Ցեղասպանության պատմություն. ուժասպառ մայրն իր փոքրիկին այդպես էլ չի թողել գաղթի ճանապարհին

Պատահում է, երբ որոշակի նպատակով գործուղման մեկնելիս ծանոթանում ես այնպիսի պատմությունների, որոնք դժվար է ընթերցողին չհանձնելը: Այդպես էր նաեւ NEWS.am-ի թղթակիցների` Արագածոտնի մարզի Ագարակ գյուղ այցելության  ժամանակ:

1942թ. ծնված ագարակացի Ռուբեն Կարապետյանը պատմեց վանեցի իր պապի ու տատի պատմությունը: Ռուբենի հայրը` Կարապետը, ծնվել է Վանում 1914 թ-ին: Նա էլ հարազատներին պատմել է իր ընտանիքի պատմությունը, որն իմացել է մորից` Ռուբենի տատից:

Ողբերգական 1915 թ-ին Կարապետի ծնողներն ստիպված էին լքել հարազատ վայրերը` փախչելով  թուրքական սպանդից: Առաջին հերթին նրանք մտածում էին միջնեկ որդու եւ փոքրերի` տասնամյա Գյուլիզարի եւ փոքրիկ Կարապետի մասին: Մեծ որդին` Համբարձումը, հեռու էր հայրական տնից. զորավար Անդրանիկի մոտ էր:

Ռուբենի պապը, վստահ լինելով, որ վերադառնալու են,  մեկնում է Վանա լճի կղզիներից մեկը` թաքցնելու համար ոսկյա զարդերը` կնոջ հետ նախապես պայմանավորվելով հանդիպել ճանապարհին:

Սակայն Ռուբենի տատը  որոշ ժամանակ ստիպված է լինում մնալ Վանում` խուսափելու համար մոտակայքում հայտնված առանձնակի դաժանությամբ աչքի ընկնող բաշիբոզուկների ձեռքում հայտնվելուց: Պապն էլ մտածելով, որ կինը երեխաների հետ արդեն ճանապարհին է, միջնեկ որդու հետ շարունակում է ճանապարհը դեպի արեւելք` վանեցիների խմբի հետ: Սակայն նրանց այդպես էլ չի հաջողվում անցնել Արաքսը…

Գետի ափին նրանք ռազմական վրաններ են նկատում, եւ կարծելով, թե ռուսական ջոկատներն են, մոտենում  են…. ռուսների փոխարեն նրանց դիմավորում են  թուրքերը եւ … փախստականների ողջ խմբից փրկվում է ընդամենը մեկ հոգի` հայտնվելով սպանվածների դիակների տակ: Հենց նա էլ հետագայում Կարապետին պատմում է այդ մասին…

Այդ ժամանակ Ռուբենի տատը  երեխաների հետ բռնում է գաղթի ճամփան: Ճանապարհը տանջալից էր,  եւ ուժասպառ լինեով, Գյուլիզարը խնդրում է մորը թողնել երախային ճանապարհին, չէ որ ոչ քիչ ընտանիքներ, չդիմանալով անտանելի դժվարություններին, թողնում էին թույլերին հենց ճանապարհին…

Անսալով աղջկա խնդրանքին` մայրը փոքրիկին թողնում է, եւ աղջկա հետ շարժվում առաջ: Բայց որոշ ճանապարհ կտրելուց հետո` մոր սիրտը չի դիմանում, եւ նրանք ետ վերադառնում` վերցնելու երեխային…

…Երեխաների հետ առաջ շարժվելով,  Ռուբենի տատը հայտնվում է  քրդերի մեջ եւ ստիպված է լինում որոշ ժամանակ ապրել նարնց հետ, օգնելով ընտանիքներին` հաց վաստակել երեխաների համար: Դա նաեւ հարկադրական միջոց էր, քանի որ քրդերը չէին ցանկանում վերադարձնել տասնամյա Գյուլիզարին: Ի վերջո, գիտակցելով, որ Գյուլիզարին այլեւս հնարավոր չէ վերադարձնել, Ռուբենի տատը փոքրիկ որդու հետ բռնում է Հայաստանի ճամփան…

Սակայն տարիներ անց հրաշք է տեղի ունենում: 1972 թ-ին կորսված Գյուլիզարին գտնում են … Միջին Ասիայում: Թե ինչ ճանպարներով  էր հասել նա այնտեղ, արդեն առանձին  պատմություն է: Կարապետը մեկնում է այնտեղ եւ Ագարակ վերադառնում քրոջ հետ:

Ռուբենը ժպիտով է հիշում, թե ինչպես էր կորած դստերը վերագտած տատը գրկել նրան եւ շոշափում մեջքը: Գյուլիզարը ծիծաղելով ասել է, որ խալը տեղում է: Գյուլիզարն ի ծնե մեջքին մեծ խալ ուներ, եւ մայրը ցանկանում էր գտնել այն` համոզվելու համար, որ գրկել է դստերը:

Գյուլիզարը պատմել է, որ ինքն իր հետ հայերեն է խոսել` մայրենի լեզուն չմոռանալու համար:

… Մեր շատ հայրենակիցներ նույնպես կարող են նմանատիպ  պատմություններ պատմել, սակայն ավելի  հաճախ, ավաղ, ողբերգական ավարտով…

Գրի առավ Ալբերտ Խաչատրյանը

http://news.am/arm/news/128912.html