Մալաթիայի պատմական կառույցները վերակենդանանում են

Մալաթիայում, որտեղ անցյալ տարի «սխալմամբ» փլուզվել էին քաղաքի կենտրոնում գտնվող հայկական գերեզմանոցի մատուռն ու պահակատունը, սկսվել է երկու պատմական եկեղեցիների վերանորոգումը: Մալաթիայի նահանգապետարանին կից գործող Պահպանության, գործադրման և վերահսկողության գրասենյակում անցյալ շաբաթ սկսված աշխատանքներով վերանորոգվելու են Սուրբ Երրորդություն (Թաշհորոն) եկեղեցին և 4-րդ դարից մնացած Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ վանքը:

Չավուշօղլու թաղամասում գտնվող Սուրբ Երրորդություն եկեղեցու չափագրման, վերականգնման և վերանորոգման նախագծերը իրականացրել է Պահպանության, գործադրման և վերահսկողության գրասենյակը` Մշակույթի նախարարության հատկացրած դոտացիայով: Աշխատանքների շրջանակում եկեղեցու ներքին հատվածում մաքրության աշխատանքներ են կատարվել, սկսել են լաստակ կառուցել: Վերանորոգման համար Մալաթիայի նահանգապետարանը Սուրբ Երրորդություն եկեղեցու՝ քաղաքապետարանին պատկանող հողակտորի բաժինը գնել է Հատուկ վարչության բյուջեից հատկացված 20 միլիոն լիրայով:

Հայտնել են, որ Մալաթիաի կազմում գտնվող Չամուրլու գյուղի Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցու, որը տեղացի ժողովուրդն անվանում է «Վենք եկեղեցի», վերանորոգման աշխատանքները ևս որոշ ժամանակ առաջ սկսվել են: Վանքում, որը վերանորոգվում է Մալաթիայի նահանգապետարանի նահանգային հատուկ վարչության գլխավոր քարտուղարության կողմից, լաստակներ կառուցելով` անցել են վերանորոգման աշխատանքներին:

Մալաթիայի հայերի միության նախագահ Խոսրով Քյոլեդավիթօղլուն, ով մոտիկից է հետևում վերանորոգման աշխատանքներին, այդ մասին ասել է. «Սուրբ Երրորդություն եկեղեցու, Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ վանքի և Արաբկիրում գտնվող գրադարանի և բաղնիքի վերանորոգման համար հայտարարված մրցույթը շահել  է Սիվրիհիսար եկեղեցու վերանորոգման աշխատանքներն ավարտին հասցրած  Ահմեդ Ջենգիզին պատկանող «ACE»  կազմակերպությունը: Նախագծերը կյանքի է կոչելու ճարտարապետ Ֆերիդուն Սունգուրը: Նախատեսվում է, որ վերանորոգման աշխատանքները մեկ տարվա մեջ ավարտին կհասցվեն: Առաջին փուլում փորձում են երկար ժամանակ խնամքից զուրկ մնալու արդյունքում և զանազան այլ պատճառներով առաջացած քարակտորների, հողի մնացորդները մաքրելով հասնել իսկական շերտին»:

Քյոլեդավիթօղլուն հայտնելով, որ Զաքարիա Միլդանօղլուին ու Գևորգ Օզքարագյոզին առաջարկել են նախագծի խորհրդականներ լինել և ուշադրություն հրավիրելով այն հանգամանքի վրա, որ վերանորոգումից բացի կառուցվելու է նաև Մալաթիայի հայկական գերեզմանոցի ավերված մատուռն ու պահակատունն, ասաց. «Տեղական ղեկավարները Մալաթիայի արժեքներին բավական կարևորություն են տալիս և այս արժեքները վերստին ձեռք բերելու համար իրենց ուսերին ընկած պարտականությունը փորձում են արժանապատվորեն կատարել»:

Քյոլեդավիթօղլուն հայտնեց, թե իր կարծիքով մշակութային արժեքների վերակենդանացման պարտականությունն ընկած է հայ և թուրք հասարակությունների ուսերին. «Մալաթիայի ժողովուրդը, տեր կանգնելով համատեղ արժեքներին, սիրով պետք է պահպանի և վերակենդանացնի դրանք: Մեզ՝ Թուրքիայի հայերիս, ուսերին էլ ընկած է տարվա որոշակի ժամանակահատվածում թույլտվություն ստանալով` այցելել և վերակենդանացնել: Թուրքիայի ցանկացած անկյունում եղած արժեքները բոլորինս են: Սա երբեք չմոռանալով` պետք է ամենաբարձր պատասխանատվությամբ տեր կանգնենք այս արժեքներին»:

Սուրբ Երրորդություն եկեղեցի (Թաշհորոն)

