Ո՞վ է Մեհմեդ Նուրին

Նրա մայրը Սիրանույշն է,  հայրը` Մեհմեդ Նուրին: Բնակվում է Քահթանի Նարինջե նահիյեում: Նրա հորեղբայրը` Շուքրու աղան, Դիարբեքիրի պատգամավորն էր: 1926 թ.  Շեյխ Սաիդի ապստամբության պատճառով Մեհմեդ Նուրիի հետ միասին կախաղան են բարձրացրել:

Երբ հորը կախաղան էին բարձրացնում, ինքը` Մեհմեդ Նուրին,  դեռևս ծնված չէր: Այդ իսկ պատճառով է կրում հոր անունը: Երբ գնացինք նրա տուն…

Նստեցինք տան ընդարձակ հյուրասենյակում: Գետնին փռված էր գորգ, իսկ բարձերը գորգի նախշերով էին: Խմեցին բարի գալուստի թեյը: Հետո եկավ մրգերի հերթը:

Մեհմեդ Նուրին անկյունում ծալապատիկ նստեց: Պնակից վերցրեց մանրացված ծխախոտատերևը և դրեց ծխախոտի թղթի մեջ: Իր ծխախոտները վարպետորեն կոլոլում էր և ծուխը քաշում խորքերը: Ասում են` ձախ աչքը հիվանդացել և չի տեսնում: Մի աչքով էլ աշխրահին նայելուն չի հարմարվել: Վերջերս նրա ցավն ու  դարդը կուրացած աչքն էր:

Մեհմեդ Նուրին քրդերեն էր խոսում: Հաջի Իբրահիմը, Սուլթան խանումը քրդերեն էին խոսում: Շիրինը, Ռուքենը, Բերֆինը նստեցին Մեհմեդ Նուրիի դիմաց` թիկնելով բարձերին: Դիլանը և Զելինը նստեցին իրենց մոր մոտ: Բերֆինը և Դիլանը քրդերեն լավ չէին հասկանում: Իսկ Գուլչինը գրեթե ոչինչ չի հասկանում: Աշխատում է խոսակիցներին աչքերով հասականլ: Երբեմն շշուկով Սուլթան խանումը թարգմանում է թուրքերեն, գերմաներեն: Երբ Մեհմեդ Նուրին նկատեց, որ զարմիկները քրդերեն չեն հասկանում, սկսեց կեսը թուրքերեն, կեսն էլ քրդերեն խոսել: Արդեն կարիք չկա հարց տալ և դադար տալ: Քրդերեն չհասկացողները խոսակցության ընթացքում փորձում էին ամբողջը հասկանալ:

Խոսքը խոսք բացեց: Խոսեցին այստեղից-այնտեղից:

Խոսակցությունը բացեց Հաջի Իբրահիմը: Մեհմեդ Նուրիի լեզվի կապանքներն արձակվեցին: Հարցրեց.

-Հորեղբա’յր Մեհմեդ Նուրի, մի ասա տեսնենք` քանի՞ տարեկան ես:

Մեհմեդ Նուրիի կոլոլովի ծխախոտից թանձր ծուխ բարձրացավ: Որոշ ժամանակ լռեց, պատուհանից նայեց հեռուներին, ապա` սենյակում ներկաներին, այնուհետև սկսեց հետևյալ նախադասությամբ. «Հորս և հորեղբորս կախաղան բարձրացնելու տարին եմ ծնվել: Հաշվիր: Հորս կախաղան են բարձրացրեկ 1926 թ. մայիսին Դիարբեքիրում: Այդ ժամանակ ես 15 օրական եմ եղել: 2000-ից հանած 26 լինում է 74: Եվս 3 տարի էլ ավելացրու… 77 եղանք»:

Զերինը կիսագերամաներեն, կիսաթուրքերեն հարցրեց.

