«Ակունքի» հարցազրույցը Դերսիմահայերի հավատքի և սոցիալական փոխօգնության միության նախագահ Միհրան Փրկիչ Գյուլթեքինի հետ

Դերսիմի հայերի հավատքի և սոցիալական փոխօգնության միության նախագահ Միհրան Փրկիչ Գյուլթեքինը ապրիլի 24-ին Հայոց ցեղասպանության զոհերի ոգեկոչման արարողություններին մասնակցելու նպատակով այս տարվա ապրիլի վերջերին գտնվում էր Հայաստանում: Ներկայացնում ենք «Ակունքի» հարցազրույցը նրա հետ:

Հարց-Պրն. Միհրան, առաջին անգա՞մ եք ապրիլի 24-ին Երևանում:

Պատասխան-Առաջին անգամ է, որ ապրիլի 24-ի համար եմ եկել, սակայն անցյալ տարի էլ էի Հայաստան այցելել: Այս անգամ եկել եմ Ցեղասպանության օրը` Ցեղասպանության հուշարձան այցելելու:

Հարց-Ի՞նչ զգացումներ ունեցաք, երբ Ցեղասպանության զոհերի ոգեկոչման օրը գտնվում էիք հուշարձանի մոտ:

Պատասխան-Նախ ուզում եմ ասել, որ որքանով կարողացա նկատել, հուշարձան այցելածները, լինեն մեծ թե երեխա` Ցեղասպանության հուշարձանի բոլոր այցելուները, Թուրքիայի Հանրապետությունում ասվածին հակառակ, շատ լավ գիտեն, որ տեղի ունեցածը ցեղասպանություն է: Այս հարցը պետք է լուծել` այն այլևս չձգձգելով և դրությունն ավելի չվատթարացնելով, քանի որ այդ հուշարձանն այնտեղ է գտնվում, և դեռ մանկական տարիքից այնտեղ այցելողներ կան, եթե այս գործընթացը որևէ կերպ ավարտին չհասցվի, հետզհետե ավելի մեծ բեռ կդառնա երկու պետությունների համար էլ: Թուրքիայի Հանրապետությունը պետք է ընդունի, ներողություն խնդրի և փոխհատուցում տա այդ ցեղասպանության, այդ բարբարոսության համար: Թուրքիան պետք է հետ վերադարձնի խլված և օգտագործված այդ ունեցվածքը: Այլընտրանքը հակամարդկային է:

Հարց-Ըստ Ձեզ` Թուրքիայի և Հայաստանի միջև առկա խնդիրները և, հատկապես, Ցեղասպանության հարցը հնարավո՞ր է մոտ ապագայում լուծել կամ ի՞նչ պայմաններով կարելի կլինի լուծել դրանք:

Պատասխան-Այս փուլում դժվար է թվում, որովհետև այսօր Թուրքիայի առաջնային խնդիրը Հայաստանը չէ: Այն, որ Միջին Արևելքում խառն իրադրություն է, բնականաբար հետին պլան է մղում Հայաստանի խնդիրը, քանզի նախ այդ տարածաշրջանի վրա են կենտրոնանում. այնտեղ է տարվում միջազգային քաղաքականությունը: Սակայն երբ այնտեղ որոշ բաներ որոշակիանան, Հայաստանը վերստին օրակարգային կդառնա, իսկ դա, ամենայն հավանականությամբ, կլինի մոտ 20 տարուց:

Հարց-Լուծման այդ ճանապարհը վերևի՞ց ներքև կգնա, թե՞ ներքևից վերև:

