Ցեղասպանության ժխտումը քրեականացնող օրենքի վերաբերյալ

Թաներ Աքչամ

Հավանաբար ստիպված եմ լողալ հոսանքին հակառակ: Թվում է` Ֆրանսիայի` ցեղասպանության ժխտումը քրեականացնող օրենքը ստեղծում է միության մթնոլորտ, որը ներառում է նաև լիբերալ շրջանակները: Ամենաշատ լսված փաստարկներն են` «մի խառնվեք մեր ներքին գործերին», «զբաղվեք ձեր խնդիրներով», «երկերեսանիություն և երկակի չափորոշիչ», «մտածված և պարզ քաղաքական հաշվարկների համար օրակարգ բարձրացված օրենք»: Բնականաբար, նմանատիպ քննարկումներին կարելի է պատասխանել «ինչ անենք, անկրոնին հաղթում է անհավատը» ասացվածքով: Այսինքն` մնում է նույն արտահայտության մակարդակում. Ֆրանսիայի, որը կասկած չկա, որ «վատ և խրտվիլակ» է, և Թուրքիայի միջև համեմատական է անցկացվում, ըստ էության` կարելի է ասել, թե միտքը, համաձայն որի` այս երկու պետության միջև մտածելակերպի տեսանկյունից այդքան էլ տարբերություն չկա, հավասարազոր է Ֆրանսիային մի քիչ զրպարտելուն: Հակիրճ կարելի է այսպես ներկայացնել` «շահադիտական նպատակով սեփական աչքի գերանը չտեսնելով` դիմացինի աչքի փուշը նկատել», այս «երկակի ստանդարտ» փաստարկը Թուրքիայում չափազանց հետևորդներ ունի: Արդյունքում` կարելի է հարյուր հազարավոր օրինակներ բերել առ այն, որ այն պահից սկսած, երբ ազգային պետությունները բարձրանում են պատմության բեմահարթակ, իրենց արատները քողարկելու համար մյուսի արատների մասին խոսելիս մասնագետ են դառնում, կարող են շահագործել նաև գաղութատիրական պատմությունը:

Պետք է ընդունեմ, որ այս «վատ իմպերիալիստ Արևմուտքի» և «մեր` հնազանդվածներիս» գրականությունը Թուրքիայում մեծ պահանջարկ ունի, և ի հավելումն սրա` եթե վերլուծեմ նաև նեղ «ներքին դինամիկան» և «մեր սեփական ուժը», սա էլ գործի ամենալավ մասն է, հիասքանչ մի բան է դուրս գալիս:

Արդյոք կարո՞ղ եմ ընթերցողին` ամենամտերիմ բարեկամիս, դուրս քաշել վերոհիշյալ մթնոլորտից, որով, տեսնում եմ, պարուրվել է: Արդյոք կարո՞ղ եմ թեկուզ և մի փոքր ջարդել կարծրացած համոզմունքը, թե «Ցեղասպանության ժխտումը» քրեականացնող օրենքն օրակարգ է բերվել քաղաքական նպատակներով, հատկապես «մեր` Թուրքիայի» դեմ:

Չեմ կարծում, սակայն կրկին ցանկանում եմ փորձել և Ֆրանսիայի վերջին նախաձեռնությանը նայել Եվրոպայի ներքին պատմության տեսանկյունից և ձեզ էլ հրավիրում եմ ցնդաբանություններից հեռու քննարկման: Այսօր Եվրոպան լուրջ փնտրտուքների մեջ է, թե ինչպես կարելի է կասեցնել այնպիսի զանգվածային կոտորածների ժխտումը, ինչպիսիք են ցեղասպանության` մարդկության դեմ կատարած հանցագործությունը և պատերազմական հանցագործությունները: Ֆրանսիայի` օրակարգ բերած օրենքը 2001 թ. ի վեր շարունակվող այս փնտրտուքների պտուղն է:

Ինչպես հայտնի է, գրեթե ողջ Եվրոպայում Հոլոքոստը ժխտելը հանցանք է: Այս հարցում երկու տարբեր իրավական մոտեցում կա. մի խումբ երկրների օրենքի համաձայն` հանցանք է համարվում միայն Հոլոքոստը ժխտելու փաստը, իսկ մյուս խմբի երկրներում նման հատուկ օրենք չկա: Սակայն «ցեղասպանության ժխտումը» քննվում է ատելություն սերմանելու հանցանքի շրջանակում և պատժի է ենթակա:

Այս երկու տարբեր մոտեցումների ընդհանրությունը «ռասիզմ և ատելություն սերմանող արտահայտություններն արգելելու» հարցն է: Քանի որ խնդրին առնչվող օրենքները մեկը մյուսից տարբեր են, 2001 թ. ի վեր Եվրոպայի օրակարգում է այն հարցը, թե օրենքների միջև ինչպիսի միություն կարելի է ստեղծել: Հարցերը, որոնց պատասխանները դեռևս փնտրվում են, կարելի է հակիրճ այսպես ներկայացնել.

ա. Հոլոքոստը ժխտելու հանցանքն ինչպե՞ս կարելի է ընդլայնել, որպեսզի ներառի, ընդհանրապես ցեղասպանության, մարդկայնության դեմ գործած և պատերազմական հանցագործությունները:

բ. Անհրաժեշտ չէ՞ արդյոք մասնավորապես ցեղասպանությունը ժխտելու համար ստեղծել մի նոր հանցագործության կատեգորիա և սահմանել «ցեղասպանությունը ժխտելու» վերաբերյալ հանցանք:

գ. Իսկ եթե նման կատեգորիա է ստեղծվելու, ապա այս հանցանքի շրջանակն ու մասշտաբը ո՞րը պետք է լինի, առկա քրեական օրենքների մեջ ինչպե՞ս պետք է ընդհանրություն ապահովել:

2008 թ. խնդրի վերաբերյալ Եվրոմիությունը ընդունեց շրջանակային որոշում: Այս որոշման հետ մեկտեղ ցեղասպանությունը ժխտելը հացագործություն համարելու հարցում Եվրոմիության իրավական համակարգը սկսել է նոր հիմքերի ձգտել: Մեր խնդրի տեսանկյունից օգտակար է շրջանակային որոշումը մոտիկից դիտարկելը: Որոշումը նպատակ ունի «քրեական օրենքի ճանապարհով պայքարել ռասիզմ և արհամարհանք պարունակող բառերի և արտահայտությունների տարբեր տեսակների դեմ»: Առաջին հոդվածում անդամ երկրներից պահանջվում է ձեռնարկել պատժիչ միջոցներ` սահմանափակելու ներքոհիշյալ դիտավորյալ գործողությունները` «ռասայի, գույնի, կրոնի, արմատների, ազգի կամ էլ կրոնական խմբի կամ էլ նրանց անդամների դեմ հրապարակայնորեն բռնություն կամ էլ ատելություն սերմանել»: Շրջանակային որոշման մեջ նշվում է, որ անհրաժեշտ է հանցագործության շրջանակում դիտարկել «գիրք, նկար կամ էլ նմանատիպ նյութերի բացահայտ հրատարակումն ու տարածումը»: Բացի այդ` «Միջազգային քրեական դատարանի համաձայնագրով կամ 1945 թ. օգոստոսի 8-ի պայմանագրին հավելված Միջազգային ռազմական դատարանի համաձայնագրով սահմանված ցեղասպանության, մարդկայնության դեմ կատարած հանցագործության և պատերազմական հանցագործության վրա բացահայտ աչք փակելու, ժխտելու և կամ կարևորությունը փոքրացնելու» հանցանքների շարքին է դասվում, որոնք անհրաժեշտ է արգելել:

Շրջանակային որոշումն ունի նաև երկու կարևոր առանձնահատկություն, որն անհրաժեշտ է ընդգծել, առաջին` անդամ երկրներից պահանջվում է միայն հասարակական կարգին բացահայտ սպառնացող կամ որոշակի խմբերի դեմ բացահայտ սպառնալիք, հայհոյանք և զրպարտություն պարունակող գործողությունները պատժել: Երկրորդ` նոր օրենքները պետք է օրակարգ բերել` առանց սահմանափակելու Եվրոմիության շրջանակային պայմանագրի 6-րդ հոդվածում նշված մտքի ազատությունը: Այս շրջանակային որոշման հետ մեկտեղ ընդլայնվելու են միայն Հոլոքոստով սահամանփակվող «ցեղասպանությունը ժխտելու» հանցագործության սահմանները, և գնալով ներառվելու են նաև մյուս ցեղասպանությունները: Ինչպես որ սկզբում պատահական չէր, որ արգելքը սահմանափակվում էր միայն Հոլոքոստով, այնպես էլ պատահական չէ, որ հիմա ընդլայնվում է Հայոց ցեղասպանությամբ:

