Ես հերոսների հետ ապրեցի, լալու ժամանակ չունեցա. Ցեղասպանության մասին պատմող «Շշուկների մատյան»-ը շարունակում է հաղթարշավը

«Մենք կտարբերինք ոչ թե անով, ինչ որ ենք, այլ այն մեռյալներով, որոնց վրա ամեն մեկս կողբա». սա Վարուժան Ոսկանյանի մեծ հոր խոսքերն են եւ նրա` լայն տարածում գտած «Շշուկների մատյան»-ը գրքի նախաբանը: Մարդկությունը պետք է ոչ միայն իմանա, ծանոթանա հայ ժողովրդի տանջանքներին, այլեւ պետք է հարգի մեր տանջանքները: Գրքի հեղինակը վստահ է` հայ ժողովրդի հիշողություններն անցյալի մեջ չեն, դրանք մեզ հետ են ապրում: «Մեր մեռյալներն ապրում են մեզ հետ` մանավանդ, որ շատերը գերեզման այդպես էլ չունեցան: Մեզ համար անցյալը մոռանալու բան չէ, այն ներկա է, իսկ մոռանալը դառնում է անձնասպանություն»,- «Արմենպրես»-ի հետ զրույցում ասաց գրքի հեղինակ, Ռումինիայի հայոց միության նախագահ Վարուժան Ոսկանյանը:

Այն, թե ինչը ստիպեց նրան գրել հայ ժողովրդի ինքնության, ճակատագրի եւ օսմանյան թուրքերի կողմից իրականացված մեծագույն ոճրագործության` Հայոց ցեղասպանության մասին, հեղինակը նշում է, որ գիրքը գրել է ոչ թե որոշակի ժամանակահատվածում, այլ իր ամբողջ կյանքի ընթացքում: «Այս պատմությունները ես իմացա դեռ մանուկ հասակից եւ հետս էի տանում մինչեւ այն օրը, երբ որոշեցի, որ դրանք պետք է իրենց առանձին կյանքն ունենան ու ապրեն առանց ինձ: Պատմելը դարձավ անհրաժեշտություն ու պարտականություն, քանի որ կան դեպքեր, որոնց մասին ամբողջ աշխարհը չէր իմանա, եթե այս գիրքը չլիներ»,- ասաց Վարուժան Ոսկանյանը` որպես ասածի ապացույց հիշելով մի պատմություն: Երբ գիրքը ներկայացրել է Արգենտինայում` Խորխե Լուիս Բորխեսի անվան գրադարանում, հանդիսության վերջում մի ծերունի սկսել է լաց լինել: Նա ոտքի է կանգնել ու պատմել, որ իր հայրը մահացել է Սիբիրում` աքսորի ժամանակ, եւ ամբողջ կյանքում ինքը կարծել է, որ որեւէ մեկը հոր մահվան մասին տեղեկություն չի կարողանա տալ: «Սա անձնական հարց էր, ես պետք է փրկեի այս ամենը: Ես մահվանից երբեք չեմ վախեցել, սակայն երբ սկսեցի գրել այն, վախեցա, որ պետք է մահանամ` գիրքը չվերջացրած: Ես պետք է ազատեի այս հիշողություններն ինձնից: Սա է առաջին նպատակը, որ գրվեց գիրքը»,- պատմեց Վարուժան Ոսկանյանը` խորհուրդ տալով երբեք չթերագնահատել մշակույթի ուժը, քանի որ այն հաճախ ավելի կարեւոր է դառնում, ավելի ազդեցիկ, քան այն, ինչ պատկերում են պատմության դասագրքերում:

Գրքում ներկայացված են 20-րդ դարի գրեթե բոլոր կարեւոր դեպքերը: Այն սկսում է 1890-ականն թվականներից, երբ ծնվում են գրքի երկու գլխավոր հերոսները` հեղինակի մեծ հայրը` Կարապետ Ոսկանյանը, եւ մյուս հերոսը` Միսաք Թոռլաքյանը, որը «Նեմեսիս» խմբի անդամ է եղել: Հերոսները ներկայացնում էին հայ ժողովրդի ճակատագրի հետ կապված երկու տարբեր դիրքորոշումներ: Մեծ հայրը մտածում էր, որ պետք է ներողամիտ լինել եւ վերքերը բուժելու համար պետք չէ դարձյալ արյուն թափել: Իսկ Միսաք Թոռլաքյանը մտածում էր, որ արյան պարտք ունենք, որը միայն կարելի է արյունով վճարել:

«Ես չեմ ասում, որ մեծ հորս կամ Թոռլաքյանի տեսակետն ավելի լավ էր: Ես կարծում եմ, որ մշակույթը չպետք է եզրակացություն տա. դա ընթերցողի գործն է»,- ասաց Վարուժան Ոսկանյանը: 1915 թ. հեղինակի ընտանիքը Թուրքիայում է գտնվել: Ամենից տանջվածը եղել է մոր հոր` Սեդրակ Մելիքյանի ընտանիքը, ովքեր Էրզրումի (Կարին-Ակունքի խմբ.) մոտ էին ապրում, եւ նրանց ողջ ընտանիքը թուրքական ջարդի զոհ էր դարձել, միայն ինքն ու փոքր քույրն էին փրկվել: Գիրքը միայն մարդկային հիշողությունների վրա չի հիմնված, այլ գործածվել են գիտական փաստաթղթեր, վկայականներ; Ամեն մեկ տողի համար վկայական կա կամ վերապրող, ով պատմել է: «Ես չեմ փորձել իրականությունը փոխել, որ ընթերցողի վրա ավելի ազդեցիկ լինի: Իրականությունն այնքան ազդեցիկ ու անխիղճ է, ցավալի, որ իմաստ չունի ավելացնել»,- նշեց հեղինակը:

Անդրադառնալով խորագրի ընտրությանը` «Շշուկների մատյան», հեղինակը բացատրում է դրա այլաբանությունը. «Երբ գնում ես քահանայի մոտ, չես գոռում. այնտեղ դու անկեղծ ես, այնտեղ ամենախորին զգացումներդ ես խոստովանում: Այսինքն` շշուկ նշանակում է անկեղծություն, ամենախորին եւ իրական, էական միջուկ: Շշուկ նշանակում է, որ սրտերը մոտ են: Երբ հեռու են սրտերը, գոռում ենք, երբ մոտ են` շշուկը բավարար է: Սեր, անկեղծություն, քնքշություն, ինչպես նաեւ ուրիշի տանջանքները հասկանալու խորհդրանիշ»,- ասաց նա` շեշտելով, որ ամեն ժամանակն իր շշուկների մատյանն ունի. այն պետք է պատմել: Շատերն են ասել, որ կարդալիս սկսել են լաց լինել, սակայն հեղինակը գրելիս ժամանակ չի ունեցել լացելու: «Ես եւ հեղինակ էի, եւ մասնակից, ես հերոսների հետ ապրեցի, լալու ժամանակ չունեցա»,- պատմում է հեղինակը` հիշելով, որ ամենածանր վիճակներում հայերը ոչ թե լացել են, այլ այդ ցավը աղեկտուր ձայնի միջոցով են արտահայտել:

Վարուժան Ոսկանյանը Ռումինայի գրողների միության նախագահի առաջին տեղակալն է, սենատոր: Ռումիներենով գրված գիրքն արդեն թարգմանված է հայերեն, իտալերեն, իսպաներեն, եբրայերեն, իսկ ահա հաջորդ տարի այն կներկայացվի նաեւ ֆրանսերենով, գերմաներենով, շվեդերենով, բուլղարերենով, ապագայում նաեւ` ռուսերենով, արաբերենով: «Թուրքերեն եւս պետք է թարգմանվի, սակայն մինչ այդ պետք է լինի գրքի անգլերեն թարգմանությունը, որպեսզի հրատարակիչը ծանոթանա»,- ասաց Վարուժան Ոսկանյանը:

Վեպը Ռումինիայի լավագույն գրական ստեղծագործություն է ճանաչվել, ստացել Ռումինիայի ակադեմիայի գրական գլխավոր մրցանակը: Կոլումբիայում մտել է բեսթսելլերների լավագույն հնգյակում: Այն ներկայացվել է գրքի միջազգային մի շարք տոնավաճառներում, արժանացել եվրոպական գրական աշխարհի, մամուլի եւ ընթերցողների ուշադրությանը, որոնց գնահատմամբ` գիրքը ժամանակակից եվրոպական գրական երեւույթներից է:

Զրուցեց Արուսիկ Զախարյանը

Լուսանկարը` Արեւիկ Գրիգորյանի

http://armenpress.am/arm/news/700068/es-herosneri-het-apreci-lalu-zhamanak-chuneca-cexaspanutyan.html