-Ինչու՞ են քո հորը կախաղան բարձրացրել:

Հաջի Իբրահիմը թարգմանեց քրդերեն:

Մեհմեդ Նուրին ծխախոտից ծուխ խորը քաշեց և ասաց. «Շատ դժվար է հասկանալ նման բաները: Մանավանդ ձեր ուղեղին շատ դժվարությամբ կհասնեն նման բաները: Նույնիսկ ես այս տարիքիս եմ հասել, սակայն որոշ դեպքերի գաղտնիքները դեռևս ամբողջությամբ չեմ կարողացել բացահայտել: Մանկությանս տարիներին մայրս ինձ չի պատմել… Հետո երբ ես սկսեցի հարցնել, սկսեց պատմել: Անհեր մեծացա: Կյանքումս ոչ մի անգամ բերանիցս «հայրիկ» բառը դուրս չի եկել: Լեզուս չի պտվում հայր ասել: Մանկությանս տարիներին անընդհատ սպասում էի հորս: Կարծես թե հայրս իր գնացած տեղից մի օր անսպասելիորեն գալու էր… Երբ դուռը ծեծում էին, վազելով գնում էի… Հայրս երբեք չեկավ»:

Լռեց, նայեց շուրջբոլորը: Աչքերից գլորվող արտասուքը ափի հակառակ կողմով մաքրեց: Այնուհետև շարունակեց. «Դժվար է, նման բաները դժվար են: Նայի’ր, այս տարիքին եմ հասել, բայց դեռ հորս եմ սպասում: Մարդը տարիքն առնելով նորից երեխա՞ է դառնում: Ով որ կատարվածում մեղավոր է, թող աստված հազար փորձանքի հանդիպեցնի»:

Կրկին լռեց: Մենք էլ լռեցինք: Հաջի Իբրահիմը խախտեց լռությունը:

-Դե, ամենասկզբից պատմիր տեղի ունեցածի մասին,- ասաց քրդերեն:

-Պատմեմ ամենասկզբից… Պատմեմ, զարմիկներս էլ թող իմանան իրենց պապերի գլխին եկածի մասին: Դուք էլ իմացեք այն, ինչ պատմել է ինձ մայրս: 

Մեհմեդ Նուրին սկսեց պատմել.

Նրան շատ չընդհատեցին: Երբեմն Սուլթան խանումը, երբեմն Հաջի Իբրահիմը կարճ-կարճ, միջանկյալ հարցեր էին տալիս:

-Երբ ես մորս փորում էի, հորս ձերբակալեցին: Հայրս բանտ գնալիս մորս ասել է. «Խանու’մ, երբ այս երեխան ծնվի, անուն չդնես: Հնարավոր է, որ գնանք ու չվերադառնանք»: Ինչպես և հայրս ենթադրել էր, հորեղբորս հետ ձերբակալվելուց հետո որոշ ժամանակ անց մահապատժի են ենթարկվել: Հորս մահվան բոթը ստանալուն պես մայրս ինձ հորս անունն է տվել: Այսպիսով` անունս Մեհմեդ Նուրի եղավ: Շատ դժվար է` մի մարդ, մի երեխա կրում է իր կախաղան բարձրացված հոր անունը: Հորս և մորս ճակատագիրն ինձ անընդհատ հետապնդում էր:

Լռեց: Փոխեց նստած դիրքը: Պատուհանից նայեց դուրս: Կարծես մեկին էր փնտում, մեկին էր սպասում:  

-Մորս իսկական անունը Սիրանուշ էր: Հորս հետ ամուսնանալուց հետո «Խանում» են ասել: Մայրս երիտասարդ տարիներին ինձ և ավագ եղբայրներիս կասեր` «Մի անգամ ինձ Սիրանույշ ասեք, լսեմ»: Երբ Սիրանուշ էի ասում, փաթաթվում էր ինձ, համբուրում և լացում: Երբ արտասուքը դադարում էր, և ի վիճակի էր լինում խոսել, խորը «ախ» էր քաշում և ասում. «77 անակնկալ փորձանքի ենթարկվեց, որոնցից չարյաց փոքրագույնը մահն է եղել»: Մանկությանս ժամանակ մորս արցունքների մեջ տեսնելով` ես էլ էի լացում: Չգիտեի` մայրս ինչու է լացում: Ես մորս համար էի լացում:

Մայրս երբեմն խոսում էր լեռների, թռչունների, քարերի և ծաղիկների հետ: Նրա գործածած լեզուն չէի հասկանում: Երբ հարցնում էի, գլուխս շոյում էր` ասելով. «Մորս, հորս, քո մորեղբայրների` հայերի լեզուն է»: Հայերի լեզուն մորս արտասուքների լեզուն էր:

Մեհմեդ Նուրիի աչքերից կրկին արտասուք հոսեց:

-Այսօր ինձ հետ ինչ է կատարվում, չեմ կարողանում զսպել,- ասելով մաքրեց աչքերի արտասուքը:

Եվս մեկ գլանակ վառեց:

-Դուք` մեծերդ, գիտեք ձեր պապերի գլխին եկածի մասին, սակայն փոքրերը չգիտեն, ամենասկզբից պատմեմ այն, ինչ լսել եմ մորիցս:

Աչքերը հառեց իր առջև գտնվող ծխախոտով լի տուփին: Շիրինը, Ռուքեն, Բերֆին, Դիլանը և Զերինը Մեհմեդ Նուրիի ամեն մի խոսքը հասկանալու համար լարեցին ուշադրությունը: Մեհմեդ Նուրին ինքն իրեն հարց էր տալիս, ու ինքն էլ պատասխանում իր հարցերին:

-Մորս անունը Սիրանուշ է, պապիկիս անունը` Պարսամ: Պապիկիս ու մորեղբայրներիս ընդհանրապես չեմ տեսել: Ինչու՞ չտեսա, որովհետև մորեղբայրներիս բոլորին սպանել են: Նրանցից և ոչ մեկը նույնիսկ գերեզման չունի: Ինչպե՞ս է այս ամենը տեղի ունեցել, մայրս ինչպե՞ս է փրկվել: Պատմեմ մորիցս լսածները…

Մորս միակ պայմանը…

Հայերի աքսորը Մերսին

Այն ժամանակ մեր գերդաստանը և մեր ընտանիքը Նարինջեում է եղել: Նարինջեում ամեն ինչ մեր գերդաստանի ձեռքում է եղել: Այսինքն` իշխանությունը մենք ենք եղել: Հին Քահթայում պապիկիս` Պարսամ աղայի խոսքը կշիռ ուներ: Իսկ Նոր Քահթայում ամեն ինչ կենտրոնացած էր Հաջի Բեդիր աղայենց ձեռքում: Պապիկս իմաստուն, փորձառու մեկն է եղել: Մորեղնայրներս բոլորը կրթված են եղել: Այս շրջանում զգալի է եղել Թուքարիսի (Աքընջըլար) նախկին համիդիե զորագնդի փաշա Օսման աղայի գերիշխանությունը, ինչպես դուք կասեք`ասածն ասած էր, արածը` արած: Կառավարության նման մի մարդ էր:

Օսման փաշան Պարսամ պապիկիս ընդհանրապես չի սիրել:

Ինչու՞ չի սիրել, պատմեմ:

Օսման փաշան իր ենթակայության տակ գտնվող իրավասուներին օգտագործել է իր շահերի համար: Մեր գերդաստանից շատերի ունեցվածքը յուրացրել է: Բավականին բացահայտ երևան եկավ դաժանությունն  ու գողությունը: Նրանց, ովքեր իրեն դեմ էին դուրս գալիս, սպանել էր տալիս:     