Այս քննարկման մեջ սկզբունքային հարցը, որի պատասխանը փնտրվում է, հետևյալն է` արդյո՞ք ցեղասպանության ժխտումը նոր հանցագործության կատեգորիա է ստեղծում: Ընդհանրապես հանցանքների մեջ երկու տեսակ բաժանում են կատարում, առաջին` գործողությունը բարոյական հանցանք է համարվում. օրինակ` սուտ խոսելը կամ կնոջը դավաճանելը և այլ նման բաները շիկնեցնող հանցանք են, և սրանց համար պատժիչ միջոցներ կիրառելու անհրաժեշտություն չկա: Համաձայն այս տեսակետի` եթե նույնիսկ ցեղասպանությունը ժխտելը բարոյական վատ արարք լինի, կարիք չկա սա անմիջապես կարգել քրեական հանցագործության դասին: Երկրորդ` հանցանք, որի համար պետք է պատժիչ միջոցներ կիրառել: Ֆրանսիայի գլխավորությամբ բազմաթիվ երկրներ պաշտպանում են այն տեսակետը, թե անհրաժեշտ է «ցեղասպանության ժխտումը» համարել նոր քրեական հանցագործության կատեգորիա և արգելել: Այստեղ անհրաժեշտ է անդրադառնալ նաև երրորդ միտումին, ըստ որի` օրենսգրքում «ցեղասպանության ժխտման» նման հատուկ հանցագործության կատեգորիա սահմանելու կարիք չկա, սակայն ժխտման հանցանքը պետք է քննել ատելություն սերմանող հանցագործության շրջանակներում: Կարող ենք ասել, որ Եվրոմիության վերջին շրջանակային որոշման լույսի տակ արդեն գնալով ծանրակշիռ է դառնում այն ուղղությունը, որը պաշտպանում է այն տեսակետը, թե անհրաժեշտ է ցեղասպանության մերժումը որպես քրեորեն պատժելի հանցագործություն ճանաչել:

Շրջանակային որոշման մեջ ընդգծված կարևոր առանձնահատկությունը «ցեղասպանությունը ժխտելու» հանցանքի և շահագրգիռ պետության հասարակական անվտանգության միջև հարաբերությունն է: Ո՞ր իրավիճակում է հասարակական անվտանգությունը վտանգված: Այս հարցում պետք է առանձնացնել երկու կետ` կամ հասարակական անվտանգությունը վտանգի տակ դնող որևէ գործողության առկայութունը, կամ էլ ժխտման քաղաքականությամբ ուղղակի թիրախ ընտրված որևէ խմբի գոյությունը և այս խմբի նկատմամբ ատելություն և վրեժ սերմանելով` օրակարգ բերված ժխտողականությունը:

Ֆրանսիայում հարցը քննարկելիս, ըստ էության, առաջ քաշված կարևոր փաստարկը այն է, թե ցեղասպանության մերժումը Ֆրանսիայի հասարակական անվտանգության տեսանկյունից վտանգ է ստեղծում: Մի խումբ իրավաբաններ պաշպանում են այն տեսակետը, թե թուրքական կառավարությունների անմիջական աջակցությունը վայելող անձանց կամ կազմակերպությունների` Ֆրանսիայում Հայոց ցեղասպանության հուշարձանների վրա հարձակում գործելը, Ֆրանսիայի հայ քաղաքացիների նկատմամբ ատելության և վրեժի զգացումներ տարածող քաղաքական գործողությունները հասարակական անվտանգության տեսանկյունից սպառնալիք են ներկայացնում: Երբ հարցին մոտենաք այս տեսանկյունից, ապա պետք է նկատենք, որ Գերմանիայում Հոլոքոստը ժխտող նեոնացիստների` թուրքերի նկատմամբ կատարած հարձակումների ու գործողությունների և Հայոց ցեղասպանությունը ժխտող թուրքական կառավարության` երբեմն ուղղակի լրտեսներ ուղարկելով հայերի և նրանց հուշարձանների նկատմամբ հարձակումների իրականացնելու միջև կապ ստեղծելը մի միտք է, որին չարժե մեծ ուշադրություն դարձնել: Անկասկած կարող եք չընդունել և պաշտպանել այն տեսակետը, թե 1915 թ. առընչությամբ մեր դեմ ծառացած խնդիրների էության պատճառով ժխտողականությունը դեռևս պետք է գնահատել մտքի ազատության շրջանակում, սակայն, ամենաքիչը անպատեհ մունետիկություն կատարելու փոխարեն, պետք է «ռազսիզմ և ատելություն սերմանելու» հանցագործության շրջանակներում քննելով` ընդունեք, որ լուրջ խնդիր է, թե ինչպես կասեցնել ցեղասպանության, մարդկայնության դեմ գործած և պատերազմական հանցագործությունների ժխտումը:

Վերջին կետն էլ այն է, որ դրսից Թուրքիայի վրա գործադրած ճնշումը Թուրքիայում բացասական պտուղներ է տալիս: Արտաքին ճնշման պատճառով մթնոլորտը շիկանում է, և եթե նույնիսկ խնդիրը կարգավորելու հնարավորություն է լինում, պաշտպանում են ի սպառ վերացնելու տարբերակը: Իսկապես, Արդարություն և զարգացում կուսակցության` Ֆրանսիայի նկատմամբ ցուցաբերած հակազդեցություններից հետո դժվար է «թքածը լիզել»: Սակայն այստեղ պարզ ճշմարտությունները, որոնք անհրաժեշտ է տեսնել, հետևյալն են.

ա. Միամտություն կլինի մտածել, թե Արդարություն և զարգացում կուսակցությունը Հայոց ցեղասպանության հարցում արտաքին ճնշումից վրդովվելու պատճառով հրաժարվել է և խաղից դուրս թողնված լուծում է գտել, նման լուծմանն ուղղված այս ճնշումը կօգտագործի իր կարգավորման ծրագրի համար, հիստերիկ հարձակման չի անցնի:

բ. Ցավոք, դժվար թե Թուրքիան 1915 թվականը, առանց դրսի միջամտության, իր օրակարգ բերի:

գ. Շուրջ 100 տարի Թուրքիան փորձում է խնդիրը հաղթահարել` «ականջի հետև գցելու» քաղաքականություն վարելով, սրան նրան սպառնալով: 2015 թ. առումով էլ իր մտածած ռազմավարությունը, «շեղելն է» և այդ տարին էլ մինիմում վնասով անցկացնելը: Ահա սա է արտաքին ճնշումներից անհանգստանալու, 1915 թ. մասին իրեն հիշեցնողներին ատելու պատճառը:

Որպեսզի հասկանաք խնդիրը, պետք է Թուրքիայի` 1915 թ. ժխտման քաղաքականությունը համեմատեք Հարավային Աֆրիկայի ռասիստական ռեժիմի հետ: Ինչպիսին որ ռասայական տարբերության հիմքի վրա ստեղծված համակարգն է իր այս ռեժիմի հաստատություններով, այնպիսին էլ ցեղասպանության ժխտումն է: Թուրքիան ժխտելով 1915 թվականը` վերստեղծում է այն հաստատությունները, կապերն ու մտածելակերպը, որոնք ստեղծել են 1915 թ.: Սա չի սահմանափակվում միայն ցեղասպանությունը հնարավոր դարձրած ռեժիմը, հաստատությունները, և մտածելակերպը պաշտպանելով: Սրանից բացի` նաև նշանակում է և’ երկրում, և’ արտերկրում այս իրավիճակին ընդդիմացողների նկատմամբ շարունակել հարձակողական քաղաքականությունը: Ահա այս պատճառով է, որ Հրանտ Դինքի իրական մարդասպանները չեն գտնվում: Եվրոպայում սրա համար են հայերի և նրանց հուշարձանների նկատմամբ հարձակումներ կազմակերպվում: Ամերիկայում հենց սրա համար են իմ և մյուս մտավորականների նկամամբ համակարգված ձևով ատելության և վրեժի արշավներ կազմակերպվում:

Պարզ ճշմարտությունը, որն անհրաժեշտ է տեսնել, այն է, որ Եվրոմիությունը «ռասիզմ և ատելություն սերմանող հանցագործությունների» շրջանակում պետք է կանխարգելի այնպիսի լուրջ իրավական և քաղաքական խնդիրները, ինչպիսիք են ցեղասպանությունների, մարդկայնության դեմ կատարած և պատերազմական հանցագործությունների ժխտումը: Գնալով մեծանում է համոզմունքը, որ այս հանցագործությունների ժխտման դեմ պետք է պայքարել: Ինչպես ժամանակին  չկար գանահարելու հանցանք, սակայն ստեղծվեց, ինչպես որ չկար պատերազմական հանցագործություն, սակայն ստեղծվեց, այժմ էլ ի հայտ է գալու «ցեղասպանությունը ժխտելու հանցագործության» կատեգորիա: Խնդիրը կայանում է նրանում, թե այս հանցագործության շրջանակը ո՞րն է, և ինչպիսի՞ մեթեդներով պետք է պայքարել դրա դեմ:

Այս իսկ պատճառով երբ Թուրքիան շարունակի ժխտել ցեղասպանության փաստը կազմակերպությունների, կապերի և կոնցեպցիաների աշխարհով, ենթարկվելու է արտաքին ճնշումների: Այս իմաստով այն, ինչ տեղի ունեցավ Լիբիայի և Սիրիայի հետ, ցեղասպանությունը ժխտելու շրջանակներում թափվելու է նաև Թուրքիայի գլխին, թեկուզ և ճնշումների բովանդակությունը լինելու է տարբեր: Կասկած չկա, որ ոմանք «վատ մտադրություններով» ցանկանում են ստեղծված իրավիճակից օգտվել` ասելով, թե սա Ֆրանսիայի կողմից ընտրությունների հաշվարկ է, բարձրացող Թուրքիայի առաջն առնելու ցանկություն է և այլն: Սակայն ե՞րբ այսպես չի եղել որ: Չգիտե՞նք, որ «իմպերիալիստական Արևմուտքն» է գցել այժմյան միջազգային իրավական կազմակերպությունների հիմքերը, որոնք համարում ենք մարդկության մեծ ձեռքբերում, և որին դիմում ենք, երբ հայտնվում ենք նեղ կացության մեջ: Չգիտե՞նք, որ երբ կնքվել են պատերազմական հանցագործությունները սահմանափակելու վերաբերյալ առաջին համաձայանգրերը, այդ «իմպերիալիստական» պետությունները սույն համաձայնագրերից դուրս են թողել իրենց գաղութներում կատարած սեփական պատերազմական հանցագործությունները:

Հրանտ Դինքի դատավարությունը սրա համար բավարար փաստարկ չէ՞: Այս հանցագործության դեմ, թեկուզ և փոքր մասշտաբով, սակայն լուրջ ընդդիմություն ստեղծեց: Այժմ այս իրավացի ընդդիմության, գոյություն ունեցող արտաքին ընդդիմության հետ մեկտեղ գլուխկոտրուկ չէ՞ արդյոք, թե ինչպես կարելի է համատեղ գործել: Սակայն սրա համար «Հայկական սփյուռք» հասկացությունը, որը նույնիսկ ազատական շրջանակներում նկատվում է որպես վրեժ լուծող և օգտագործվում որպես հայհոյանք, պետք է արմատապես փոխել: Այս շրջանակում ցանկանում եմ ասել, որ իմ այն ընկերները, ովքեր մտածում են, թե պետք է «1915 թ. բերել այս խնդիրը հարուցած Թուրքիա», չարաչար սխալվում են: Ցեղասպանությունները ժխտելու և ժխտողների դեմ պայքարը ո’չ նրանց, և ո’չ էլ հայկական սփյուռքի գործն է: Ցեղասպանության, մարդկայնության դեմ գործած հանցագործության և պատերազմական հանցագործությունների դեմ պայքարը համայն մարդկության համատեղ խնդիրն է:

http://hyetert.blogspot.com/2012/01/soykrm-inkar-yasas.html

Թարգմանեց Անահիտ Քարտաշյանը

04.02.2012

Akunq.net