Թուրքիան սայթաքում է Դամասկոսի ճանապարհին

Ստորեւ թարգմանաբար «Ֆայնենշըլ թայմս» թերթի հոկտեմբերի 25-ի համարում տպագրված Ֆիլիպ Սթիվենսի հոդվածը վերոնշյալ խորագրով:

Բացի Արեւմուտքի խնդիրներից` մնացյալներն էլ խնդիրներ ունեն: Վերցնենք, օրինակ, Թուրքիան, որ մի քանի տասնյակ տարի առաջ օսմանյան գարուն էր նախատեսում: Այժմ, հոգնած ու ձանձրացած Եվրոպայի մերժումներից, նա որոշել է առիթը բաց չթողնել Արեւելքում: Տնտեսությունը բարգավաճում էր, եւ հին թշնամիներից նա կարողացել էր ընկերներ ձեռք բերել: Արաբ բռնակալների անկումով եւ Մ. Նահանգների իշխանության նվազումով Մերձավոր Արեւելքը խոստանում էր ինքնուրույն լուծել իր խնդիրները, եւ ինչը՞ կամ ո՞ր երկիրը կարող էր ավելի լավ ու տիպար-օրինակ ծառայել, քան Թուրքիան այդ նորաթուխ արաբական ժողովրդավարությունների համար:

Ստամբուլը դեռեւս առաջ է գնում աճող տնտեսության (եթե նույնիսկ տեմպերը նվազել են զգալիորեն) քաոսային էներգիայի շնորհիվ: Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի կուսակցության իսլամիստական կառավարությանը չի սպառնում որեւէ լուրջ քաղաքական ընդդիմություն: Այդ կուսակցությունը դաշնակիցներ ունի «Մահմեդական եղբայրներ» շարժման մեջ Եգիպտոսում եւ այլուր: Այս բոլորին գումարած` Էրդողանն ունի նաեւ անձնական դրդապատճառներ. նա մտադիր է վարչապետությունից անցնել նախագահական գերհագեցած պարտականությունների կատարմանը:

Բայց թուրք առաջնորդը այնուամենայնիվ սահմանն անցնում է: Երկրի ներսում անհանդուրժողականությունը այլախոհների նկատմամբ աճում է. կառավարությունը հետապնդում ու հաճախ բանտարկում է մամուլում եւ այլուր քննադատաբար հանդես եկողներին: Պրն Էրդողանի աճող ինքնավստահությունը ձեռք է բերել որոշակիորեն ավտորիտար սահմաններ: Երկրից դուրս` տարածաշրջանում, ղեկավար դերի ձգտումը հանգեցրել է լուրջ իրադարձությունների:

Ոչ վաղ անցյալում Անկարան շեփորահարում էր «հարեւանների հետ խնդիրներ չունենալու» արտաքին քաղաքականությունը: Թուրքիան պիտի լիներ բոլորի եւ յուրաքանչյուրի ուժեղ եւ վստահելի գործընկերը:

Այժմ նա իրեն պատերազմի եզրին է զգում Բաշար ալ Ասադի սիրիական կառավարության հետ եւ չափազանց անհամերաշխ է ինչպես Իրանի եւ Իրաքի, այնպես էլ Ռուսաստանի հետ:

Սիրիան դավանանքային հակամարտության թատերաբեմ է դարձել: Մասնատված ընդդիմությունն իր սուննի պաշտպաններն ունի Թուրքիայում, Սաուդյան Արաբիայում, Հորդանանում եւ Ծոցի երկրներում: Նրան նաեւ լայնորեն աջակցում է Արեւմուտքը: Ասադի ալավիների իշխանությանը նեցուկ են կանգնում Իրանի եւ Իրաքի շիա մահմեդականները: Նաեւ Ռուսաստանը, ՄԱԿ-ում որոշումների վրա ազդելու իր լիազորություններով:

Լիբանանը դարձյալ խրվել է դավանանքային հորձանուտի մեջ: Քաթարն ու Սաուդյան Արաբիան Թուրքիայի միջոցով զենք են մատակարարում Սիրիայի ապստամբներին: Դամասկոսն իր հերթին փոխադարձում է` պաշտպանելով քուրդ անջատողականներին, որոնք Անկարայի դեմ են դուրս գալիս: Խնդիրն ավելի է բարդանում այն պատճառով, որ Թուրքիայի շիա փոքրամասնությունից շատերը կարեկցանք են տածում սիրիացի ալավիների նկատմամբ:

Իհարկե, այդ խառնաշփոթի համար Էրդողանին մեղադրել չի կարելի: Թունիսում, Լիբիայում եւ Եգիպտոսում ժողովրդական ապստամբություններից հետո Թուրքիան չէր կարող վայրագ ճնշումներ բանեցնող որեւէ բռնակալի պաշտպանել: Որոշ ժամանակ առաջ Ասադը հետ էր կանգնել ժողովրդավարական բարեփոխումներ կատարելու Էրդողանին տված իր խոստումից: Նա նախընտրում է հրետանային կրակոցներ տեղացնել Սիրիայի քաղաքացիների դեմ: Թուրքիան, համենայն դեպս, սխալ հաշվարկ էր կատարել: Էրդողանի կուսակցությունը դանդաղել էր թիկունք կանգնել Լիբիայում Քադդաֆիի դեմ դուրս եկած ապստամբներին, եւ Էրդողանը չէր ցանկանում նույն սխալը կրկնել, երբ ցուցարարները փողոց դուրս եկան Սիրիայում: Նա որոշեց շուտափույթ վերջ դնել Դամասկոսի իշխանությանը` առանց հաշվի առնելու իր հնարավորությունները: Նա թերագնահատեց ասադամետ ուժերի ճկունությունը եւ միեւնույն ժամանակ գերագնահատեց բռնի ուժով նրան գահընկեց անելու Մ. Նահանգների ցանկությունը:

Թուրքական հռետորությունը դեռ շարունակում է առաջ անցնել տեղի ունեցող զարգացումներից: Արեւմտյան պաշտոնյաները գտնում են, որ Սիրիայի առաջնորդը իր հրամանատարության ներքո ունի հավատարիմ ստորաբաժանումներ, որոնց գումարվում են նաեւ «շաբիհա» կոչված հատուկջոկատայինները, որոնք պատասխանատու են քաղաքացիների դեմ գործած բռնությունների մեծ մասի համար: Բացառելով իր անմիջական շրջանակից պետական հեղաշրջման եւ Մոսկվայի տրամադրությունների փոփոխման հնարավորությունները` չի կարելի ասել, որ Ասադը չի կարողանալու դիմանալ դեռեւս որոշ ժամանակ, մանավանդ որ ընդդիմությունը բաժանված է եւ զենքի խիստ պակաս է զգում:

Պաշտոնական տվյալներով` ավելի քան 100 հազար սիրիացիներ ապաստան են գտել Թուրքիայում: Իրական թվաքանակը կարող է կրկնակին լինել: Թուրքական բանակի եւ ասադամետ ուժերի միջեւ փոխհրաձգություններն առայժմ հնարավոր է եղել զսպել նաեւ այն պատճառով, որ Թուրքիայի հանրային կարծիքը դեմ է սրելու լարվածությունը: Բայց հաշվի առնելով, որ երկու կողմերի բանակներն էլ կազմ ու պատրաստ սպասողական վիճակում են, կարելի է ասել, որ պատերազմը սարերի հետեւում չէ:

Պրն Էրդողանը կարծես չի հասկանում իր դժվարին կացության հեգնանքը: Երկար ժամանակ չի անցել այն օրից, երբ Թուրքիան ողջունում էր, որ Ամերիկան հետ է քաշվում տարածաշրջանային իր գերիշխանությունից: Այժմ ողբում է, որ ԱՄՆ-ն հրաժարվում է առաջնորդի դերը կատարել այդ նույն տարածաշրջանում: Ապստամբներին Մ. Նահանգները առաջարկել է գործնական եւ հետախուզական աջակցություն ցուցաբերել, ինչպես նաեւ մարդկային օգնություն մատակարարել գաղթականներին: Մինչդեռ Անկարան ցանկանում է բուֆերային գոտիներ ցամաքի վրա եւ ոչ թռիչքային գոտիներ օդային տարածքում: Մ. Նահանգների պատասխանը դրան այն է, որ բավականաչափ մարտավարական շահեր չունի այնտեղ, որպեսզի իր զորքերը վտանգի ենթարկի: Միեւնույն ժամանակ Մ. Նահանգները վախենում է, որ «չափավոր» ապստամբներին մատակարարվող գերարդիական զենքերը կարող են շուտով հայտնվել ջիհադի պատրաստ խմբավորումների ձեռքերում, որոնք միացել են սիրիացի ապստամբներին եւ պաշտպանում են նրանց դատը:

Պրն Էրդողանը հույս ունի, որ վերընտրված Օբաման կամ նորընտիր Ռոմնին ավելի պատրաստ կլինեն խիզախ քայլերի դիմելու: Չէ՞ որ նրանք էլ են համամիտ Թուրքիայի գլխավոր նպատակին, որն է փոխել իշխանությունը Դամասկոսում: Ինչքան երկարի քաղաքացիական պատերազմը, այնքան ավելի հնարավոր է, որ Սիրիան էլ, Լիբանանի պես, խրվի երկարատեւ դավանանքային հակամարտության մեջ:

Թվում է, թե պրն Էրդողանը անտեսում է իր ներկա դժվարությունների տրամաբանությունը: Նա շարունակում է երկար ճառեր արտասանել Մերձավոր Արեւելքում Թուրքիայի նոր դերակատարման մասին, առանց նույնիսկ հարեւանցիորեն ակնարկելու Եվրոպայի հետ իր տնտեսական կապերի կամ էլ Մ. Նահանգների հետ անվտանգության վերաբերյալ իր հարաբերությունների մասին: Տպավորությունն այն է, որ Թուրքիան կարծես ընտրություն պետք է կատարի Արեւելքի եւ Արեւմուտքի միջեւ: Իրականությունն այն է, որ արեւմտյան «խարիսխ» ունենալը արժեքավոր լծակ է Արեւելքում:

Իրաքյան պատերազմից հետո ընկած ժամանակահատվածում ընդհանուրի գիտակցությունը այն է, որ ոչ Մ. Նահանգները, ոչ էլ Եվրոպան այսուհետեւ չեն կարող հույս ունենալ, որ Մերձավոր Արեւելքում կփոխեն աշխարհաքաղաքական մթնոլորտը: Եվ դա չի նշանակում բոլորովին, որ նրանց փոխարեն Թուրքիան կամ մեկ ուրիշը կարող են ստանձնել այդ դերակատարությունը:

Թարգմ. Հ. Ծ.

http://azg.am/AM/2012110307