Ի՞նչ դերակատարություն են ունեցել գերմանացիները 1915 թ. հայերի և թուրքերի միջև տեղի ունեցած դեպքերի ժամանակ: Գերմանիայի մայրաքաղաք Բեռլինում կայացած քննարկման ժամանակ արծարծվել են գերմանացիների` 1915 թ. դեպքերի (Հայոց ցեղասպանության-Ակունքի խմբ.) ժամանակ կատարած դերին առնչվող հարցերը և այս հարցի կապակցությամբ արված աշխատանքները:
Գերմանիան ընդունում է, որ պատասխանատվություն է կրում 1915 թ. թուրքերի և հայերի միջև տեղի ունեցած դեպքերի համար:
Լա’վ, իսկ ի՞նչ դեր են խաղացել գերամանացիները 1915 թ. հայերի և թուրքերի միջև կատարված դեպքերի ժամանակ: Ի՞նչ է արվել Գերմանիայի Բունդեսթագում 2005 թ. ընդունված «Հայերի տեղահանությունը 1915 թ. և կոտորածի հիշատակումը-Գերմանիան պետք է նպաստի թուրքերի և հայերի հաշտեցմանը» վերնագրով առաջակից մինչ օրս:
«Հայնրիխ Բյոլ» հիմնադրամը, որը հայտնի է, որ մոտ է «Կանաչների կուսակցության» հետ, վերջերս Բեռլինում կազմակերպված «Հայոց ցեղասպանությունը և գերմանական հասարակությունը» խորագրով քննարկման ժամանակ փորձեց որոնել նշյալ հարցերի պատասխանները:
Գերմանացիների դերը 1915 թ. դեպքերի ժամանակ
1915-ին կատարված դեպքերի ժամանակ գերմանացիների ունեցած պատասխանատվությունն սկսեց արծարծվել Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո` հրեական ցեղասպանության մասին աշխատությունների հրատարակման ժամանակ: Հիշյալ քննարկմանը մասնակցած՝ Շվեյցարիայի Ցյուրիխի համալսարանի պատմության բաժնի դասախոս Հանս Լուկաս Կիզերը նշեց, որ 1915 թ. առաջ գերմանացիները հայերին օգնելու համար համագործակցել են ռուսների հետ, սակայն հետագայում այդ համագործակցությունը դադարեցնելով` դերակատարություն են ունեցել դեպքերի զարգացման մեջ:
Կանաչների կուսակցության պատգամավոր Մարի Լուիզ Բեք
Կիզերը, 1915 թ. իրադարձությունները որպես «Երիտթուրքերի ծրագիր» համարելով, հայտնեց, որ հայերը տեղահանվել են գերմանացիների հավանությամբ, և ասաց. «Ռազմական նախարար Էնվեր փաշան, որպես օսմանյան բանակի հրամանատար՝ Գերմանիայի դեսպանի մոտ գնալով, գերմանացիների հավանությունն է խնդրել` հայերին տարագրելու համար: Դա կարող է թվալ պատահական գործողություն: Արտակարգ և լիազոր դեսպան Վանգենհայմը, չնայած խելացի դիվանագետ լինելուն, չի ցանկացել տեսնել, թե ինչ կա դրա հետևում: Դեսպանը կարող էր հասկանալ, որ այդ փաստաթղթի և Էնվեր փաշայի հայցած թույլտվության տակ ենթադրվում է շատ ավելի ընդգրկուն մի գործողություն»:
Գերմանիայի խորհրդարանը 2005 թ. հունիսի 15-ի առաջարկով ընդունել էր, որ Գերմանական կայսրությունը դերակատարություն է ունեցել 1915 թ. դեպքերի մեջ: Սույն առաջարկության մեջ, որում չի կիրառվել ցեղասպանություն եզրը, նշվել է, թե Գերմանիան խորը ցավ է զգում` հայերի տեղահանման ու ոչնչացման մեջ Գերմանական կայսրության ունեցած պատասխանատվության համար:
