Դեմոկրատական կուսակցության ժամանակաշրջանի փոքրամասնությունների համար պետք է հակառակ կողմից ընթերցել

Պատմաբան Ահմեդ Յաշար Աքքայայի գրչին պատկանող «Մենդերեսը և փոքրամասնությունները» գրքում հետաքրքիր փաստաթղթերի միջոցով ներկայացվում է այն քաղաքականությունը, որը տարվել է հանգուցյալ վարչապետ Ադնան Մենդերեսի ժամանակաշրջանում:

Նախկին վարչապետերից Ադնան Մենդերեսի և երկու նախարարի` հեղաշրջման արդյունքում կախաղան բարձրացվելու օրվանից կես դար է անցել: 1960 թ. մայիսի 27-ի հեղաշրջման հետևանքով իշխանազրկված Դեմոկրատական կուսակցության անդամները երկար ժամանակ դատվել են հեղաշրջումն իրականացնողների կողմից: Դատավարությունների ընթացքում Մենդերեսին վերագրվող մեղադրանքներից մեկն էլ այն էր, որ նա չէր միջամտել փոքրամասնությունների վրա հարձակումներին: Օրինակ` 1955 թ. սեպտեմբերի 6-ին և 7-ին Ստամբուլում մեծամասշտաբ հարձակումներ էին կազմակերպվել փոքրամասնությունների նկատմամբ: Այս դեպքերի հետևանքով փոքրամասնությունների բազմաթիվ ներկայացուցիչներ, հատկապես` հույներ էին զոհվել ու կողոպտվել, իսկ հազարավորները հարկադրված էին եղել լքել Ստամբուլը: Լա’վ, իսկ ի՞նչ վիճակում էին գտնվում փոքրամասնությունները Մենդերեսի ժամանակաշրջանում: Ահմեդ Յաշար Աքքայայի հեղինակած «Մենդերեսը և փոքրամասնությունները» գիրքը ուշագրավ տեղեկություններ է հաղորդում սույն թեմայի վերաբերյալ:

Դեմոկրատական կուսակցության ժամանակաշրջանն ամենահանգիստ շրջանն էր

Հեղինակ Աքքայայի համաձայն` Դեմոկրատական կուսակցության իշխանության տասը տարի տևած ժամանակաշրջանի ողջ ընթացքում փոքրամասնություններն ընդհանուր առմամբ ապրել են իրենց ամենահանգիստ ժամանակաշրջանը: Այսպես` նախքան Դեմոկրատական կուսակցության իշխանությունը չլուծված այնպիսի խնդիրներ, ինչպիսիք էին` կրոնի ընտրության հնարավորությունը, փոքրամասնություններին պատկանող դպրոցների և վաքըֆների առնչությամբ կարգավորումները, այն ամենակարևոր կիրառումներն էին, որ փոքրամասնությունների համար իրագործեց Մենդերեսի կառավարությունը: «Այն, որ Մենդերեսը Ֆեների հունաց պատրիարքարան այցելած Թուրքիայի Հանրապետության առաջին վարչապետը եղավ, շատ կարևոր է` Դեմոկրատական կուսակցության իշխանության` փոքրամասնությունների նկատմամբ վերաբերմունքը ցույց տալու տեսանկյունից»,-գրում է հեղինակը: Պատմաբանը սույն գրքում անդրադառնում է բազմաթիվ թեմաների, այդ թվում` փոքրամասնությունների վաքըֆների կարգավիճակին, Ունեցվածքի հարկի քննարկումներին, փոքրամասնությունների կրթական ու մշակութային իրավունքների կազմակերպմանը և այլն:

Սեպտեմբերի 6-ը և 7-ը` պատմական փաստաթղթերով

«Մյուհյուր» հրատարակչության կողմից հրատարակված «Մենդերեսը և փոքրամասնությունները» գրքի ամենաուշագրավ հատվածներիցներից մեկն էլ չորրորդ գլուխն է, որում ներկայացվում են (1955 թ.) սեպտեմբերի 6-ի և 7-ի դեպքերը: Այս իրադարձությունները, որոնց ժամանակ կողոպտվել են փոքրամասնություններին պատկանող բազմաթիվ պաշտամունքի վայրեր, տներ և աշխատավայրեր, ներկայացվում են` նաև հղում արվելով այդ օրերի ականատեսը եղած այնպիսի գրողների հուշերին, ինչպիսիք են` Մեհմեդ Բարլասը, Ազիզ Նեսինը և Յըլմազ Քարաքոյունլուն: «Մենդերեսը և փոքրամասնությունները» գիրքը սկսվում է Թուրքիայի պատմության բազմակուսակցական շրջանից և պատմական փաստաթղթերով ներկայացնում փոքրամասնություններին հանդեպ տարված քաղաքականությունը` մինչև Ադնան Մենդերեսի գլխավորած Դեմոկրատական կուսակցության իշխանության ժամանակաշրջանի վերջը:

25.09.2011

«Յենի Շաֆաք» օրաթերթ