1915 թ. Հռոմի Պապի հղած նամակը Օսմանյան պետությանը

Հռոմի Պապ Բենեդիկտոսը 15-րդը (1854-1922) 1915 թ. սեպտեմբերի 10-ին հայերի կոտորածները դադարեցնելու խնդրանքով դիմել է Օսմանյան կայսրության սուլթան Մեհմեդ 5-րդին: Սուլթանը Պապին պատասխանել է բավականին ուշ` նույն տարվա նոյեմբերին` տալով հանրահայտ կեղծիքներով լի պատասխան, ինչպես, օրինակ, հայերն իբրև թե համագործակցել են Օսմանյան կայսրությանը թշնամի երկրների հետ և թիկունքից սպառնացել օսմանյան բանակին: Սույն կեղծիքն այսօր էլ է կազմում թուրքական ժխտողականության հիմքը:

Այնուհետև Պապը սուլթանի մոտ է ուղարկել ավստրիացի մի պատվիրակի` պահանջելով դադարեցնել Հայոց ցեղասպանությունը, սակայն սուլթանը որևէ արձագանք չի տվել (տե’ս «Սև գիրք, նշանավոր օտարերկրացիները թուրքական ոճիրների և Հայոց ցեղասպանության մասին», հրատարակության է պատրաստել Ալ. Իսոյանը, խմբագիր` Պ. Հովհաննիսյան, Երևան, 2011, էջ 405-406):

Պապը սուլթանին այդ հարցով դիմել է երեք անգամ (այդ մասին տե’ս Թեոդիկ, «Ամենուն տարեցույց», էջ 170-171):

Հարկ է նաև նշել, որ Հռոմի Պապ Բենեդիկտոսն առանձնահատուկ հոգածություն է ցուցաբերել Հայոց ցեղասպանությունից տուժած հայերի նկատմամբ: Նա 1918 թ. Կ.Պոլսում բացել է «Բենեդիկտոս ԺԵ» հայկական որբանոցը, իսկ Կ.Պոլսում պապական նվիրակ Անջելո Դոլչիի ջանքերի շնորհիվ կանխվել է 1918 թ. նաև պոսլահայերին աքսորելու մասին երիտթուրքերի ծրագիրը (տե’ս «Սև գիրք, նշանավոր օտարերկրացիները թուրքական ոճիրների և Հայոց ցեղասպանության մասին», էջ 405-406):

Ստորև ներկայացնում ենք Հռոմի Պապ Բենեդիկտոս 15-րդի 1915 թ. սեպտեմբերի 10-ին սուլթանին հղված նամակը, որը Օսմանյան կայսրության Արտաքին գործերի նախարարությանն էր հանձնվել վերոհիշյալ Անջելո Դոլչիի կողմից: Նշենք նաև, որ թեև սույն նամակի բնագիր լեզուն եղել է ֆրանսերենը, և այն արդեն իսկ հրապարակվել է հայերեն, սակայն հարկ համարեցինք թարգմանել ու մեր ընթերցողներին ներկայացնել նաև օսմաներեն տարբերակը, որն արաբատառ օսմաներենից լատինատառի է վերածվել ու պոլսահայերի «Հայթերթ» լրատվական կայքում հրապարակվել թուրք ուսումնասիրող Սայիդ Չեթինօղլուի կողմից (տե’ս http://hyetert.blogspot.com/2011/08/1915-soykrm-surecinde-papann-osmanlya.html):

Մելինե Անումյան

«Բարձր Դուռ

Արտաքին գործերի նախարարության Թարգմանչական տնօրինություն, համար 1

1915 թ. նոյեմբերի 24

1915 թ. սեպտեմբերի 10-ին Նորին սրբություն Հռոմի Պապ Բենեդիկտոս 15-րդի` Նորին մեծություն սուլթանի պալատ ուղարկած նամակի` ֆրանսերենից թարգմանված տարբերակն է, որը Հռոմի Պապի նվիրակ մոնսենյոր Դոլչիի կողմից հանձնվել է Արտաքին գործերի նախարարությանը` սուլթանական պալատ ներկայացվելու համար:

«Ձե’րդ մեծություն փադիշահ,

Այն ահռելի պատերազմի բերած տառապանքների և սարսափների մասին տեղեկանալու ընթացքում, որի մեջ ներքաշվել են դիմադրելու մեծ ուժ ունեցող հզոր սուլթանությունը եւ եվրոպական մեծ տերությունները, շատ ցավալի կերպով մեզ են հասել նաև ընդարձակ Օսմանյան կայսրությունում աննկարագրելի և որակում չունեցող տառապանքների ու տանջանքերի ենթարկված մի ողջ ազգի հեծեծանքները: Պարզվել է, որ հայ ազգի զավակների մեծ մասն ուղարկվել է դեպի անգոյություն, և որ նրանց մեջ բազմաթիվ վանականներ, անգամ որոշ եպիսկոպոսներ, ինչպես նաև` հայ ազգի շատ զավակներ են բանտարկվել, աքսորվել ու երկրից հեռացվել: Հենց նոր մեր ստացած տեղեկության համաձայն` մի շարք քաղաքների և ավանների բոլոր բնակիչներին հարկադրում են մեծ նեղություններով ու տառապանքներով լքել իրենց երկիրը` հեռավոր կենտրոններ փոխադրվելու համար, այնինչ նրանք, այդ կողմերում տառապանքներից ու հոգեկան տանջանքերից բացի, ենթարկվելու են նաև ամենասարսափելի չքավորության զրկանքներին, անգամ` սովի չարչարանքին:

Ձե’րդ մեծություն փադիշահ,

Քանի որ մենք կարծում ենք, թե նման բռնությունները չեն կատարվում Նորին մեծություն սուլթանի համաձայնությամբ, կատարյալ վստահությամբ և Ձերդ մեծության ընտրած կրոնին և սուլթանին վայել վեհ գթության պահանջով ջերմորեն խնդրում ենք, որ սուլթանը միջնորդի Նորին մեծություն փադիշահին հավատարիմ և հնազանդ մնալու համար աքսորվող այս ազգի համար:

Եթե հայերի շրջանում կան դավաճաններ կամ այլ հանցագործությունների մեջ կասկածվողներ, ապա ոչինչ չունենք ասելու` նրանց դեմ դատավարություն սկսելու և օրինական որոշումներին համապատասխան նրանց պատժելու դեմ: Սակայն մեր միակ ցանկությունն է, որ Ձե’րդ մեծությանը նույնպես անհանգստացրած արդարասիրության վեհ զգացմունքի պահանջից ելնելով` չհամաձայնվեն անմեղներին ևս պատժի ենթարկել հանցագործների պես և տիրակալներին վայել գթասրտությունն ու մարդասիրությունը ցուցաբերեն նաև ճիշտ ուղուց շեղվածների հանդեպ: Եթե աղերսված ու սպասված ազդեցիկ կամքն ու տիրակալներին վայել ներողամտությունը ցուցաբերվի, և հայ ազգն ազատվի ծանր դրությունից ու ոչնչացումից, ապա կվսեմացնի իր խնամակալի վեհությունը:

Այս հարցում ունեցած մեր հույսի և սիրո վրա հիմնվելով` Ձե’րդ մեծություն սուլթանին և նրա տիրապետության տակ գտնվող հպատակներին խնդրում ենք ընդունել բարօրության մեր անկեղծ բարեմաղթանքները»:

10.09.2011

www.akunq.net