Վերժինե Սվազլյան. Հայոց Ցեղասպանություն. Ականատես-վերապրողների վկայություններ, 4 (4)

 4 (4).

ԱՌԱՔԵԼ ԿԱՐԱՊԵՏԻ ԴԱՎԹՅԱՆԻ

ՊԱՏՄԱԾԸ

ԾՆՎ. 1904 Թ.

ՍԱՍՈՒՆ

ԱՐԻՎԴԵՄ Գ.

Մեր գյուղը Սասունի Արիվդեմ գյուղն էր, որը կնշանակեր արևի դիմաց։ Մեր գյուղի մեջ տասներկու տուն էր՝ հայ, քյուրդ և արաբ։ Մերոնք հողագործ էին և անասուն կպահեին։ Ցորեն չկար, կիլկիլ, կորեկ կցանեին։ Էն էլ հազիվ մեզ կհերիքեր։ Շուկա չկար։ Առուտուր չկար։ Տները երկու հարկանի էին։ Ներքին հարկում անասուններն էին մնում, վերևը՝ մենք։ Մեր տան շուրջը ընկույզի, փշատի, նուռի, թուզի ծառեր կային։ Ամեն ինչ տնից էր, միայն հագնելիքը դուրսեն կառնեինք։ Պտուղ կծախեինք, դրամը հագուստի կուտայինք։

Էն ժամանակ ես տասնմեկ տարեկան էի։ Կհիշեմ, հայերը հայերեն կխոսեին, արաբերեն ալ գիտեին, քանի որ մեր շրջապատը արաբ էր։ Չորս տուն հայ էր, ութը տուն՝ արաբ։ Արաբները շատ հավատացյալ էին, Մուհամմեդին կհավատային։ Հայերը եկեղեցի ունեին։ Տարին անգամ մը մեր գյուղի վերևը կերթայինք կույս Վարվառա՝ ուխտի. մատաղ կընեինք։ Կըսեին՝ կույս Վարվառան կույս աղջիկ է եղել, անոր անունով էր եկեղեցին։ Ուրիշ գյուղերեն ալ կուգային։ Գյուղին մեջ դպրոց չկար։ Դպրոցը միայն Գոմք գյուղում կար, ան ալ դրամով էր։ Սասունը մեզի մոտ էր, մեկ օրվա ոտքի ճամփա էր։ Մեր շուրջը քսան ուրիշ գյուղեր ալ կային։ Մեր երկրի ջուրն էր լավ, օդն էր լավ։ Սասուն շատ քյուրդ կար։

Մեր տունը մեծ զալ էր։ Ներքևը թունդիր կար։ Օրական հաց կթխեին։ Մենք կիլկիլով հաց կուտեինք։ Շաբաթը անգամ մը կլողանայինք։ Բժիշկ չկար, բան չկար։ Մալարիա կար։ Մեր շորեր բրդից էին։ Բուրդ կմանեինք, կգործեինք, կծախեինք։ Շալվար կհագնեինք, շապիկը տակն էր, ոտքը՝ չարուխ էր՝ մալի կաշիից կտրտված, ծայրերը, կողքերը կկարվեր։ Գլխու վրա գդակ կար։ Կիները ամեն գույն կհագնեին։ Գլխուն ճերմակ թաշկինակ կկապեին։ Կրոնական Ս. Խաչի տոնին խաչը կգցեին ջուրը։ Զատիկին քառասուն օր պաս կպահեին, հետո հավկիթ կներկեին։ Նոր տարուն կուտեին, կխմեին՝ եղածին չափ։ Վարդավառին իրարու վրա ջուր կթափեին։

Սահմանադրությունից հետո, 1915 թ. եղավ հայկական կոտորածը։ Քսան տարեկանից բարձր զինվոր տարան։ Թուրքը հարձակվավ, սկսավ կոտորել։ Լավ աղջիկներին, լավ կնիկներին տարան փախցրին։ Մեր գյուղը Միսաք անունով մի ֆեդայի կար։ Էն զենք ուներ, մտավ վանք, սկսավ կռվիլ։ Մենք զենք չունեինք։

Սասուն երկու ամիս դիմադրեց։ Թուրք զինվորներ եկան պաշարեցին, սկսեցին կոտորել։ Օգնություն չկար։ Կոտորեցին։ Ինչ որ մնաց, մտան քարանձավները։ Վերջը մենք եկանք Մուշ։ Ով պրծավ՝ գաղթեց։ Էդի 1916 թ. դեկտեմբերին էր։ Էկանք Մուշի միջով անցանք, գացինք Խնուս։ Մենք չորս հոգի էինք՝ մերս, ախպերս, ես ու քուրս։ Էնտեղ մի տարի մնացինք։ 1918 թ. էկանք Խոնզըլու գյուղ։ Էդի հայկական գյուղ էր, հայեր կոտորվել էին, տներ դատարկ էին։ Մենք էկանք Արփաչայը անցանք։ Կուզեինք ետ էրթալ մեր էրկիր։ Ո՞վ կիմանար, որ հեղափոխություն պիտի սկսվեր։ Ռսի զորքը նահանջեց, որ էթա ռսի երկիր պաշտպանի։ Էկանք Իգդիր։ Անցանք եկանք Քանաքեռ։ Էնտեղ մնացինք քսան օր։ Պիտի գնայինք Ֆրանսա, քանի Երևան սով էր ու վտանգավոր։ Անդրանիկ փաշան ետ դարձավ։ Մենք էնոր ետևեն գացինք Խոյ, հետո՝ Ղարաբաղ։ 1919 թ. Երևան էկավ։ Էկավ Առաջնորդարան, իր զորքի զենքեր թափեց, զորքին ազատեց, որ գնան։ Լենինը հրաման ստորագրեց, որ մենք պահանջ չունինք թուրքեն։ Կարս, Արդահան, Սարիղամիշ, Իգդիր տվեց թուրքին։ Ստալինն էլ Ղարաբաղն ու Նախիջևանը տվեց թուրքին, Ախալքալաքն ու Ախալցխան տվեց Վրաստանին, Հայաստանից էլ ամեն օր մի սաստավ ղրկեց Սիբիր։ Երբ որ եկանք Աշնակ, մեր հույս կտրեցինք, էլ մեր էրկիր դառնալու հույս չկար, քանի ստորագրել էին, որ մենք հողային պահանջ չունենք թուրքից։

1930 թ. ախպորս որպես դաշնակցական տարին Սիբիր, Իրկուտսկ։ Էնտեղ մնաց վեց տարի։ 1936-ին էկավ, 1937-ին էլի տարան, իմացանք, որ կոտորել են իրան ու Վարդանին, Արշակին, Ներսոյին և շատ ուրիշների։

http://ermeni.hayem.org/turkce/vkayutyun.php?tp=ea&lng=arm&nmb=4

Շարունակելի

Կարդացեք յուրաքանչյուր շաբաթ և կիրակի օրերին: