Անկարայի Սուրբ Աստվածածին Կարմիր վանքը

Արտաշես Ս./Խոջասարյան

Պատմական այս բնակավայրում ՔԱ 3-րդ դարում կելտական ցեղ համարվող գալլերը Հռոմեական կայսրության կազմում վասալ են եղել: Տրդատ Բալյանն իր «Հայ Վանորայք (1914 թ.)» գրքում ներկայացնում է հայկական եկեղեցիներն ու վանքերը` հայտնելով, որ պատմության մեջ շատ են հայկական եկեղեցիները: Ցավալի է, որ այսօր դրանց մեծ մասը կամ հիմնահատակ ավերվել է, կամ էլ ավերակների վերածվել:

Անկարայի Սուրբ Աստվածածին վանքը եղել է հայերով խիտ բնակեցված Քըրշեհիրի, Սիվրիհիսարի և շրջակա գյուղերի միակ հոգևոր առաջնորդական կենտրոնը: 1914 թ. դեռևս գործում էր. «Կառուցվել է քաղաքի հյուսիում` կենտրոնից կես ժամ հեռավորության վրա գտնվող հովտի մեջտողով հոսող գետի (Չուբուք գետ, Էթլիքի գավառ¹) ափին»:

Վանքի պատերը ամրացված են եղել: Վանքն ունեցել է երեք մուտք. երկուսը ժողովրդի համար է նախատեսված եղել, իսկ մյուսը` հոգևորականների: 1892 թ. ուխտավորների համար կառուցված 35 սենյականոց հյուրատան կողքին հետագայում դպրոց (կամ որբանոց) է կառուցվել: Ներսից և արևելյան ճակատից կառուցված հավելյալ շինությունների պատճառով վանքը կորցրել է նախկին կլորությունը: Աղբյուրները նշում են, որ 1758 թ. խորանի պատն ու հատակը սալիկապատված են եղել Կուտինայի հախճասալիկներով: 14-15-րդ դարերում եղել է Քաղաթիայի (Անկարա) հոգևոր կենտրոնը: Վանքապատկան հողերում զբաղվել են այգեգործությամբ և գյուղատնտեսությամբ:

Հին շրջանից մնացած երեքհազարամյա հեթանոսական տաճարը քրիստոնեության ընդունումից հետո անձամբ Սուրբ Պողոս առաքյալը դարձրել է աղոթավայր: Կլոր գմբեթով աղոթավայրը նվիրվել է Սուրբ Աստվածածնին: Վանքի արևելյան կողմում գերեզմանոց կա²:

Կարապետ եպիսկոպոսը, ով 7 ամսական ծնվելով՝ 7 ամիս մայրական կաթ է կերել, որի պատճառով էլ ստացել է Ծծկեր մականունը, վանքում բազմաթիվ նորոգություններ է կատարել: Հովհաննես վարդապետի հետ հիմնել է մատենադարան: Իր ձեռագիր աշխատությունները հետագայում անձամբ տվել է Մովսես վարդապետին, ով 1727 թ. դարձել է եպիսկոպոս: Բազմաթիվ հին ու արժեքավոր ձեռագրեր անխնամ լինելու պատճառով ոչնչացել են: Իսկ մնացած ձեռագրերը Բաբկեն եպիսկոպոս Գյուլեսերյանը փորձել է խնամքով թաքցնել: Վանքի ներսում գտնվող հին ավերակների մեջ ներսի դռան վրա արձանագրություն³ և գերեզմանաքար⁴ կա:

Վանքի հոգևոր առաջնորդները

1. Ներսես եպիսկոպոս (1450 թվականներ)

2. Նիկողայոս եպիսկոպոս (1469-1486 թթ.)

3. Կարապետ եպիսկոպոս Ուլնեցի (Ծծկեր) (1677-1694թթ.)

4. Ստեփան եպիսկոպոս Զեյթունցի (1670-1690 թթ.): 1694 թ. պաշտոնը թողում և գնում է Զեյթուն , որտեղ էլ 1697 թ. մահանում է:

5- Հովհաննես վարդապետ (1700-ական թթ.)

6- Մովսես եպիսկոպոս (1726 թ.)

7- Հակոբ վարդապետ Նալյան (1733 թ.): Հետագայում եղել է Պոլսի հայոց պատրիարք:

8- Մովսես վարդապետ Շիրինյան (1734 թ.): Մահացել է 1735 թ. և թաղվել վանքում:

9- Սարգիս վարդապետ Սարաֆյան (1736 թ.): Ծնվել է Ակնում: Մինչ 1736 թ. եղել է Կեսարիայի Սուրբ Կարապետ վանքի հոգևոր առաջնորդը:

10- Թովմաս վարդապետ Թամզարլյան (1741 թ.)

11- Պետրոս վարդապետ Պահատուրյան (1742 թ.)

12-Կարապետ վարդապետ Էվերեկցի

13- Թադեոս եպիսկոպոս, (1815 թ., 1821 թ.)

14 – Մկրտիչ եպիսկոպոս

15- Պետրոս եպիսկոպոս (1830 թ.)

16-Արիստակես եպիսկոպոս

17-Պողոս վարդապետ (1839 թ.)

18-Հակոբ եպիսկոպոս (1849 թ.)

19-Եղիշե վարդապետ Գալֆայան(1890-1893 թթ.)

20-Տաճատ վարդապետ

21-Եզնիկ վարդապետ Պապայան

22-Բաբկեն եպիսկոպոս Գյուլեսերյան (1905 թ.)

Աղբյուրներ

Տրդատ Բալյան, Հայ Վանորայք, 1914 թ. էջ 31:

A. Dursun, Türk Ocakları.

Հղումներ

1. Չուբուք գավառը գտնվում է Անկարայի նահանգի մեջ: 1902 թ. կազա է եղել, 1907 թ. վերածվել է Անկարայի կազմում նահիյեյի: 1920 թ. կրկին կազայի կարգավիճակ է ստացել, իսկ 1921 թ. դարձել է գավառ: Պատմության ընթացքում հաթթերը, խեթերը, փռուգիացիները, հռոմեացիները, բյուզանդացիները, հայերը և սելջուկները մնացել են օսմանյան իշխանության տակ:

2. 1925 թ. Նախարարների խոհրդի «Թուրքական օջախների» կենտրոնական գրասենյակը կառուցելու համար Ներքին գործերի նախարարությունը հանդես եկավ նախաձեռնությամբ: Ներկայիս շենքի կառուցապատման վայր ընտրվեց հայկական գերեզմանոցը… պետության տված փողերով վաքըֆից գնեցին: Հետագայում վերանորոգվելով՝ այս գերեզմանատունը հողատարածքի տեսք ստացավ, որը գնեց «Զելլա» հիմնարկությունը: Շինարարությունն սկսվեց 1927 թ. մարտի 21-ին (մեջբերում): Անկարայի բնակչությունը Սուրբ Աստվածածին վանքի վերաբերյալ որևէ տեղեկություն չունի: Եկեղեցու կողքի գերեզմանոցն ինձ հիշեցրեց այս մեջբերումը: Այս ընթացքում Էրգենեքոնի դատավարության շրջանակներում ի հայտ եկած նախկին հայկական գերեզմանատանը գտնվող զենքի պահեստը ևս պետք է անուշադրության չմատնել:

3. ՋԼԵ. (1486) ՆՈՐՈԳԵՑԱՒ ՈՐՄՆ ՏԱՃԱՐԻՍ, ՏՐՕՔ ՔԱՀԱՆԱՅԻՍ ԵՒ ՔՐԻՍՏՈՆԷԻՑՆ ԱՄԵՆԱՅՆԻ, Ի ԺԱՄԱՆԱԿՍ ՆԻԿԱԼԱՈՍԻ [Նիկողոս] ԵՊԻՍԿՈՊՈՍԻ:

4.Ս՜Բ ԽԱՉՍ ԲԱՐԵԽԱՒՍ ԼԵՐ ՏՈՒՐՍՈՒՆԻՆ Ի ԹՈՒԻՆ ՋՁ. (1531):

ՍՈ՜ՒՐԲ ԽԱՉ ԲԱՐԵԽԱՒՍ ԼԵՐ ՏԷՐ ԳՐԻԳՈՐ ԻՐԻՑՈՒ. ՋՂՉ. (1547):

http://team-aow.discuforum.info/t6371-Ankara-Kagatia-Surp-Asdvadzadzin-K-rm-z-Manast-r-Garmir-Vank.html