Հայոց ցեղասպանությունը վերապրածների վկայությունների եռահատոր բացառիկ աշխատությունը պատրաստ է

Հայաստանի ազգային արխիվը Հայոց ցեղասպանության 100-ամյա տարելիցին ընդառաջ շարունակում է հրատարակել եւ միջազգային հանրության դատին հանձնել կարեւոր եւ եզակի փաստաթղթեր: Արդեն պատրաստ է «Հայոց ցեղասպանությունը Օսմանյան Թուրքիայում: Վերապրածների վկայություններ: Արխիվային փաստաթղթեր» եռահատոր աշխատությունը, որտեղ ներկայացվում են Հայոց ցեղասպանության վերապրածների` 1916 թվականին տված վկայությունները:

Ինչպես «Արմենպրես»-ի հետ զրույցում նշեց Հայաստանի ազգային արխիվի տնօրեն Ամատունի Վիրաբյանը, Անդրկովկասի տարածքում, ինչպես նաեւ Արեւմտյան Հայաստանի այն հատվածներում, որոնք արդեն գրավվել էին ռուսական բանակի կողմից` 1916-17 թթ-ին իրականացվել է այսօրվա ընկալումով մի ծրագիր, որի նպատակն էր պարզել, թե ինչ էր կատարվել Արեւմտյան Հայաստանում 1915-ին: «Երբ հայկական կամավորական ջոկատները եւ ռուսական բանակն ազատագրում էին հայկական տարածքները, տեսնում էին, որ արդեն այդտեղ հայ չէր մնացել, կամ մնացել էին շատ քիչ թվով մարդիկ: Եվ մի շարք մտավորականներ մշակել էին հարցացուցակ, որի միջոցով պարզում էին, թե հայկական գյուղը մինչեւ տվյալ իրադարձությունն ինչքան բնակչություն, եկամուտ ուներ, ովքեր էին ապրում: Ինչքան զինվոր է գնացել կռվի, ինչ են եղել, երբ սկսվեց կոտորածը, տեղահանությունը, ովքեր էին մասնակցում, ովքեր փրկվեցին, ինչպիսին է 1916 թվականին գյուղի վիճակը»,- ներկայացրեց Ամատունի Վիրաբյանը:

Ազգային արխիվի տնօրենի խոսքով` սրանք հավաստի տեղեկություններ էին, քանի որ գրի են առնվել մեկ տարի հետո, երբ մարդկանց հիշողությունները թարմ էին, հիշում էին ոճրագործություն իրականացնողների անունները: Վկայություններից պարզ է դառնում, որ իրականացնողները եղել են թուրք պաշտոնյաներ, ոստիկանապետեր, գավառապետեր, նահանգապետեր, համիդեական ջոկատներ, քրդական խուժան, չերքեզներ: Եռահատորի առաջին հատորը պատմում է Վանի նահանգի մասին, որը բաժանված է ըստ գավառների, որոնք էլ` ըստ գավառակների: Երկրորդը վերաբերում է Բիթլիսի նահանգին, որի մեջ մտնում էր Մանազկերտը, Մուշը, Սասունը, Բիթլիսը: Այստեղ էլ է նույն սկզբունքը գործում: Երրորդ հատորը վերաբերում է Արեւմտյան Հայաստանի մյուս տարածաշրջաններին` Խարբերդին, Տիգրանակերտին, Տրապիզոնին: Գիրքն ունի տեղեկատու համակարգ, բոլոր բնակավայրերը բացատրված են թե որտեղ են գտնվում, մարդկանց մասին հնարավորին տեղեկություններ կան, իսկ անհասկանալի բառերը կարելի է գտնել օտար կամ բարբառային բառերի բառարանում:

Առաջիկայում կտպագրվեն նաեւ աշխատության 4-րդ եւ 5-րդ հատորներ, որոնք կվերաբերեն Կիլիկիային եւ Օսմանյան կայսրության այն տարածքներին, որոնք Արեւմտյան Հայաստանի սահմաններում չէին: «Աշխատությունը, իրոք, բացառիկ նշանակություն ունի, քանի որ այստեղ մարդն է ներկայացվում իր ապրումներով, պատկերում ցավերը, կրած տառապանքները եւ հրաշքով փրկվելը: Մարդը, ով իրավունք ուներ ապրելու, ոչնչացվեց միայն նրա համար, որ եղել է ազգությամբ հայ եւ քրիստոնյա»,- հիշեցրեց նա:

Ազգային արխիվի տնօրենը շեշտեց, որ իրավական առումով այն ունի մեծ նշանակություն, քանի որ դրանք գրի են առնվել մեկ տարի հետո, երբ խոսք չկար դեռեւս Հայոց ցեղասպանության մասին: Փաստաթղթերը կարող են ներկայացվել միջազգային գիտաժողովներին, հանդիպումներին: Գիրքն առաջիկայում կթարգմանվի թուրքերեն, ռուսերեն եւ անգլերեն, կլինի նաեւ գրքերի էլեկտրոնային տարբերակը: Հայաստանի ազգային արխիվը նախատեսում է տպագրել նոր աշխատություններ եւս: 1918 թ-ին Հովհաննես Թումանյանի նախագահությամբ ստեղծվել է հանձնախումբ, որը փորձել է բացահայտել հայ ժողովրդի կրած վնասները Համաշխարհային պատերազմի ընթացքում: Լրացվել 29 հազար անկետա, որը կտպագրվի 20-22 հատորով: Ստեղծվելու է նաեւ այն մարդկանց անունների բազա, ովքեր զոհ են դարձել Հայոց ցեղասպանությանը:

http://armenpress.am/arm/news/699819/hayoc-cexaspanutyuny-verapratsneri-vkayutyunneri-erhator.html