Մրենի տաճարը փրկելու կոչ

Հ. ԾՈՒԼԻԿՅԱՆ

Տեղեկանք: Ըստ Հայկական սովետական հանրագիտարանի «Մրենը ավան է Մեծ Հայքի Այրարատ նահանգի Շիրակ գավառում, Ախուրյան գետի ստորին ավազանում, նրա աջ ափին (այժմ` Կարսի վիլայեթում): … Մրենը եղել է Անիի բնակիչների ամառանոցը: Հնագույն հիշատակությունը V դարից է (Ղազար Փարպեցու պատմության մեջ): … Մրենի Կաթողիկե տաճարը, ըստ Վարդան պատմիչի եւ Կիրակոս Գանձակեցու վկայության, կառուցել է Դավիթ Սահառունին` 613 թ.: Այն կենտրոնական չորս գմբեթակիր մույթերով ուղղանկյուն ծավալից դուրս եկող, ներքուստ շրջանաձեւ, արտաքուստ հնգանիստ արլ. աբսիդով… «գմբեթավոր բազիլիկ» տիպի կառույց է: Տաճարում առկա է քրիստոնեական ճարտարապետության մեջ տարածում գտած գլխավոր մուտքի բարավորը քանդակելու հնագույն օրինակներից մեկը»:

***

Փլուզման եզրին գտնվող 7-րդ դարի այս հնագույն տաճարը փրկելու կոչով հանդես է եկել Մասաչուսետսի «Թաֆթս» համալսարանի հայ արվեստի եւ ճարտարապետության ամբիոնի պրոֆեսորի օգնական, դոկտ. Քրիստինա Մարանչին, տեղեկացնում է «Արմինյն Միրոր-Սփեքթեյթր» թերթի մարտի 2-ի համարը: Ըստ Մարանչիի, Մրենը համաշխարհային արվեստի գլուխգործոցներից է եւ հայկական ճարտարապետության ոսկեդարի նմուշներից մեկը, որի վրա դրոշմված է Հերակլիոս կայսեր հարթաքանդակը:

«1990-ականներից մինչեւ 21-րդ դարի առաջին տասնամյակը կատարված լուսանկարները ցույց են տալիս, որ տաճարի հարավային մասի փլուզումը առաջ է գնում բավական արագ: Բայց փրկել այն, ինչ մնացել է` դժվար է, որովհետեւ տաճարը գտնվում է արեւելյան Թուրքիայի (Կարսի վիլայեթ) զինվորական գոտում, եւ այցելություններն արգելված են», նշել է Մարաչին Լուսինե Գասպարյանի հետ ունեցած հարցազրույցում` հավելելով, որ տաճարի ամբողջական փլուզումը ողբերգական կորուստ է լինելու ամբողջ մարդկության համար:

Հարցազրույցից պարզվում է, որ վերջին անգամ գիտական լուրջ ուսումնասիրություններ անցկացվել են 1960-ական թվերին, երբ Նիկոլ եւ Ժան-Միշել Թիերիները մի քանի անգամ այցելել են տեղանքը:

Մրեն եւ Անի տաճարները չափսերով համեմատելի են, ըստ Մարանչիի, եւ հավանական է, որ Անին, թեեւ կրում է 10-11-րդ դարերի հայկական ճարտարապետության կնիքը, կառուցվել է Մրենի մոդելով: Թորոս Թորամանյանը ընդամենը մեկ անգամ է հնարավորություն ունեցել այցելելու Մրենի տաճարը:

Ըստ «VirtualAni.org» կայքի, Մրենը կառուցվածքային նմանություններ ունի նաեւ Բագարանի Ս. Հովհաննես, Էջմիածնի Ս. Գայանե եւ Օձունի գմբեթավոր բազիլիկ եկեղեցու հետ:

Հարցազրույցի վերջում դոկտ. Մարանչին հատկանշական է համարում այն փաստը, որ մեկուսացված եւ սեյսմիկ գոտում գտնվող 7-րդ դարի այդ հոյակապ կառույցը ինչ-որ չափով դեռ կանգուն է մնացել մինչեւ մեր օրերը: Նա մտադիր է դիմել ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ին, որպեսզի Մրենն ընդգրկվի «Համաշխարհային մշակութային հուշարձանների հիմնադրամի» ցուցակում: Մինչ այդ նա պատրաստվում է իրազեկման արշավ կազմակերպել եւ կոչ է անում բոլոր նրանց, ովքեր հետաքրքրված են Մրենի ճակատագրով, դիմել «Christina.Maranci@tufts.edu» հասցեով, որպես աջակցություն:

http://azg.am/AM/2013031915