Կանանց պատմություններ Հայոց ցեղասպանությունից

«Պատերազմ, հիշողություն և սեռերի տարբերություն» խորագրով կոնֆերանսի երրորդ նիստին Հայոց ցեղասպանությունը քննվել է սեռերի տարբերության տեսանկյունից:

Թուրքական «Բիանեթ» լրատվական կայքի փոխանցմամբ` Կալիֆորնիայի համալսարանից Դորիս Մելքոնյանն անդրադարձել է հայ կանանց և տղամարդկանց` ցեղասպանությանն առնչվող սեռական բռնությունների մասին պատմություններին:

Թեև ցեղասպանությունից հետո բռնությունները շարունակվել են նաև առօրյայում, սակայն, ինչպես նշեց Մելքոնյանը, խիստ սակավ ուսումնասիրություններ են եղել սույն թեմայի շուրջ, և ցեղասպանությունից վերապրածների հետ իր կողմից կատարված բանավոր պատմության աշխատանքների շրջանակներում նրանք փորձել են մեղմ գույներով ներկայացնել բռնության այդ պատմությունները և մանրամասներ չեն հաղորդել դրանց մասին:

Մելքոնյանը հայտնեց. «Թե’ կանայք և թե’ տղամարդիկ սեռական բռնությունների մասին պատմելիս քաշվում են և ասում, որ չեն ուզում այդ թեմայով խոսել կամ էլ շատ դժվար է դա պատմելը: Ինչ վերաբերում է կանանց, ապա նրանք նախ չեն ցանկանում պատմել իրենց ապրումների մասին, իսկ հետո թեև ընդունում են, որ աշխարհը պետք է իմանա դրանց մասին, սակայն չեն համաձայնվում, որ մենք արձանագրենք այդ պատմությունները: Տղամարդիկ դա համարում են պատվի հարց, ասում` «Նրանց պատվազրկել են» և ընդգծում, որ սեռական բռնության են ենթարկվել հատկապես գեղեցիկ աղջիկները: Իսկ կանանց թվում է, թե դրանց մասին հրապարակավ խոսելը հավասարազոր է երկրորդ անգամ բռնության ենթարկվելուն ու նախընտրում լուռ մնալ: Թշնամու հետ սեռական հարաբերություն ունենալը անիծյալ փորձ է համարվում: Կանանց սովորեցրել են, որ նման դեպքի ժամանակ պետք է զոհվել, այսինքն` կյանքին վերջ տալ, իսկ այդ «պատվաբեր» ընտրությունը չկատարած աղջիկներն արժանանում են իրենց համայնքի քամահրանքին»:
Երևանում ատենախոսություն պատրաստող և Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտում աշխատող Աննա Ալեքսանյանն ուսումնասիրել է աշխարհի տարբեր անկյուններում բնակվող հայ կանանց «վերահայացման» գործընթացը:

Աննա Ալեքսանյանը ելույթում նշել է. «Ցեղասպանությունից հետո ողջ մնացածների մեծ մասը կանայք ու երեխաներն էին: Հայերը և միջազգային կազմակերպություններն ստանձնել էին վերապրածներին գտնելու առաքելությունը: Նպատակը նրանց հայ ինքնությանը վերադարձնելը և հասարակությանը վերստին ինտեգրելն էր: Սակայն հայ համայնքի մի մասը նրանց մերժել է և քննադատել այդ առաքելությամբ նրանց աջակցել ձգտողներին: Ամոթ էին ապրում նաև այդ կանայք, ովքեր երեխաներ էին ունեցել իրենց կտտանքների և բռնությունների ենթարկած անձանցից: Հայ առաքելական եկեղեցին օգնել է այդ կանանց: Արաբ բեդվինների հետ ամուսնացած հայ կանայք նրանց երախտապարտ էին իրենց փրկելու համար: Ոմանք նույնիսկ տեղյակ չէին, որ աշխարհում դեռ ողջ հայեր են մնացել: Ոմանք էլ չէին համարձակվում արաբներից, քրդերից ու թուրքերից ունեցած իրենց երեխաներին վերցնել և համայնք վերադառնալ: Այսինքն` ամոթի պատճառով չեն կարողացել վերադառնալ իրենց արմատներին»:

Կոնկորդիայի համալսարանից Հուրիգ Աթթարյանը ներկայացրել է իր ուսումնասիրությունը` հիմնված Հալեպում գտնվող Հայ բարեգործական կենտրոնում պահպանված գրանցումների վրա. «Կանայք ցեղասպանությունից հետո հարկադրված են եղել երկակի կյանք վարել թուրքերի, քրդերի և արաբ բեդվինների կացարաններում: Հալեպում գտնվող Հայ բարեգործական կենտրոնը սկսել է գործել 1920 թ. հիմնված Հալեպի երիտասարդ կանանց միության ղեկավարության ներքո: Տեղեկատվություն է եղել Հալեպի և Կահիրեի միջև: Այդ կենտրոնը 1928 թ. դադարել է գրանցումների անել: Թղթապանակում առկա են բնակչության մասին տեղեկություններ և ուշագրավ նշումներ` կանանց թուրքական և հայկական անունները, այն վայրը, որտեղից եկել են, այն տղամարդկանց բնակության վայրերը և անունները, որոնց հետ իրենց բռնի ամուսնացրել են, հայ ամուսինների և երեխաների անունները… »:

Սաբանջը համալսարանից Այշե Գյուլ Ալթընայը ներկայացրել է մուսուլմանացված հայերի վերաբերյալ իր ուսումնասիրությունը և շեշտել, որ պետք է քննադատել թուրք պատմագրության այն լռությունը, որ եղել է կրոնափոխ հայերի առնչությամբ. «Ողջ մնացած հայ երեխաները որդեգրվել կամ ամուսնացվել են մուսուլման ընտանիքների կողմից, ստացել թուրքական, քրդական և արաբական անուններ: Ասվում է, թե 200 հազարի չափ մուսուլմանացած հայ է եղել: Նրանց թիվը չենք կարող իմանալ, բայց կարելի է արձանագրել այս կամ այն կերպ հայերի հետ ազգակցական կապ ունեցած մի քանի միլիոն մուսուլմանների առկայության փաստը: Այս խնդրի մասին բազմաթիվ վկայություններ կան, սակայն դրանք չեն դառնում գիտական աշխատանքների նյութ, որովհետև նրանք համարվում են հայկական հասարակության անդամներ, ովքեր անտեսվել են պատմագրության կողմից: Հայ կանայք չեն հիշատակվում ոչ միայն ցեղասպանության վերաբերյալ գրականության մեջ, այլև` ցեղասպանությունից հետո»:

Ալթընայն իր ելույթն ավարտել է «Թոռներ» գրքից մի հատված ընթերցելով. «Երբեմն իմ մասնակցած ժողովներում բախվում եմ անհավատալի ազգայնամոլության և փախչում այդտեղից: Դա լինեում է մերթ թուրքական, մերթ քրդական ազգայնամոլություն: Այնժամ նրանց ասում եմ. «Ես հայ եմ: Հիշեք, թե ինչ է եղել այս հողերում: Ոչ ոք զուտ քուրդ կամ զուտ թուրք չէ: Մինչև 5 տարի առաջ ասում էի, թե ես թուրքիացի քուրդ եմ, և բանը դրանով ավարտվում էր, բայց այլևս սկեցի գիտակցել իմ այդ բազմաինքնությունը: Չեմ ուզում, որ բազմաինքնությունը լինի բազմաթիվ մարդկանց` իրար կողքի լինելով հանդերձ միմյանց հաշվի չառնելը: Երբ ազգային ինքնությունը վերանում է, բազմաինքնության կրող եք դառնում: Կողքի մարդկանց կզգաք որպես ձեր մի մասնկիը և վնաս չեք տա նրանց»:

Akunq.net