Բացի այդ` շեշտվել է թուրք ժողովրդի` սեփական պատմության հետ առերեսման, Թուրքիա-Հայաստան հարաբերությունների նորմալացման և մի պատմական հանձնաժողով հիմնելու հարցերում Գերմանիայի կառավարության աջակցության անհրաժեշտությունը:
«Միայն խորհրդարանում քննարկելը բավարար չէ»
Կանաչների կուսակցության պատգամավոր Մարի Լուիզ Բեքը, բուռն քննարկումներից հետո սույն առաջարկի ընդունումը շատ կարևոր համարելով, հայտնեց, որ 1915 թ. դեպքերը հիշատակելու համար պետք է նաև այլ աշխատանքներ արվեն:
Բեքը նշեց. «Ավելի շատ աշխատանքներ պետք է արվեն, որպեսզի խորանան այս թեմայի վերաբերյալ մեր ունեցած գիտելիքները, և գերմանացի աշակերտը տեղեկանա, որ 20-րդ դարը սկսվել է ցեղասպանությամբ: Այդ նպատակով պետք է կառուցվեն հուշարձաններ, բացահայտվեն պատմություններ, վկաներ, որոնք կհիշեցնեն այդ դեպքերի մասին. այդ շրջանին ականատես վկաներ գրեթե այլևս չկան»:
«Հայ-գերմանական հոդվածներ» ամսագրի խմբագիր Րաֆֆի Քանթյանը շեշտեց, թե ամենաազդեցիկ աշխատանքը, որ կարող է անել Գերմանիայի կառավարությունը սույն հարցի առնչությամբ, պետք է կատարվի կրթության ոլորտում: Քանթյանը, ուշադրություն հրավիրելով այս ոլորտում կատարված աշխատանքների ոչ բավարար լինելու վրա, նշեց. «Միակ բնագավառը, որի վրա իրոք կարող է ազդել գերմանական կողմը, կրթության ոլորտն է, այսինքն` անցյալի հետ առերեսումը դպրոցներում: Դա կարող է իրականություն դառնալ նահագներում այդ ուղղությամբ քայլեր ձեռնարկելու համար քաղաքական կամք ցուցաբերելու դեպքում միայն»:
Կանաչների կուսակցության համանախագահ Ջեմ Օզդեմիր
Կրթությունը Գերմանիայում գտնվում է նահանգների ազդեցության տակ: Քանթյանը հայտնեց, որ այս հարցի առնչությամբ նահանգներում աշխատանքներ չիրականացնելն իրեն հուսահատեցնում է:
Լուծումը գտնվում է Թուրքիայում
Կանաչների կուսակցության համանախագահ Ջեմ Օզդեմիրն իր հերթին ընդգծեց, թե Թուրքիան ու Գերմանիան կարող են համատեղ պատմության գրքեր գրել այս թեմայով: Օզդեմիրը շեշտեց, որ տարբեր երկրների խորհրդարաններում Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչող որոշումների ընդունումը «բավարար չէ` վերքերին սպեղանի լիենլու առումով»:
Օզդեմիրը նաև ասաց. «Ես չեմ կարծում, թե միայն որոշումները հարցը կլուծեն: Ըստ իս` սույն խնդրի «լուծմանը» կարելի է հասնել հետևյալ կերպ. Թուրքիայի Ազգային մեծ ժողովը պետք է քննարկի այդ հարցը, և մինչ օրս գրված պաշտոնական պատմագրությունը պետք է համապատասխանեցվի մասնագետների կողմից բացահայտված և այլևս հանրահայտ փաստերին»:
«Դոյչե Վելլե»-թուրքերեն
Հեղինակ` Ժյուդիլե Դանըշման/Բեռլին
Խմբագիր` Էրջան Չոշքուն
Leave a Reply