Աջօղլու գյուղի Էլմիրա աշիրեթի առաջնորդի երկու որդուն սպանել է: Այս դեպքից հետո օսմանյան կառավարությունը Պարսամ աղայի օգնությամբ հետ է վերցրել Օսման փաշայի փաշայի տիտղոսը` տալով այն Էլմիրա աշիրեթի առաջնորդ Ֆաթոյին: Այսպիսով` Էլմիրա աշիրեթեի կին առաջնորդը դարձել է «Ֆաթո փաշա»:

Այս դեպքից հետո օսման աղայի աշիրեթը դարձել է պարսամենց թշնամին: Էլմիրա աշիրեթն ու Ֆաթո փաշան պարսամենց սկսել են աջակցել:

Անդրադառնանք հորս աշիրեթին: Ասացի, որ մեր աշիրեթը Նարինջեում խոսքի իրավունք ունեցող միակ աշիրեթն է եղել: Իշխանությունը եղել է նրանց ձեռքում:

Հայրիկենքս երեք եղբայր են եղել: Նրանցից ամենամեծը Սաբրի աղան է եղել, իսկ ամենափոքրը` հորեղբայրս` Շյուքրյու աղան: Սաբրի աղան Նարինջեում պահակապետ է եղել: Հայրս` Նուրի աղան, հարկահավաք է եղել: Իսկ իմ հորեղբայր Շյուքրյուն Սաբրի հորեղբոր սպանությունից հետո դարձել է պահակապետ:

Պարսամ աղան և Սաբրի հորեղբայրս միմյանց հետ շատ մտերիմ են եղել: Իրար աջակցել են: Պարսամ աղան, Սաբրի աղայից բացի, ոչ ոքի չի վստահել: Երբ վրա են հասել այդ աղետալի օրերը, Պարսամ աղան իր ողջ ունեցվածքն ու գույքը հատուկ գրությամբ հանձնել է Սաբրի աղայի պահպանությանը:

Սաբրի աղան` որպես պահակապետ, պատասխանատու է եղել Նարինջեի շրջանով անցնող ոչ թուրք քարավանների անվտանգության համար, այսինքն` քարավանի ղեկավար է եղել: Կազմակերպել է քարավանների ընթացքը դեպի Սիրիա: Պարսամենց ողջ-առողջ հասցրել է Սիրիա և այնտեղ հանձնել շահինբեյենց պահպանությանը: Այս ծրագիրը տապալվել է, որովհետև Սաբրի աղայի թշնամի աշիրեթները ծանուցել են, որ «պարսամենց օգնում է»: Այս ծանուցումից անմիջապես հետո հորեղբայրս աքսորվել է Խարբերդ:

Սաբրի աղայի գնալուց հետո Գրեգոս, Շեկո և Հակոբ քեռիներիս մյուսների հետ միասին Ջենդերե կամուրջի վրա սպանել են: Պապս` Պարսամ աղան, չկարողանալով դիմանալ իր տեսած աղետին. իրեն նետելով Եփրատը` ինքնասպան է եղել:

Հայրս նախքան աղետը մորս տեսել և սիրել է, սակայն Պարսամ աղան աղջկան հորս չի տվել: Հայրս ամուսնացել է քուրդ աղջկա հետ, մայրս էլ` մի օտար երիտասարդի: Երբ վրա են հասել աղետալի օրերը, մահը թակել է դռները, մյուսների նման մորս առաջին ամուսնուն էլ են Ջենդերե կամուրջի վրա սպանել: Թե ինչպես է եղել` հայրս մորս գտել է դեպի մահվան դուռը գնացող քարավանի մեջ:

