Համերկրացիների միություններ. նոր զարգացում հայկական համայնքում

Վարդան Էսթուկյան

Վերջին տարիներին ստեղծված հայրենակցական միություններն են՝  «Վաքըֆլըի գյուղացիների միություն, Մալաթիայի հայերի միություն, Սվազի հայերի և ընկերների միության նախաձեռնություն, Սասունի հայերի միություն, Բուրունքշլայի հայերի նախաձեռնություն, Արաբկիրցիների պլատֆորմ, Դերսիմի հայերի միություն…»: Հայրենակցական միությունները հայկական համայնքի համար կարո՞ղ են նոր զարգացում ապահովել: Այս շաբաթ անդրադարձել ենք այս թեմային:

Թուրքիայի հայկական համայնքի ավանդական կազմակերպման ձևերը եկեղեցու և դպրոցի շուրջ ձևավորված վաքֆերն ու միություններն են: Եկեղեցիներին ու դպրոցներին օժանդակելու գործունեություն ծավալող վաքըֆերն ու ուսանողական միությունները, որոնք նպատակ ունեն համախմբել հայկական դպրոցների շրջանավարտներին, ձեռքը դրել են սոցիալական կյանքի զարկերակին: Իսկ եկեղեցու երգչախմբերը, պարի խմբերը, սիրողական թատերախմբերը փորձեցին մեր մշակութային կյանքին աշխուժություն հաղորդել, սակայն տեսանելի փաստ է, որ քաղաքային կյանքը գնալով ավելի անհատական բնույթ է ստանում, մեր օրերում հեռուստատեսությունը, համացանցն ու տեխնոլոգիան մարդկանց փակում են տներում, այս կառույցները մեծ հաշվով կորցնում են իրենց ուժը: Միգուցե վերջին տարիներին գնալով ավելի շատ մեր կյանք մուտք գործող համերկրացիների միությունները այս զարգացումները գլխիվայր շրջելու պոտենցիա՞լ ունեն:

Եթե նայենք բուն էությանը, համերկրացիների միությունները հայկական իրականության համար նոր երևույթ չեն: Հատկապես 1915 թ. հետո, երբ Անատոլիայի հայերն իրենց հողերից քշվեցին և աշխարհի տարբեր ծայրերում բնակություն հաստատեցին, նմանատիպ կազմավորումներ սկսեցին ի հայտ գալ շատ տարբեր երկրներում: Սվազցի, մարաշցի, այնթափցի, ուրֆացի, դիարբեքիրցի հայերը իրենց բնակության երկրներում հավաքվեցին՝ փնտրելով իրենց մշակույթը վերակենդանացնելու ուղիներ: Այս միությունների մեծ մասն այսօր դեռևս շարունակում է իր գործունեությունն ու ծառայությունը:

Իսկ Թուրքիայում թե՛ բյուրոկրատական և իրավական դժվարությունների, և թե՛ քաղաքական ճնշումների պատճառով մինչև վերջին 10-15 տարիները հայրենակցական միություններ չկարողացան ստեղծվել: Եվրոմիության բարեփոխումների գործընթացի շրջանակներում, երբ աստիճանաբար հասարակական կազմակերպությունները գնալով տարածվեցին, և հեշտացվեց միություն ստեղծելու կարգը, հայ համայնքի ներսում ևս հայրենակցական կազմակերպություններ սկսեցին ստեղծվել: Հայ համայնքում, որտեղ կազմակերպությունների ղեկավարության մեջ թափանցիկության և քաղաքական կամք ցուցաբերելու հարցում դժվարություններ կային, ստեղծվեցին հայրենակցական միություններ: 2002 թ. Թուրքիայի միակ հայկական գյուղ Վաքըֆլըի գյուղացիների ստեղծած Վաքըֆլը գյուղի միության հիմնադումից հետո հատկապես վերջին 2-3 տարվա ընթացքում հաջորդեցին մյուս միությունները: Երբ պաշտոնապես ստեղծվում էին Սասունի հայերի և Մալաթիայի հայերի միությունները, Սվազի, Բուրունքըշլայի, Արաբկիրի հայերը ևս միություն կազմելու փուլում էին: Հայ համայնքի ծոցից դուրս եկող այս միությունների շարքին կարելի է հավելել իսլամացվելուց հետո նորից հայկական ինքնությանը վերադարձած դերսիմցի հայերի հիմնած Դերսիմի հայերի միությունը:

Վերոհիշյալ հայրենակցական միությունների նախագահներն ասում են, թե նախնական նպատակ են հետապնդում համայնքը համախմբել՝ այսպիսով օժանդակելով հայրենիքի մշակույթի շարունակությանը: Այս միությունների մյուս կարևոր գործառույթը, թվում է, Անատոլիայի հայերի և ստիպված գաղթածների միջև կապ հաստատելն է: Այսպես, օրինակ, ասում են, թե զբոսաշրջիկների` խմբերով ճանապարհորդությունների ժամանակ տեղացի ղեկավարների և ժողովրդի կողմից ևս բավականին ջերմ ընդունելություն են գտնում:

Միությունները, եթե նույնիսկ մրցակցություն լինի նրանց միջև, միմյանց օժանդակում և չեն արհամարհում: Թեև հայ համայնքի ներսում ժամանակ առ ժամանակ հանդիպում են նման բովանդակությամբ քննադատություններ՝ «հայրենակցական միությունները համայնքը բաժանում են», ասում են, որ նրանց նպատակը ոչ թե բաժանելն, այլ միավորելն է, ոչ թե նվազեցնելն, այլ բազմապատկելն է, այս հակազդեցություններն անհիմն են: Տարատեսակ միջոցառումներով, ընթրիքներով, երեկոներով, արվեստի և սպորտային միջոցառումներով համայնքին համախմբող հայրենակցական միությունները ծրագրում են առաջիկայում ավելի ակտիվ լինել:

Հայրենակցական միությունները, որոնք դեռևս ոչ վաղ անցյալի պատմական զարգացումներն են, հասունանալու և մեծանալով ընդլայնվելու համար սպասում են մի քիչ ժամանակի և մի քիչ էլ իմաստի: Եթե համայնքը տեր կանգնի և ընդունի նոր գաղափարներ ստեղծելու հնարավորությունը, հավատում են, որ հայ համայնքի համար կարող է լինել կարևոր առաջ մղող ուժ, նոր զարգացում:

Նյութը ներկայացնում ենք կրճատումներով

vartan@agos.com.tr

http://www.agos.com.tr/hemseri-dernekleri-ermeni-toplumunda-yeni-bir-dinamik-988.html

Թարգմանեց Անահիտ Քարտաշյանը

Akunq.net