Թուրքիան Օսմանյան կայսրության արխիվը կտեղափոխի նոր շենք մինչև 2015 թվականը

Արխիվային տեղափոխությունները Թուրքիայում միշտ պատմության վերանայում են ենթադրում:

Թուրքիայի կառավարությունը որոշել է Օսմանյան կայսրության 400-ամյա արխիվը Սուլթանահմեթի պալատից (Թոփքափը պալատից-Ակունքի խմբ.) տեղափոխել Կաղըթհանե, ուր այդ նպատակով նախատեսվում է կառուցել հատուկ շինություն:

Թուրքական «Վաթան» օրաթերթի տվյալներով, երկու տարվա ընթացքում շուրջ 100 մլն փաստաթղթեր, 370 հազար փաթեթներ կտեղափոխվեն նոր շինություն, ուր դրանք 52 հազար քառ/մ տարածքում կտեղաբաշխվեն և կպահպանվեն ժամանակակից տեխնոլոգիաների կիրառմամբ: Թուրքիայի Հանրապետության ողջ պատմության ընթացքում արխիվների տեղափոխումը մշտապես ուղեկցվել է փաստաթղթերի «կորուստներով»:

Չի բացառվում, որ այս անգամ էլ այդ արխիվները «նիհարեն» 1915 թվականի և դրան նախորդած ու հաջորդած պատմական տարիների հաշվին: Իսկ Թուրքիան վարպետացել է Օսմանյան կայսրության արխիվային փաստաթղթերի կորուստների մեջ:

Եթե անգամ Թուրքիայի համար ազգային արժեք և պատմական նշանակության փաստաթղթերն են կորչում, ապա ինչ սպասել հայերին և հայկական կոտորածներին վերաբերող փաստաթղթերի ապահովվածության մասին:

Հիշեցնենք, որ 2011 թվականին Թուրքիայի Մեծ մեջլիսի արդարադատության հանձնաժողովի նախագահ Ահմեդ Իյիմայան հրատարակել էր «Քաղաքական ինստիտուտների համատեղ մեղքը օրենսդրական բարեփոխումներում» անվամբ մի գիրք, որտեղ նա պնդում է, որ 15 տարի շարունակ փնտրել է 1920թ-ի հունվարի 28-ին Օսմանյան վերջին Մեջլիսի կողմից ընդունված Ազգային ուխտի (Misak-ı-Milli) տեքստի բնօրինակը, սակայն չի գտել, հաղորդում է թուրքական Ջիհան գործակալությունը: Դա նույնն է, թե կորցնես Ազգային ազատագրական պայքար հայտարարելու և նոր հանրապետություն հռչակելու սկզբունքների պատմական հռչակագրի բնօրինակը:

Այդ փաստաթղթով Օսմանյան կայսրությունն ընդունել է Առաջին համաշխարհային պատերազմի ավարտը և համաձայնել խաղաղության համար ներկայացվող պահանջներին: Կարելի ասել, որ Misak-ı-Milli-ն Թուրքիայի համար ամենակարևոր պատմական փաստաթղթերից մեկն է: Իլիմայայի ենթադրությամբ, այդ փաստաթուղթը պետք է լիներ Մեծ մեջլիսի արխիվում: Սակայն նրա տարիների փնտրտուքներն արդյունք չեն տվել: Այնուհետ նա այդ փաստաթուղթը որոնել է Թուրքիայի պետական արխիվում և Պատմական ինստիտուտում` ապարդյուն: Փաստաթուղթը չի գտնվել անգամ Թուրքիայի Գլխավոր շտաբի Պատմության և ռազմավարական հետազոտությունների վարչության արխիվներում: Ահմեդ Իյիմայան ենթադրում է, որ 1980 թ. սեպտեմբերի 12-ին տեղի ունեցած զինվորական հեղաշրջման ժամանակ Քենան Էվրենը և իր ընկերները քաղաքական ու կուսակցական բնույթ ունեցող իրենց այլ փաստաթղթերի հետ ոչնչացրել են նաև այս պատմական փաստաթուղթը:

Սակայն Ահմեդ Իյիմայայի այս բացատրությունը շատ պարզունակ է: Այդ դեպքում հարց է առաջանում, թե ի՞նչ գործ ուներ օսմանյան և վաղ հանրապետական շրջանի այդ կարևորագույն փաստաթուղթը որևէ կուսակցության ղեկավարի ձեռքում: Թուրքերը խորամանկում են:

Հիմա արդեն կարող են Օսմանյան կայսրության և վաղ հանրապետական շրջանի յուրաքանչյուր «կորած» փաստաթուղթ պատճառաբանել 1980թ. ռազմական հեղաշրջմամբ կամ էլ արխիվների տեղափոխման ընթացքում տեղի ունեցած «անփութությամբ»: 1915թ. Հայոց ցեղասպանությանն առնչվող արխիվային փաստաթղթերի բնօրինակների կորուստն էլ կարող են այդպես բացատրել: Եվ կարող են արդարանալ զուտ «թուրքական» ձևով. «եթե մենք կորցրել ենք մեզ համար ամենակարևոր պատմական փաստաթղթի բնօրինակը, ապա ինչու չէինք կարող կորցնել նաև հայերին վերաբերվող փաստաթղթերի բնօրինակները, չէ՞ որ 1980 թ. ռազմական հեղաշրջման պայամաններում ամեն ինչ հնարավոր էր»:

Ահա թե ինչ արժեք ունեն թուրքերի այն պնդումները, թե անհրաժեշտ է հայերի հետ միասին ուսումնասիրել Օսմանյան կայսրության և հանրապետական արխիվները:

Մինչև 2015 թվականը Օսմանյան կայսրության արխիվները տեղափոխումը թուրքերի կողմից կարող է յուրօրինակ պատրաստություն համարվել` Հայոց ցեղասպանության 100 ամյակին ընդառաջ:

http://www.armweeklynews.am/awn/m13/m_0191.htm