Հայրս ասել է. «Սիրանուշ, գնում ես դեպի մահը, եղբայրներիդ, բարեկամներիդ սպանել են, ամուսնուդ մահն էլ տեսար: Արի, իմ կինը դարձիր: Ես ամուսնացած եմ, սակայն դու նորից առաջինը կլինես»: Մայրս պատասխանել է. «Ո’չ, ես ամուսնուս վրայով չեմ անցնի, քեզ հետ չեմ ամուսնանա: Ամուսնուս գնացած տեղը ես էլ կգնամ»: Հայրս շատ է պնդել, ստիպել: Արդյունքում մայրս ասել է. «Եթե Պարսամի ցեղից 10 երեխայի մահվան ճիրաններից փրկես, ինչ լինում է թող լինի, քեզ կգամ»: Հայրս ընդունել է այս պայմանը: Մայրս ընտրել է 7 տղա և 2 աղջիկ երեխա և տվել հորս: Այսպիսով` մորս էլ նրանց հետ` Պարսամ աղայի ցեղից 10 հոգու կյանք է փրկել: Հորեղբայրս` Շյուքրյու աղան և հայրս, մինչ կրքերը հանդարտվելը և մահվան փոթորկի խաղաղվելը, այս երեխաներին տարբեր գյուղերում թաքցրել, մեծացրել են:

Եթե մայրս չլիներ և այս երեխաների կյանքի դիմաց չամուսնանար հորս հետ, պարսամենց գերդաստանից ոչ ոք չէր լինի: Ես էլ չէի լինի: Ահա այսպիսին է կյանքը: Այսօրվան նայելով` դժվար է հասկանալ այն օրերը: Մահվան կանոններն այլ են: Մայրս կասեր. «Եթե Սաբրի աղան չաքսորվեր, կարող էր կանխել բազմաթիվ աղետներ»:

Հայրս առաջին կնոջից 2 տղա է ունեցել, իսկ մայրս էլ 4 տղա է լույս աշխարհ բերել: Ընդհանուր 6 եղբայր էինք` Աբուզերը, Շուքրուն, Օսմանը, Բեքիրը, Մուսթաֆան և ես: Աբուզերի և Բեքիրի հետ մի հորից, տարբեր մորից էինք: Երբ ավագ եղբայրս` Օսմանը, ինքնասպան եղավ, նրա երկու տղային էլ մայրս մեծացրեց: Մահացողի հետ չմահացավ, ստիպված էր շարունակել ապրել:

Հորս և Շյուքրյու հորեղբորս կախաղանը

Հորս և հորեղբորս կախաղանի մասին մորից լսել եմ հետևյալը. «Մեր աշիրեթին ասում էին Մըրդեզ: Մեր գերդաստանի անունը քրդերեն Մոլա Էֆենդիյա է: Մըրդեզ աշիրեթի և Տոկարիսում (Աքընջըլար) բնակվող և ողջ շրջանին իշխող համիդիդեի փաշա Օսման աղայի աշիրեթի միջև կռիվներ են եղել: Նույն ձևով երկար տարիներ թշնամանք է եղել մեր և Միֆթի աշիրեթի միջև»:

Այս երեք աշիրեթի միջև կռիվներն ավելի  են թեժացել: Եթե հարցնեք, թե պատճառն ինչն է եղել, կասեմ` շահը: Նարինջեից մինչև Մալաթիա, Ջանբեկ Դիրեժուն աշիրեթները եղել են մեր աշիրեթի ենթակայության տակ: Քահթայի Բեդիր աղան եղել է Շյուքրու հորեղբորս աները:

Հաջի Բեդիր աղան 1920 թ. Անկարայում բացված առաջին Թուրքիայի Ազգային մեծ ժողովում եղել է Մալաթիայի պատգամավոր: Իսկ հորեղբայրս` Շյուքրյու աղան, առաջին խորհրդարանում եղել է Դիարբեքիրի պատգամավոր: Այսինքն` մեր աշիրեթը թե’ մարկանց թվով, թե’ իշխանության և պետության մեջ զբաղեցրած դիրքով ամենաուժեղն է եղել:   

Երբ հորեղբայրս դարձել է պատգամավոր, երեք աշիրեթի միջև պայքարն ավելի է ուժեղացրել: Աշիրեթները միմյանցից շատ մարդ են սպանել: Արյան վրեժն աճել է: Այս կռիվների արդյունքում Միֆթի աշիրեթի գյուղերը հրի են մատնել: Միֆթի աշիրեթին աքսորել են: Մի կողմից` միջաշիրեթային կռիվները, մյուս կողմից` իրար մասին պետությանը ծանուցելը շարունակական բնույթ են ստացել: 

