանդական հայկական քրիստոնեական և անատոլիական հասկացության համաձայն՝ ազգը և ցեղը բազմացնելն առաջնային նպատակ էր: Բացի այդ, սա նաև ազգային պաշտպանական ռեֆլեքս էր: Հազար տարի ուրիշների տիրապետության տակ ապրած ազգն այլ կերպ ինչպե՞ս կարող էր գոյատևել: Ով ինչ ուզում է ասի, կյանքն օրհնում և լիություն է պարգևում բազմազավակ ընտանիքներին և ազգերին:   

Հայաստան-Թուրքիա սահմանի հավանական բացումը համայնքի և բնակչության վրա ի՞նչ ազդեցություն կունենա:

Դժվար է կանխատեսել: Մենք մշտապես Հայաստանն ընկալում ենք որպես աղքատ և արտագաղթի դատապարտված երկրի: Եթե այս վիճակով սահմանները բացվեն, բնականաբար, կնպաստի, որ մեր համայնքում աճ գրանցվի: Կարելի է ասել, որ Հայաստանից գաղթած մարդկանց շնորհիվ կշահի պոլսահայ համայնքն այնպես, ինչպես Անատոլիայից (Արևմտյան Հայաստան-Ակունքի խմբ.) գաղթած բազմազավակ ընտանիքների դեպքում 50-60 տարի շահեց: Սակայն եթե Հայսատանն իր խնդիրները լուծի և համայն հայության համար դառնա ձգողության կենտրոն (ինչպես հույների համար` Հունաստանը, հրեաների համար` Իսրայելը), ապա մենք բնակչության կորուստ կունենանք:

Եթե նկատի ունենանք սփյուռքի վիճակը, ապա արդյո՞ք այստեղի իրավիճակը ևս նմանվելու է սփյուռքին:

Արդեն նմանվել է: Ձուլման հետ միասին, լեզվի և գրավոր մշակույթի հետընթաց, խառնամուսնություններ, պատմական հիշողության նմազում, համայնքային կապերի թուլացում, գաղտնի տարածվող անկարություն և հանձնվելու զգացում, աղքատացող ազգային զգացումներ, լոկ անցյալի վշտերով և անցյալի ողբերգությամբ ապրելու ջանքեր. սրանք բոլորը սփյուռքի բնութագիրն են: Սա միայն հայերի պարագայում չէ. աշխարհի ցանկացած փոքրամասնություն կամ սփյուռք, վերջ ի վերջո, ճաշակելու է այս ամենը: Պոլսահայերը տարբեր պատմական արմատներ ունեն: Մենք 550 տարի ենք մեր հայրենիքից բաժանված, նրանք՝ 100:     

Ի՞նչ եք մտածում բազմազավակ ընտանիքներին համայնքի կողմից նյութական օգնություն ցուցաբերելու հարցի շուրջ:

Ըստ էության, լավ պլանավորամամբ բնակչության նվազումը կարող ենք որակական աճի վերափոխել: Շատ երեխա ցանկացող ընտանիքները, երբ զգան համայնքի առարկայական օգնությունը, կքաջալերվեն: Բազամազավակ ընտանիքների համար համայնքային դպրոցները, հիվանդանոցում բուժումը կարող են անվճար լինել: Հենց այդ պատճառով հարստացող համայնքային վաքըֆների եկամուտները պլանավորված և ճիշտ օգտագործելու խնդիրը շարունակելու է առաջնային մնալ մեր օրակարգի համար:

Պատրիարքարանն անվճար կարո՞ղ է կատարել երկուսից ավել երեխա ունեցող ընտանիքների մկրտության, հարսանիքի և հոգեհանգստի արարողությունները:

Մկրտության, հարսանիքի և հոգեհանգստի արարողություններից ստացված գումարը պատրիարքարանի համար շնչառական խողովակի պես մի բան է: Պատրիարքարանի բյուջեն այս գումարներից է կազմվում: Համայնքի ամենաաղքատ և որևէ եկամուտ չունեցող կազմակերպությունը պատրիարքարանն է: Եթե հարուստ վաքըֆները շարունակական և վստահելի աջակցություն ցուցաբերեն և կարողանան բյուջե ստեղծել, ապա` ինչու՞ ոչ: Ոչ միայն եկեղեցու, այլև մեր դպրոցների և հիվանդանոցների աջակցությունը ևս կարող են ստանալ: Սակայն կարևորն այն է, որ բոլորս միասին գիտակցենք՝ լուրջ «խնդրի առաջ ենք կանգնել» և առաջիկա 20 տարվա համար ստիպված ենք պլանավորել:

arendadir@gmail.com

http://agos.com.tr/haber.php?seo=ermeni-nufusu-eriyor&haberid=5643

Թարգմանեց Անահիտ Քարտաշյանը

Akunq.net