Գտնվում է Չավուշօղլու թաղամասում՝ ներկայիս անվամբ Բոզթեփե պողոտայի և Դպրոցի փողոցի հատման կետում՝ «Վարի թաղ» կոչված հատվածում: Ինչպես նշված է, եկեղեցին կառուցել է հույն ճարտարապետը 1878 թ.: Եկեղեցու կառուցումն ավարտին է հասել 1893 թ.: Նույն տարում տեղի ունեցած մեծ երկրաշարժի պատճառով եկեղեցու տանիքը մեծ վնաս է կրել: Կարճ ժամանակ անց ձեռնամուխ են եղել վերանորոգման աշխատանքներին, սակայն գմբեթի վերանորոգումը դեռ չավարտված` տեղի են ունեցել 1894-1895 թթ. կոտորածները: 1912 թ. վերանորոգման աշխատանքները ավարտին հասցված եկեղեցին կառուցվել է սրբատաշ քարերով և որմնաքարով: Եկեղեցին ունի բազիլիկ ուղղանկյուն նախագիծ: Եկեղեցու՝ իրենց վրա կրող էլեմենտները սրբատաշ քարերով են կառուցված, իսկ պատերը՝ որմնաքարերով: Արևելյան ճակատի ապսիդը ծածկված է գմբեթով:  

1894-1895 թթ. ջարդերի ժամանակ Մալաթիայի 6 հազարից ավելի բնակիչ՝ ծեր ու մանուկ, այր ու կին, պաշտպանության համար ապաստանել են այս եկեղեցում: Եկեղեցին այրելով և՛ ժողովրդից, և՛ եկեղեցուց ազատվել ցանկացողներին չի հաջողվել իրականացնել իրենց գաղափարը: Տեր Եղիշե քահանան և հայ երիտասարդները կարողացել են հետ մղել հարձակումները: Չորս օր ու գիշեր տևած դիմադրությունից հետո կառավարության կողմից խաղաղության համար ուղարկված Հալիմ բեյի և Բեսնիլի Յակուբ փաշայի հետ կնքված համաձայնագրով հայերը իրավունք են ստանում այստեղ ազատ ապրել: Այս դեպքից հետո հայերն այս եկեղեցին անվանել են նաև «Նոյան տապանը»:

1905 թ. Գևորգ վարդապետ Արսլանյանը սկսել է վնասված գմբեթի վերանորոգման աշխատանքները, սակայն Ցեղասպանության ժամանակ տեղի ունեցածի պատճառով եկեղեցին մնացել է ներկայիս վիճակով` անտեր: 1950-ական թթ. եկեղեցին օգտագործվել է որպես ռազմամթերքի պահեստ:

Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ վանքը

Այս վանքը, որը համարվում է Մալաթիայի հայկական վանքերից ամենավաղնջականը, ենթադրվում է, որ կառուցվել է 4-րդ դարում` Բեյդաղ լեռան արևելքում «Գուլուչքար» կոչված ժայռի վրա: Ըստ ավանդապատման՝ Հռոմից վերադարձող Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչը գնում է Մալաթիա և ցանկանում այցելել քաղաքի իշխանին, ով իր վրանը կառուցել էր Քոզլուքի վերին հատվածում: Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչը, այցելության ժամանակ իշխանին մատնացույց անելով վայրն, ասում է՝ «այս վայրը եկեղեցի կառուցելու համար շատ հարմար տեղ է»: Որոշ ժամանակ անց, իշխանն իմանալով, որ սուրբը մահացել է, նրա անունով վանք է կառուցել տալիս: Վանքը մինչև 13-րդ դարը օգտագործել են ասորիները: 13-րդ դարում հայերը վանքը վերակառուցել են: Դեռևս տարվա որոշակի ժամանակահատվածում հայերը, ասորիներն ու թուրքերը ուխտի են գնում Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ վանք, որը գործել է մինչև 20-րդ դարի սկիզբը: Քանի որ հավատում էին, որ եկեղեցու առջև է գտնվում Ջերջիս մարգարեի (չկարողացանք պարզել, թե որ մարգարեի մասին է խոսքը-Ակունքի խմբ.) գերեզմանը, եկեղեցու մուտքի կողքի գերեզմանաքարը պատել են շրջակայքում գտնված քարերով և երկաթե թիթեղյա գմբեթով ծածկելով՝ վերածել դամբարանի: Եկեղեցու դռան վերևի արձանագրությունից պարզ է դառնում, որ 1439 թ. այն վերանորոգել է այդ ժամանակվա հոգևոր առաջնորդ Սիմոն եպիսկոպոսը:

Փոքրիկ բլրի վրա կառուցված վանքից մեզ է հասել միայն եկեղեցին: Բլրի ստորոտում նկատելի են զանազան կառույցների հիմքեր:  Նկուղում և վերնահարկում 8-10 քարաշեն սենյակ կա: Կամարապատ և պարզ կառույց հանդիսացող մատուռը կառուցվել է վանքի դրսի պատերի կենտրոնում: Եկեղեցին ուղղանկյուն բազիլիկ նախագիծ ունի: Կառուցվել է սրբատաշ քարերով և որմնաքարերով: Եկեղեցու՝ իրենց վրա կրող էլեմենտները քարակառույց են, ծածկված է երկշեղ տանիքով: Գմբեթակիր կամարապատ կառույց է: Եկեղեցու մուտքի մոտ են գտնվում վանքի հոգևորականներից մի քանիսի գերեզմանները: Պատրիարք Օրմանյանի օրոք եկեղեցուն կից որբանոց է կառուցվել:

http://agos.com.tr/haber.php?seo=malatyadaki-tarihi-yapilar-canlaniyor&haberid=3367

Թարգմանեց Անահիտ Քարտաշյանը

Akunq.net