Հորեղբայրս և հայրս մասնակցել են 1925 թ. ծագած շեյխ Սաիդի ապստամբությանը: Պետությանը ծանուցում են, թե «Հանրապետության դեմ գաղտնի գործողություններ են կատարում: Պետությանը ընդդիմանում են, ժողովրդին կեղեքում են և ճնշում»: Որից հետո մի գունդ զինվոր է գալիս և հորեղբայր Շյուքրյուին ձերբակալելով` տանում է Ուրֆա:

Այս ընթացքում Հաջի Բեդար աղան դեռ Անկարայում պատգամավոր էր: Փորձում է ազատել փեսային: Որոշ ժամանակ անց մեր աշիրեթի զինված անդամները զենքի ուժով Ուրֆայի բանտից փախցնում են հորեղբայր Շյուքրյուին: Հորեղբայրս ու հայրս Նարինջեի մոտակա գյուղերից մեկում թաքնվում են, սակայն որոշ ժամանակ հետո զինվորները գտնում և տաում են Դիարբեքիր:

1926 թ. Դիարբեքիրի անկախության դատարանում դատվում են: Հորեղբայր Շյուքրյու աղան իրենց վրա բարդած մեղադրանքների մեծ մասը հերքել է տալիս, դատավորն ասում է. «Տվեք երկու հոգու անուն, ով ձեր մասին ճիշտ կարտահայտվի, կվստահեցնի, որ դուք անմեղ եք: Եթե այս մարդիկ ասեն, որ դուք անմեղ եք, երկուսիդ էլ կարդարացնենք»: Դրանից հետո հորեղբայրս տալիս է Օսման փաշայի որդի Բեդրի աղայի և մեր բարեկամ Վեյիս աղայի անունները:

«Այս երկու մարդկանց խոստովանությունը մեզ կմիավորեն»-, ասում է: Այնուհետև դատավորը բացում է դիմացի դարակը` հանելով Բեդրի աղայի և Վեյիս աղայի` հորս և հորեղբորս մասին ծանուցագրերը, կարդում և ցույց է տալիս ներքևում դրված կնիքը:

Շյուքրյու աղան զարմանում է, մնում է անճար: Ասում է. «Սրանից հետո ոչինչ չունենք ասելու: Որոշումը դատարանին է»: Մահապատժից առաջ Շյուքրյու աղայի` իր ավագ եղբոր` Սաբրի աղայի որդուն` Օսմանին ասած վերջին խոսքերն են. «Մեզ կախաղան են բարձրացնում Բեդրի աղայի և Վեյսի աղայի ցուցմունքով: Կատարեք այն, ինչ անհրաժեշտ է»: Հայրս և հորեղբայրս քայլելով մոտենում են կախաղանի սյանը և առավոտյան կողմ կախաղան են բարձրացվում: Այն տարիներին Անկախության դատարանների որոշմամբ կախաղան բարձացվածների մարմինն առանց կրոնով սահմանված ծիսակարգի թաղում էին մի փոսում: Հորեղբորս որդին` Օսմանը, 8 հարյուր ոսկի լիրայի դիմաց վերցնում է հորս և հորեղբորս մարմինները: Բերում է գյուղ, կրոնով սահմանված պարտադիր պայմանները կատարելուց հետո` մարմինը լվանալ, սավանի մեջ փաթաթել, թաղում է ընտանեկան գերեզմանոցում: Դրանից հետ Օսմանը սկսում է հետևել Բեդրի աղային: Մի օր Ուրֆայի և Եփրատի միջև թակարդ է լարում և Բեդրի աղային սպանում:

Ըստ Օսմանի` իր հորեղբայրների վրեժը լուծված է: Սակայն Բեդրի աղան դեպքից տեղյակ չի եղել, որովհետև դատավորի կարդացած խոստովանությունը ուրիշների կողմից պատրաստված է եղել, և ներքևում դրված է կնիքը, որը տարբեր ինտրիգաների արդյունքում վերցրել են Բեդրի աղայից:

Իրականում սա այսպե՞ս է եղել: Ինչպես ասում են` Վեյսի աղան ու Բեդրի աղան մեղավոր չե՞ն հորս և հորեղբորս կախաղանի մեջ: Ծանուցումների մեծ մասը շինծու՞ է եղել: Այս տարիքիս եմ հասել, սակայն այս գործերից բան չկարողացա հասկանալ: Չկարողացա այս հարցերին պատասխանել: Մայրս` Սիրանուշը, հորս մահից հետո այլևս չամուսնացավ: Իր ողջ կյանքը նվիրեց մեզ մեծացնելուն: Մեզ համար և’ մայր է եղել, և’ հայր:  Մայրս երբեք չծիծաղեց: Մորս գրեթե երբեք ծիծաղելիս չտեսա: Ասացի, չէ՞, որ մայրս շատ լացեց: Երբ ես փոքր էի, մորս լացելիս տեսնելով` ես էլ էի լացում:

-Ի՞նչ էր մեր գլխին եկածը: Ովքե՞ր, ինչու՞ սպանեցին մորեղբայրներիս ու Պարսամ պապիկիս:

Չկարողացա հասկանալ ո’չ հորս ու հորեղբորս կախաղանը, ո’չ էլ պարսամենց սպանությունը, երբ նրանք որևէ մեղք չունեին: Մորեղբայրներս լավ մարդիկ են եղել: Այս հողերը նրանցն է եղել: Այս գյուղը, որտեղ հիմա նաև մեր տունն է, Պարսամ պապիկիս է պատկանել: 1937 թ. հարուցված ժառանգության վերաբերյալ դատական գործընթացում ապացուցելով, որ այս հողը մորս ունեցվածքն է, մեզ են տվել:

Մայրս իր կտակում գրել էր. «Ինձ այստեղ` հորս հողում թաղեք»: Համաձայն կտակի` մեր տան վերևում գտնվող բլուրի վրա թաղեցինք: Հորս գերեզմանը Նարինջեում է, մորս գերեզմանը` Գերբուում: Հայրս թաղվել է իր հողում, մայրս էլ` իր: Ահա այսպես իր հոր, հորեղբայրների, եղբայրների և բարեկամների հետ, որոնց շատ էր կարոտել, հողի տակ հանդիպեց:

Կինս էլ մահացավ: Նրան էլ Նարինջեում` հորս և հորեղբորս կողքին թաղեցինք: Ընթացքում տոների ժամանակ այցելում եմ նրանց գերեզմանին: Հիմա թոռներս են ինձ պահում: Ապրեն, սակայն երբ կինս էլ մահացավ, միայնակ մնացի այս աշխարհում:

Իմ այս կրած տառապանքներն ի՞նչ են: Երանի մի անգամ հորս տեսնեի, մի անգամ հորս «հայրիկ» ասեի, դրանից հետո մեռնեի: «Հայրիկ» չասած մեռնելու եմ, մեռնելու:

Մեհմեդ Նուրին նորից սկսեց արտասվել, սակայն այս անգամ կարծես չեր նկատում սենյակում ներկաներին, հոր և մոր թաղման ժամանակ սիրտը կտոր-կտոր լինող երեխայի նման աղեկտուր լացում էր:

Սուլթան խանումը զգացմունքներին ազատություն տվեց: Աչքերից արտասուք էր հոսում: Հաջի Իբրահիմը, Ռուքեն, Բերֆին, Դիլանը, Զերինը լացում էին…

http://heval.info/index.php?Itemid=9&id=12&option=com_content&task=view

Թարգմանեց Անահիտ Քարտաշյանը

akunq.net