Հանդիպեցին 125 քաղաքների հայեր

Այս տարի օգոստոսի 13-20 Երևանում տեղի ունեցած 5-րդ Համահայկական խաղերը, որին 125 քաղաքներից հազարավոր մարզիկներ էին մասնակցում, հոյակապ արարողությամբ ավարտին հասան: Թուրքիայի հայերին  մարզախաղերում ներկայացնում էին Սասունի և Ստամբուլի թիմերը: Մրցաշարին առաջին անգամ մասնակցող Սասունի թիմին նախագահ Սերժ Սարգսյանը հանձնեց «Համահայկական 5-րդ խաղերի հայտնություն» մրցանակը: Սասունցիները խաղերից հետո ազատ ժամանակն անց էին կացնում իրենց համաքաղաքացիների հետ:

Նրանց համար, ովքեր կարոտում էին, համահայկական խաղերը կամուրջ հանդիսացան:

Այս տարի օգոստոսի 13-20-ը Հայաստանի մայրաքաղաք Երևանում տեղի ունեցած 5-րդ Համահայկական խաղերը բացման արարողության նման հոյակապ արարողությամբ ավարտին հասան: Ռեկորդակիր մրցաշարին 125 քաղաքներից մոտ երեք հազար մարզիկ էր մասնակցում: Այս տարվա մրցաշարի վրա իր կնիքը թողեց Թուրքիայից առաջին անգամ մասնակցող Սասունի թիմը: Սասունի թիմին անձամբ նախագահ Սերժ Սարգսյանը հանձնեց «Համահայկական 5-րդ խաղերի հայտնություն» մրցանակը: Սասունցիները խաղերից հետո ժամանակն անց էին կացնում իրենց համաքաղաքացիների հետ: Հայաստանյան տպավորությունների մասին զրուցեցինք պատվիրակության կազմակերպչական հարցերով զբաղվող Էֆրիմ Բաղի, Բեսսե Քաբաքի և մարզիկների հետ:

Իսկ Ստամբուլի թիմը, ով նպատակ ուներ հաղթել այն ասպարեզում, որտեղ մասնակցում էր, չկարողացավ խուսափել անհաջողություններից: Վնասվածքներ ստացած թիմը եթե  անգամ չկարողացավ մրցաշարում հասնել իրեն համար ցանկալի արդյունքի, 10 օր շարունակ զգաց Հայաստանում գտնվելու քաղցրությունը: Մարալ երգի ու պարի համույթը, Օպերայի շենքում ելույթ ունենալով, իրականացրեց իր երազանքը: Մեծ հետաքրքրություն առաջացրեց:

Սարգիս Սերոբյան

Ժամը 7-ին մտանք Վազգեն Սարգսյանի անվան մարզադաշտ, որպեսզի մասնակցենք բացման արարողությանը, որը տեղի էր ունենալու ժ. 9.30-ին: Դեռ նոր էինք զբաղեցրել մեր տեղերը, երբ տրիբունայի վրա երկվորյակների նկատեցի, ովքեր Հայաստանի դրոշով շապիկ էին հագել: Միանման ու համաչափ քայլերով անկյունային ուղով նրանց քայլքն այնքան հաճելի ու սիրելի էր, որ չկարողանալով դիմանալ` իջա հարթակի ծայրն ու փշալարի հետևից ձայն տվեցի. «Օրիորդնե’ր, չէի՞ք ասի թե, որտեղից եք ձեռք բերել ձեր շապիկները, թոռներիս համար ուզում եմ գնել»:

Սկզբից զարմացան, սակայն փշալարերի այն կողմից մի իրավասու օգնության հասավ և շրջվելով աղջիկներին` հրահանգեց. «Անմիջապես զանգեք ձեր մորաքրոջն ու ասեք, թող այս պարոնի թոռների համար շապիկ կարի»:

Հասցե ու հեռախոսահամար փոխանակեցինք, այնուհետև զույգերը, որոնցից մեկի անունը Աստղիկ էր, մյուսինը` Լիանա, շարունակեցին իրենց համահունչ գալ-գնալը: Նրանք ձեռքի շշով ջուրը մի ակնթարթում գլխներին էին դնում, հետո` իջեցնում:

Հետո իմացա, որ մարդը, որն օգնության էր էկել կազմկոմիտեի անդամ, Հայաստանի պետական ֆիլհարմոնիկ նվագախմբի տնօրեն Գագիկ Մանոսյանն էր, բացի այդ՝ մեր անուշ երկվորյակների հայրը:

Աստղիկն ու Լիանան բազմիցս անցան մեր տրիբունայի առջևից, մինչև խմբերը կսկսեին անցնել: Նրանք չէին զլանում ձեռքով անել իրենց հորեղբորը, որի հետ նոր էին ծանոթացել:

Երկու օր հետո զանգեցին ինձ: Կենտրոնում՝ նախկին «Արմենիա», ներկայիս՝ «Մարիոտ» հյուրանոցի առաջ հանդիպեցինք, ինձ նվիրեցին թոռներիս շապիկները: Իմ նվերն էլ իրենց տներում պահելու համար հովվի նվեր էր` Սասունի Մարաթուկ եկեղեցու պատերի շաղախից, որը մարդկանց պահպանում էր օձի, բազմոտանի միջատի և կարիճի խայթոցից, և Մարութա լեռան հողերից մեկական փունջ: Աստղիկն ու Լիանան խոստացան, որ մեր թերթի` «Ակօսի» համար իրենց կոնսերվատորիայի, շրջապատի և երկրի մասին ժամանակ առ ժամանակ լուրեր կգրեն:

125 քաղաքներից եկած 3200 մարզիկների մարզադաշտ մտնելու արարողությունն սկսվեց մեծ շուքով: Մրցուղու վրայով քայլերթ կատարող  խմբերը հրապարակում տեղ են զբաղեցնում, ավելի ուշ՝ երաժշտությամբ ոգևորված պար, աշխուժություն, հրավառություն, զրույցներ, արարողությունից հետո բեմ դուրս եկած արվեստագետների երգեր… Ամեն ինչ այնքան ներդաշնակ ու հիանալի էր, որ… Այդ ընթացքում մեր ստամբուլցի արվեստագետ Սիպիլ Փեքթորոսօղլուն «Տեսնեմ Անին ու նոր մեռնեմ» երգով արժանացավ ծափահարությունների: Այս երգի բառերն ինձ հիշեցրեցին տարիներ առաջ Սոֆիայում հանդիպած սասունցի մի կնոջ ասածները, ով իմանալով, որ պտույտի եմ դուրս եկել Սասունում, ասաց. «Ես էլ մի անգամ իմ աչքով տեսնեմ աննման Սասունն ու նոր մեռնեմ»:

Հայաստանում սասունցիները շատ էին: Եթե Մարութա լեռան ողջ հողը պարկերով տանք, նորից բոլորին չի հերիքի: Մարդիկ այնքան կարոտ են քաշում, որ երբ քայլուղու վրա տեսան սասունցիներին` ձեռքներին Սասունի սպիտակ դրոշը, երկնագույն  և նարնջագույն համազգեստով, ականջները խլացնելու չափ բարձր ծափահարություններով պատվացույց կատարեցին: Ամեն դեպքում սասունցիներն առաջին անգամ էին մասնակցում համահայկական խաղերին: Հենց այս պատճառով էր, որ Հայաստանի Հանրապետության նախագահ Սերժ Սարգսյանը համահայկական խաղերի մասնակիցների պատվին «Փարվանա» ռեստորանում կազմակերպած ընթրիքի ժամանակ Սասունի խմբի պատվոգիրը ստանալու համար իր սեղանից արագ վեր կենալով եկավ և Էֆրիմ Բաղից ստացավ իր նվերը: Բոլորիս շնորհավորեց և մարզիկների հետ միասին նկարվեց. անմահացավ այս պատմական հանդիպումը:

Սասունցիները մասնակցեցին խաղերին, հաղթեցին, հաղթվեցին, ոչ ոքի  արեցին… Վերջում մրցանակ չստացան, սակայն փակման արարողության ժամանակ նորից նախագահ Սերժ Սարգսյանի ձեռքից ամբողջական ընկուզենուց քանդակված, հայկական մոտիվներով փորագրված շքեղ ջենտլմենական գավաթ ստացան: Փոխարենը Էֆրիմ Բաղը Սարգսյանի վզին գցեց Սասունի սպիտակ ժապավենը, որը բոլոր սասունցիները կրում էին:

Հայաստանում սասունցիները շատ էին: Եթե Մարութա լեռան ողջ հողը պարկերով տանք, նորից բոլորին չի հերիքի: Մարդիկ այնքան կարոտ են զգում, որ երբ քայլուղու վրա տեսան սասունցիներին` ձեռքներին Սասունի սպիտակ դրոշը, երկնագույն և նարնջագույն համազգեստով, ականջները խլացնելու չափ բարձր ծափահարություններով պատվացույց կատարեցին:

Էֆրիմ Բաղն ասաց. «Հայաստանի անատոլիացիները կարոտում են»:

Հետաքրքրությունը, որը կար մեր հանդեպ, շատ ավելին էր, քան սպասում էինք: Բոլորն ամեն րոպե, ամեն վայրկյան անընդհատ մեր հետևից վազում էին, որպեսզի խոսեն, ծանոթանան, ճաշի հրավիրեն: Ինձ ասացին. «90-ամյա մորեղբայր ունենք, ուզում է քեզ անպայման տեսնել»: Իր գյուղը մի անգամ տեսել է. մեկը, ով նախկինում գյուղ էր գնացել, նկարել ու բերել էր: Այդ նկարահանման մեջ հաճախակի իմ անունն էր հիշատակվում: Երբ գյուղացիները ասել են, թե Թուրքիայից սասունցիներ են եկել, ասել է. «Անպայման նրանց ինձ մոտ բերեք»: Գնացինք, զրուցեցինք: Դուրս եկավ, որ երկուսս էլ նույն գյուղից ենք եղել: 1963 թ. երբ մենք Մուտքիից հեռացանք, բնակվեցինք մի տան մեջ, որը 90 ամյա պապիկի ընտանիքի լքած տունն էր:

Տատիկս ինձ պատմել էր, որ մեր գյուղի տանը նախկինում ապրողներ են եղել: Երբ նույն անունները լսեցի պապիկից, ոգևորվեցի, շատ հուզվեցի: Երբ տեսավ գյուղի ու իր մորից լսած ընկուզենու ծառի նկարները, շատ ուրախացավ: Իսկ երբ Մարութա լեռան վրայից բերած հողը տվեցի, սկսեցինք լացել: Հողը վերցրեց, համբուրեց, լեզուն պապանձվեց: Երբևէ չտեսած հողին սարսափելի կարոտել էր:

Այնտեղ ապրող սասունցիներն ու բոլոր ծագումով անատոլիացիները մեր կարոտն են քաշում: Մեզ փաթաթվելով` հայրենիքի հոտն էին առնում: Մեր բեռն արդեն ծանրացավ: Ցանկանում են, որ ամեն մրցաշարի մասնակցենք: Եթե լուրջ պատրաստվենք ու գնանք, ավելի շատ գույն կարող ենք տալ այդ ամենին: Հուսամ, որ այս գնալ-գալը լավ կանդրադառնա նաև Թուրքիա-Հայաստան հարաբերությունների վրա:

Բեսսե Քաբաքն ասաց. «Մեր նկատմամբ այսքան հետաքրքրություն չէինք կարող ենթադրել»:

Թեև մոտ հարյուր տարի է, ինչ իրենց հողերից հեռացել են, սակայն տեսանք, որ Սասունի ոգին ապրում է Հայաստանում, 3-4 տարեկան երեխան նույնիսկ կրում է Սասունի մշակույթը: Մշակությաին առանձնահատկություններն արդեն գեներով են գործում: Շատ լավ են պահպանվել Սասունին պատկանող հուշերը: Սասունցիներն ամեն տեղ էլ սասունցի են: Մենք մեր մի կեսը նրանց մեջ տեսանք, նրանք էլ մեր մեջ տեսան իրենց մի մասը, ահա Հայաստանում այս ամբողջությունն ապրեցի:

Չէի կարող պատրեկացնել, որ մեր նկատմամբ այսքան մեծ հետաքրքրություն կլինի: Գնալուց առաջ ցուցակ էինք կազմել, թե պատվիրակության անդամներից ով որ գյուղից է: Ենթադրում էինք, որ նման խնդրի կբախվենք: Օրինակ` այնտեղ յուրաքանչյուրը, ով գալիս էր, հարցնում էր, թե խմբում իրենց գյուղից ինչ-որ մեկը կա, թե ոչ: Գալիս էին հույսով, որ կգնտնեն իրենց բարեկամներին, որոնցից մինչև այսօր լուր չունեին:

Սասունցու համար ամենաթանկարժեք նվերը ո’չ ոսկին է, ո’չ էլ արծաթը, այլ երկրի քարը, հողն ու լեռներում աճող ծաղիկն է: Սա իմանալով հանդերձ, երբ որ մասնակցեցինք Մարութա լեռան ուխտագնացությանը, այաստանցի սասունցիների համար լեռան գագաթին աճող մյուռոնի ծաղիկներից փոքրիկ մի փունջ հավաքեցի, վերցրեցի նաև մի քիչ հող, փոքրիկ քարեր ու եկեղեցու ներսից շաղախի փոքրիկ կտորներ. հավատք կա, որ պահպանում է վատ բաներից: Բացման արարողության ժամանակ Թուրքիայից եկած 300 հոգանոց Սասունի խմբին տեսած սասունցիների հետ հանդիպելիս հետս բերած նվերները չհերիքեցին: Ոմանք ասում էին. «Համահայկական խաղերի բացմանը սասունցիներին տեսնելով՝ չկարողացա հավատալ, ծնկներս դողացին», ոմանք էլ` «15 րոպե արցունքներս չէի կարողանում զսպել»:

Սասունցի երիտասարդներն ասում են. «Մեզ համար ամենուր Սասուն է»

Զեքի Քափ. Երբ ասում էինք, թե սասունցի ենք, ոչ մի առարկություն չէր լինում, մարդիկ կարծես մեր մեջ իրենց մի մասն էին գտնում: Բացման արարողության ժամանակ երբ որ հայտարարեցին Սասունի անունը, սարսափելի աղմուկ բարձրացավ, կարծես ողջ մարզահամալիրը վերակենդանացավ: Խաղերից հետո շատ հաճելի ժամանակ անցկացրեցինք:Գյուղերում շատ ջերմ ընդունեցին: Այնքան շատ սասունից տեսանք, որ սկսեցինք ասել. «Մեզ համար ամենուր Սասուն է»:

Յըլմազ Քըր. Սրանից առաջ մասնակցել եմ բոլոր Համահայկական խաղերին, սակայն այս տարի մնացած տարիներից շատ տարբեր էր: Սասունի անվամբ և համազգեստով այնտեղ գտնվելն ընդհանրապես ուրիշ զգացումներ առաջացրեց իմ մեջ: Գտա իմ բարեկամներին, որոնց հետ նախկինում նամակագրական կապ էինք հաստատել, սակայն երբեք չէի տեսել: Մեզ հյուրընկալեցին իրենց տներում, զրուցեցինք, արտասվեցինք, երգեցինք: Դրանք այնքան գեղեցիկ պահեր էին, որ բառերով չես կարող արտահայտել:

Արաս Բաղ. Գիտեինք, որ գնում ենք այնտեղ մեծ անձնազոհության շնորհիվ: Նաև գիտեինք «Սասունի» անվամբ այնտեղ լինելու պատասխանատվությունը: Մեր բոլոր մրցախաղերն անցնում էին լի տրիբունաներով: Դհոլ-զուռնայի ձայների պատճառով չկարողացանք հանդիպումներին կենտրոնանալ: Մեր ընկերներից ոմանք թուլություն ունեն դհոլ-զուռնայի ձայնի նկատմամբ. լսելուն պես ուսերն սկսում էին շարժել: Երբ գոլ էինք խփում, կամ մեզ էին գոլ խփում, զուռնա-դհոլը հնչում էր: Կարծում եմ, որ մրցախաղին երանգ տվեցինք ու հետք թողեցինք:

Եթվարդ Համբարձումյան. Հավանաբար խմբի ամենաանհաջողակ մարզիկը ես էի: Առաջին հանդիպման ժամանակ կողոսկրերիցս մեկը ջարդվեց: Մեր մեջ շատ լավ ընկերական մթնոլորտ էր: Ցանկանում եմ ակնդիրներին շնորհակալություն հայտնել աջակցության համար: Երբ որ դժվարանում էինք, մեզ ուժ էին տալիս, նրանց աջակցությամբ հաղթեցինք այն խաղերը, որոնք չէինք կարող հաղթել: Հանդիպումներից հետո գնացինք Ծիծեռնակաբերդ` Ցեղասպանության հուշահամալիր, այցելեցինք Սարդարապատ, Էջմիածին: Շատ հուզվեցինք, շատ երջանիկ էինք:

Արման Թաշ. Բացմանը քայլելն ու այդ մարզահամալիրում լինելն ինձ անհավատալի երջանկություն պարգևեց: Սիրտս շատ արագ էր խփում, մի բան էր, որ չէի ապրել, ու անհասկանալի էր… Տարբեր փորձ ունեցանք, օրինակ` սևամորթ հայի հետ ծանոթացանք: Էսքիշեհիրցի ծերունի հայը, ում հետ ծանոթացել էինք կիրակի օրը, երբ իմացավ, որ սասունցի ենք և եկել ենք Թուրքիայից, չկարողացավ արցունքները պահել: Մեզ հետ խոսալիս երջանիկ էր, միասին նկարվեցինք: Ես շատ հուզվեցի, երբ տեսա մարդկանց կարոտը հայրենիքի հանդեպ:

Ղազարոս Հունան ասաց. «Կազմակերպչական աշխատնքները գնալով ընդլայնվում են»:

Համահայկական խաղերի համաշխարհային կոմիտեն մեզ ասաց, որ թիմը, որն ամենալավը ներկայացրեց իր քաղաքը, Ստամբուլի թիմն էր: Սակայն քանի որ 2007 թ. էլ էինք նույն արդյունքը ցույց տվել, որպեսզի իրար վրա երկու անգամ նույն մրցանակը նույն քաղաքին չտրվի, այս անգամ մրցանակը տվեցին Արգենտինային: Սասունի թիմի նկատմամբ հատուկ ուշադրություն կար: Բնականաբար, մենք էլ էինք գոհ Սասունի մասնակցությունից: Բացման և փակման արարողությունը շատ հիանալի էր: Բոլոր մարզիկների ու մասնակիցների համար հատուկ ճաշկերույթ տրվեց: Երկու ճաշկերույթին էլ նախագահ Սերժ Սարգսյանն ու բազմաթիվ նախարարներ եկան: Մթնոլորտը շատ գեղեցիկ էր: Մարզիկները շատ արագ մտերմացան: Նախորդ խաղերին հանդիպումների ժամանակ մանր-մունր վիճաբանություններ էին լինում, սակայն այս տարի նման բան տեղի չունեցավ: Նույնիսկ խաղերից հետո բոլոր մարզիկներն իրենց մարզական շապիկները նվիրում էին հակառակորդ թիմի ընկերներին: Համահայկական խաղերն ամեն տարի ավելի լավ են անցնում: Այս տարի կազմակերպչական աշխատանքների մասնակցել է 1700 կամավոր: Բավականին հաջող կազմակերպչական աշխատանքներ էին, ոչ մի թերություն չկար:

Կարպիս Չափքանն ասաց. «Մեր երազանքն իրականացավ»:

Այնտեղ գնացինք որպես Մարալ երգ ու պարի համույթի պատվիրակություն՝ մոտ 45 հոգանոց խմբով: Ելույթ ունեցանք և’ բացման, և’ փակման արարողության ժամանակ: Օգոստոսի 16-ին Օպերային թատրոնում կայացած մեր համերգին մեծ մասնակցություն ցուցաբերեցին: Հրավիրյալների շարքում էին այնպիսի հայտնի անուններ, ինչպիսիք են Սփյուռքի նախարար Հրանուշ Հակոբյանն ու հայտնի երաժիշտ Արա Գևորգյանը: Մեկ ու կես ժամ տևած ելույթից հետո ես ու կինս` Իրիս Չափքան, Հրանուշ Հակոբյանի կողմից պարգևատրվեցինք: Մեզ համար Օպերայի շենքում ելույթ ունենալը երազանք էր, մեր երազանքն իրականացավ: Երեխաներն էլ են շատ  ուրախ, որ այս փորձն ունեցան:

«Ակօս», թիվ 803