Պատասխան-Թուրքիան այս գործընթացում, որում ներգրավվել է, որոշ ճշմարտությունների է հասու դարձել, որովհետև ձեր կողմից Արևմտյան Հայաստան, մեր կողմից էլ Թուրքիայի տարածքների ներսում հայկական նահանգներ ասված վայրերում, որտեղ ժամանակին հոծ զանգվածով հայեր են ապրել, ծպտյալ հայերը կամ կրոնափոխ հայերը, այսինքն` մեզ նման մարդիկ, սկսել են գիտակցել իրենց ծագմանը, իրենց արմատներին վերադառնալու անհրաժեշտությունը: Այդ զարգացող գիտակցությամբ մարդիկ սկսել են ավելի շատ բարձրաձայնել դրա մասին: Որքան այդ խնդիրն արծարծվի, այնքան դեմոկրատական շրջանակները Թուրքիայում կակտիվացնեն իրենց գործունեությունը: Օրինակ` այս տարի Թաքսիմում (Ստամբուլի կենտրոնական հրապարակը-Ակունքի խմբ.) Ցեղասպանության բազմամարդ ոգեկոչման պատճառը, բնականաբար, պայմանավորված է Հայկական հարցի` Թուրքիայում ավելի շատ արծարծվելու հանգամանքով: Կարող էր այդպես չլինել, եթե այդքան շատ չխոսվեր դրա մասին, և այդ հարցն այդչափ շատ օրակարգ չբերվեր: Այնտեղի քաղաքացիական և ժողովրդավարական կազմակերպություններն օրեցօր ավելի լայն գործունեություն կծավալեն: Կազմավորումները կինքնադրսևորվեն: Եվրոպաբնակ հայերը ավելի շատ կնպաստեն հարցի լուծմանը: Այդ ամենը ավելի ժողովրդավար կդարձնի Թուրքիան: Այդ կերպ էլ ամեն մի նոր քաղաքական գործընթացի մեկնարկի արդյունքում ավելի կբարելավվի իրավիճակը: Թե չէ անհնար կլինի գագաթից իջնելը, որովհետև Թուրքիայի և Հայաստանի միջև առկա տնտեսական շահերը առանձնապես առաջնային չեն, օրինակ` Թուրքիան Ադրբեջանին կնախընտրի Հայաստանից. Ադրբեջանում կա նավթ: Վերևում եղողները տնտեսական հարաբերություններին են ուշադրություն դարձնում, սակայն կարծում եմ, թե քանի որ ներքևից եկող ալիքը ուղղված է անհատների` ազատության ցանկությանը, Թուրքիան ներքևից եկող ջանքերի շնորհիվ որոշ բաներ կընդունի ժողովրդավարացման ճանապարհին:

Հարց-Այդ ճանապարհին, որը, ըստ Ձեզ, անցնելու է Թուրքիան, ի՞նչ կարող են անել, ինչպե՞ս կարող են նրան աջակցել Հայաստանի պետությունը, կառավարությունը, ժողովուրդը, մտավորականությունը կամ հասարակական-քաղաքացիական կազմակերպությունները:

Պատասխան-Հայաստանի մտավորականները, գրողները կամ քաղաքական գործիչները պետք է օգնեն Թուրքիային, պետք է փրկեն նրան այս քաղաքական փակուղուց, որում նա գտնվում է: Քանզի այսօր Թուրքիայի հասարակայնության մեծ մասը դեռ գործում է ֆաշիստական, ցեղապաշտական ուղեղով: Ժողովուրդն էլ սպասում է` արդյոք որևէ բան կլինի՞, թե՞ ոչ: Օրինակ` Գյուլի հայաստանյան այցը նման մի փորձ էր, սակայն Թուրքիայի հասարակությունը պատրաստ չէ դրան: Թուրքական հասարակայնության պատրաստ չլինելու պատճառն էլ այն է, որ Թուրքիայում ապրող հայերն աշխատում են աննկատ մնալ: Եթե Հայաստանի մտավորականները կամ սփյուռքում բնակվող հայերն ավելի նկատելի և հավասար դարձնեն Թուրքիայի հայերին, ավելի լավ կհասկանան ու կտեսնեն նրանց, և Թուրքիայում կսկեն գործել այն տրամաբանությամբ, թե դրանք նաև նրանց իրավունքներն են: Այնժամ Թուրքիան ակամա հարկադրված կլինի ընդունել նրանց իրավունքները: Դա էլ հենց այն կետն է, որը կբերի լուծման: Դրա հետ մեկտեղ` քրդական շարժումը ևս զարգանալով հենց այդ ուղղությամբ է շարժվում: Նրանք նույնպես, ի վերջո, իրենց բնական մարդկային իրավունքներն ու ազատություններն են պահանջում: Սակայն Հայաստանը, այստեղ նստած մեծ-մեծ խոսելով, չի կարող հարցը լուծել: Հայաստանը երկխոսության թևը պետք է ավելի շատ զարգացնի: Նա պետք է երկխոսություն ծավալի Թուրքիայի հետ: Օրինակ` անցյալ տարի հայերի` Թուրքիա գալ-գնալը… եթե այս տարի երկու-երեք անգամ ավելանա, այնտեղի մարդիկ կփոխեն իրենց մոտեցումը հայերի հանդեպ:

Թուրքիայի քաղաքական  ու կրթական համակարգը հայերին միշտ որպես թշնամի, որպես սարսափելի մի բան է ներկայացրել իր ժողովրդին: Այդ կարծրատիպը կոտրելը Հայաստանի ձեռքում է: Դա կարող է մի փոքր դժվար լինել` մուտքի և ելքի վրա դրված արգելքների պատճառով, սակայն եթե մի քիչ ավելի ջանք գործադրեն, կարող է խոսք գնալ անգամ սահմանների բացման մասին: Այնժամ այս խնդիրը հնարավոր կլինի ավելի արագ լուծել: Այսինքն` պետք է նայել իրար:

Հարց-Ասացիք, որ Թուրքիայում ապրող հայկական համայնքը պետք է ավելի նկատելի դարձնի իրեն: Պոլսահայ համայնքը մոտ 20 տարի, հատկապես Հրանտի ջանքերով, սկսել է ցույց տալ իրեն, սակայն այս անգամ էլ հակառակ գործընթաց է սկսվել: Հայկական համայնքը թուրք հասարակության հետ կարծես թե միավորվելու գործընթացի մեջ է ընդգրկվել, և հայկական համայնքում ուծացման վտանգ է առաջացել, իսկ դա ավելի շատ նման է ոչ թե ինքնաարտահայտման, այլ հակառակը` ոչնչանալով այս խնդիրը լուծելուն: Ինչպե՞ս կիրականանա հայկական համայնքի ինքնադրսևորվելը` որպես Թուրքիայի մի մասնիկ, սակայն` ազատ ձևով:

Պատասխան-Ձեր առաջադրած խնդիրն իրականում խնդիր չէ: Եթե այնտեղ ինչ-որ բան է վերանում, դա խնդիր չէ: Խնդիրն այն է, որ Թուրքիայում ապրող հայերն իրենց փրկեն մերժումից ու կեղծիքից: Պետք է կարողանան ասել` հայ եմ: Պետք է կարողանան տեր լինել իրենց անցյալին: Պետք է կարողանան կրել մարդ լինելու առանձնահատկությունները: Մարդը մարդ է իր մշակույթով, իր կյանքով: Անցյալից եկող մշակույթը և ձևավորված անձնային հատկություններն են մարդուն տարբերում կենդանուց: Դա պետք է շատ ավելի նկատելի դարձնել: Թուրքիայի հայերը պետք է արագ կերպով ուղղվեն դեպի իրենց մշակույթ: Պետք է շեշտը դնեն իրենց բանահյուսության, լեզվի վրա, ավելի շատ պարբերականներ հրատարակեն: Թուրքիայում երկու-երեք թերթ է տպագրվում, սակայն դրանք ընդամենը երկու թերթից բաղկացած համայնքային պարբերականներ են: Այդպես չի լինի: Անհրաժեշտ եղողը ընդամենը երկու էջով միայն հարյուր անձի ուղղված պարբերականը չէ: Այս իրավիճակում «Ակօսն» անգամ բավարար չէ: Նույնիսկ «Ակօսն» իր վաճառված համարներով հերիք չէ ըստ իս: «Ակօսը» 3000-4000 համար է ծախում: Այն բավարար չէ ո’չ իր բովանդակությամբ, ո’չ էլ տպաքանակով: Սակայն այս պահին պատրաստ չեն նաև հայկական կազմակերպությունները, որոնք ևս հավասար չեն քայլում այս զարգացման հետ: Այս պահին բոլորն ապշած վիճակում են. շուրջը շատ են խոսում հայկականության մասին, սկսել են միություններ հիմնվել: Դեհ 5-6 հատ միություն ի հայտ եկավ. ազգը շշմեց: Ազգը չգիտի` ինչ անել: Նրանք վարանում են` տեր կանգնե՞լ միությանը, թե՞ ոչ: Եկող տարի այդ միությունների թիվը, թերևս, 10-15-ի հասնի: Հայերի ապրած ամեն մի նահանգ կունենա իր միությունը: Կհիմնվեն հայրենակցական միություններ, որոնք հենց իրենցով ուժ կներկայացնեն: Արդյունքում ի հայտ կբերեն իրենց շրջանի մարդկանց: Ստամբուլում ապրող և հայությունը չկորցրած հայերը պետք է շրջվեն և գրկեն այդ հայերին: Այսինքն` ստամբուլաբնակ հայերը պետք է 50 տարի հետ գնան, իսկ 50 տարի հետ մնացած հայերը` հասնեն նրանց: Եթե այդ ամենը լինի, ձեր ասածի լրիվ հակառակը կստացվի:

Այսօր Դիարբեքիրի պես վայրում հայոց լեզվի դասընթաց է մատուցվում: Ստամբուլում առկա է հայկական մշակույթ, այստեղ նույնպես հայերեն դասեր են տրվում: Մենք մտածում ենք Հայաստանից Ստամբուլ տանել մի մասնագետի և այնտեղ ժողովրդական երգ ու պարի դասընթացներ կազմակերպել: Ուզում ենք այնտեղի մարդկանց և նրանց երեխաներին սեփական մշակույթն ուսուցանել: Իր մշակույթն իմացողը խոսում է իր լեզվով, իսկ իր լեզվով խոսողը սկսում է հասկանալ իր ով լինելը: Թուրքիայի հայերի ամենամեծ սխալը իրենց չճանաչելն է: Մարդը ձախակողմյան է լինում, ալևի, թուրք, քուրդ, մուսուլման, ամեն բան, բայց չի կարողանում հայ լինել: Մինչդեռ հայ է տվյալ մարդը, ամենահեշտն էլ հենց հայ լինելն է, բայց չի կարողանում: Ամենահեշտ բանը ամենամեծ դժվարությամբ է անում: Ա’յ մարդ, դու հայ ես: Նախ պետք է ասես` ես հայ եմ: «Ես հայ եմ» ասելուց հետո է մնացյալը գալիս: Եթե դու հայ ես, ապա պետք է իրականացնես հայ լինելու չափանիշները, օրինակ` մկրտվես, համայնքի անդամ դառնաս, լեզու սովորես, անունդ փոխես, եթե ուզում ես կրոնդ փոխել, փոխես նաև դա, բայց վերջինը շատ մեծ անհրաժեշտություն չէ… Դրանից հետո միայն սկսես պահպանել հայկական մշակույթդ:

Ես, օրինակ, այս զարգացման մեջ բազմաթիվ բաներ եմ նկատել: Խոհանոցի մեջ անգամ առկա է տարբեր մշակույթ: Հայերն ունեն միայն իրենց հատուկ բաներ: Օրինակ` երկու տարի առաջվա Զատիկի տոնակատարությունն այլ էր, այս տարվանը` ուրիշ: Այս տարի բոլորը` Զատիկին տեր կանգնել սկսած ամեն հայ, իրենց հայության մասին իմացողներն այլևս զգացին այն նշելու անհրաժեշտությունը: Դա ջանքեր է պահանջում: Հայ եղող որևէ անձ նախ պետք է հայ լինելու պայքարը մղի, այնուհետև` պահպանի հայկական մշակույթը:

Այն մարդիկ, որոնց ծպտյալ կամ դավանափոխ հայեր ենք անվանում, ամենաշատը վախենում են պետության կողմից վերստին ճնշումների ենթարկվելուց: Դրա պատճառը բխում է նրանց` միշտ գաղտնի մնացած լինելուց: Այն մարդը, ով ինքը ցեղասպանություն չի ապրել, և որի հայրն անգամ չի ենթարկվել ցեղասպանության, չի գիտակցել, թե ինչ է ցեղասպանությունը, եթե իմանա, տեր կկանգնի իր հայությանը, սակայն գրաքննությունն է գործում նրա ուղեղի վրա: Հենց այդ վախն է իր ուղեղը մտցրել և ոչ մի կերպ չի կարողանում հաղթահարել այն: Հենց դա հաղթահարի` ամեն տեղ կսկսի խոսել դրա մասին: Խոսվող բաներն էլ բավականին ժողովրդական են: Ի վերջո` մեկ այլ ժողովրդի, մեկ ուրիշ հանրության վնասող բան չի ուզում: Պահանջում է իր լեզուն, իր կրոնը, իր կյանքը, իսկ դրանք վնասակար բաներ չեն:

Akunq.net