Թուրք քննիչ. 1937-ին ռուսական լրտես հայերին կամրջից նետելով սպանում էինք

Թուրքիայի Մեծ Մեջլիսի Դերսիմի 1937-38 թթ. դեպքերի ուսումնասիրության ենթահանձնաժողովում շարունակվում են կենդանի մնացած պատժիչ ջոկատների սպաների ցուցմունքների լսումները:

Կոնյա նահանգի բնակիչ, 103 տարեկան Մեհմետ Ալի Դողաները ենթահանձնաժողովում ցուցմունք է տվել, որ “մեծ փոքր չհարցնելով` գնդակահարում էին”: Մեհմետ Ալի Դողաներն այդ տարիների ծառայել է որպես Դերսիմում պատժիչ գործողություններ իրականցնող թուրքական ռազմական ուժերի 4-րդ բրիգադի ռազմական քննիչ:

“Հոզատի մոտակայքում մի եկեղեցի կար: Այնտեղ մի ընկեր ուղարկեցի: Եկավ մի պարկ խաչերով: Բոլորը կապված էին պարանով: Նույնիսկ մեկ ոսկե խաչ կար”,- պատմել է Դողաները:

“Հոզատի բնակչության մեծամասնությունը հայեր էին: Ռուսական և ֆրանսիական լրտեսների ազդեցությունը մեծ էր: Մենք 15 հայ բռնեցինք, ովքեր ռուսական լրտեսներ էին: Կամրջից ցած նետելով` սպանեցինք: Սակայն մեկին հաջովեց փախչել”,- ցուցմունք է տվել Դողաները:

Այդ ժամանակ Դերսիմի յուրաքանչյուր հայ տղամարդ համարվել է ռուսական լրտես: Թուրք զինվորականների համար հայ լինելն արդեն “դավաճանություն” էր:

Նախկին քննիչի ցուցմունքներից պարզվում է, որ կարճ ժամանակ անց քննչական գործողությունները դադարեցվել են և լիազորություները 4-րդ բրիգադից տրվել են 3-րդ բանակային կորպուսին, որը մեկ շաբաթվա ընթացքում մաքրել է տարածքը: Այսինքն` մեկ շաբաթվա ընթացքում իրականցվել են կոտորածներ` առանց դատ ու դատաստանի և առանց զինվորական ու քաղաքացիական քննության:

Երբ հանձնաժողովը ցանկացել է պարզել “մաքրել” բառերի իմաստը, Դողաներն ասել է, որ գյուղերն ու մարդկանց կուտակման վայրերը մեկ շաբաթ շարունակ ռմբահարում էին օդից և ցամաքից: Այս մասին տեղեկացնում է Ջիհան գործակալությունը:

1937-38 թթ. Դերսիմի հայ բնակչության կոտորածների և մանուկների ու կանանց տեղահանման նոր մանրամասներ դեռևս կպարզվեն ենթահանձնաժողվի աշխատանքների ընթացքում: Թեև հայերի ցեղասպանության տարիներ համարվում են 1915-23 թվականները, սակայն Դերսիմի կոտորածները ևս 1915-ի շարունակություն են: Թուրքիան առայժմ սկսել է առերեսվել իր անցյալի հետ մինչև 1937թ-ը: Ավելի ետ գնալու համար իշխանությունը քաղաքական կամք չունի: Սակայն վաղ թե ուշ թուրքական կառավարությունը Դերսիմի կոտրոծների ուսումնասիրության ենթահանձնաժողովի օրինակով մեկ այլ հանձնաժողով է ստեղծելու, որն ուսումնասիրելու է հայերի ցեղասպանության փաստերը 1915-23 թթ. ընթացքում:

www.armweeklynews.am