Մարգար վարժապետը` զինյալ պայքարի առաջին քարոզիչը

1889 թ. Մուսա բեկը մի շարք սանձարձակ արարքներ է իրեն թույլ տալիս Մշո դաշտի գյուղերի հայ բնակչության հանդեպ: Նրա գազանությունների կապակցությամբ հայերի զանգվածային բողոքների կազմակերպիչը Մշո վարժարանի ուսուցիչ, Խրիմյան Հայրիկի աշակերտ, վարդենիսցի Մարգար վարժապետն էր:
Գործնականում Մարգար վարժապետը Տարոնում ազատագրական գաղափարներ քարոզող առաջին գործիչն էր: Նա էր նաեւ առաջին զինված ջոկատի կազմակերպիչը: Երբ Գյուլիզարին փախցնելուց հետո Մուսա բեկը որոշեց հարձակվել եւ ավերել նաեւ Վարդենիս գյուղը, ավազակի դեմ դուրս եկավ Մարգարի զինված խումբը: Մուսա բեկը, մի քանի զոհ տալով, փախավ: Թուրքական իշխանությունը ոստիկանություն ուղարկեց Վարդենիս:  Նրանք վարդենիսցիներից պահանջեցին հանձնել իրենց մոտ եղած զենքերն ու քուրդ աշիրեթության հետ կռվի մեղավորներին: Սակայն Մարգար վարժապետին իր խմբի հետ հաջողվեց խույս տալ ձերբակալությունից: Մարգարին ձերբակալելու պատրվակով ոստիկանությունը խուզարկում, թալանում էր հայ գյուղացիներին: Մուշեղաշեն գյուղում այդպիսի մի խուզարկության ընթացքում ոստիկանության դեմ են դուրս գալիս վարդենիսցի Հասրաթը իր երկու եղբայրներով: Ոստիկանության եւ նրանց միացած քրդերի հետ կռիվը տեւում է մինչեւ ուշ երեկո: Երեք եղբայրները, հինգ հոգու սպանելով, գիշերով անհետանում են:
1890թ. Մարգար վարժապետը մեկնում է Կովկաս: 1891թ. նա մի զինատար խմբի հետ վերադառնում է Մուշ: Նույն տարվա աշնանը նա նորից Կովկասում էր եւ պատրաստվում էր Մուշ վերադառնալ Արաբոյի խմբի հետ: Նրան հաջողվում է վերադառնալ եւ Մուշում ու Խնուսում բացատրական աշխատանքներ տանել: Ձմռանը Այվզուտ գյուղում մի մատնիչ ձերբակալել է տալիս նրան:
Բանտում նրան մի ամբողջ տարի խոշտանգում են: Բայց Մարգարը աննկուն էր, եւ նրանից ոչինչ իմանալ չի հաջողվում: Նրան կախում են Բաղեշի քաղաքային հրապարակում: Ականատեսներից մեկը գրում է. «Երբ Մարգարին հրավիրում են կախաղանի մոտ, երեսնամյա երիտասարդը պարզ, անխռով դիմում է դեպի մահ եւ, կանգնած աթոռի  վրա, կախաղանի տակ, դիմում է խուռն բազմությանը. «Հայե՛ր, մի’ վհատվեք, քաջ իմացեք, որ այսուհետեւ կհասնենք մեր նպատակին: Թեեւ ես մեռնում եմ, բայց դուք պիտի ապրեք: Միայն այն երջանիկ ժամանակ ինձ չմոռանաք»:
Այսպես ասպետական կեցվածքով նահատակվեց քաջարի հայորդին, ով մինչեւ իսկ իր վերջին շունչը փորձեց ծառայել իր ազգին եւ հայրենիքի սուրբ ազատության գործին:

http://armenology.bnaban.am