Փոքրամասնությունների գույքը վերադարձնելու առեղծվածը

Փոքրամասնությունների վաքըֆների բռնագրավված գույքերը վերադարձնելու խնդրում հարցական նշանները շատ են: Բնակչությունը նվազել է. վաքըֆները չգիտեն` ինչպես են ղեկավարելու գույքերը:

Քանի դեռ կառավարությունը պատրաստվում է 1936 թ. վաքըֆների հռչակագրերի միջոցով վերադարձնել փոքրամասնությունների վաքըֆներից բռնագրավված գույքերը, հրապարակված օրենքն իր հետ բերել է նաև նոր հարցեր: Այն տարիների հունական, հայկական և հրեական բնակչությունը նվազել է: Ինչպե՞ս են բաժանվելու վաքըֆների բռնագրավված գույքերը:

Հունական վաքըֆների վարչական հանձնաժողովի անդամ Անդոնիս Փերեզիյանոսը շեշտեց, թե այն դեպքում, երբ մինչ այդ հիմնված համակարգում 100 հազար հոգի էին, 2500 հոգի են մնացել, որոնց մեջ էլ ամենաշատը 100 հոգի են կարողանում այդ գործերով զբաղվել. «Մենք տեղյակ չենք, թե պետությունը ինչ պայմաններով է գույքերը մեզ վերադարձնելու: 100 հազար հոգու կողմից հիմնված համակարգում ընդամենը 2500 հոգի ենք մնացել, դրա համար էլ ամենաշատը 100 հոգի են կարողանում այդ գործերով զբաղվել: Անշարժ գույքերը վերադարձվում են, սակայն մարդ չկա, որ դրանք ղեկավարի: Ի՞նչ ենք անելու. շատ դժվար է լինելու: Վերադարձված գույքերի ղեկավարումը խնդիր է լինելու: Մեր ամենամեծ հարցն այն է, որ մեզ չի թույլատրվում վաքըֆները միավորել: Վաքըֆների օրենքում նման հնարավորություն չի ընձեռվում»:

Որբանոցի պատմությունը

Նվիրատվության ճանապարհով վաքըֆներին անցած գույքերի 2 ամենաուշագրավ օրինակները Թուզլայի որբատան և Գեդիքփաշայի հայ բողոքական տարրական դպրոցի դեպքերն են:

Գեդիքփաշայի հայ բողոքական եկեղեցին, որտեղ մնացել են 1950-ական թվականներին Անատոլիայից (Արևմտյան Հայաստան-Ակունքի խմբ.) եկած հայ անտեր երեխաները, որոշել է ամառանոցային մի հողատարածք գնել: Բարեգործ հայերի միջոցներով Գեդիքփաշայի հայ բողոքական եկեղեցու վաքըֆը, 1962 թ. նոյեմբեր ամսին թուզլացի Սայիդ Դուրմազից գնելով Թուզլայում գտնվող հողատարածքը, այն գրանցել է տվել իր անունով: Եկեղեցում մնացած 8-12 տարեկան 30 երեխաները, որոնց շարքում է եղել նաև սպանված լրագրող Հրանտ Դինքը, մեծ ոգևորությամբ մասնակցել են ճամբարի շինարարությանը: Երկու տարում կառուցվել է ամառային մի որբատուն, որն ուներ սենյակներ, որտեղ մնալու էին երեխաները և ուսուցիչները, ինչպես նաև` աշխատանքային սրահներ ու ճաշասրահներ: Որբանոցը, որում մեծացել են մոտ 1500 մանուկներ, ժամանակի ընթացքում վերածվել է մի ճամբարի, որում կազմակերպվում էին բազմաթիվ միջոցառումներ, այդ թվում` մարզական, լողի և դասընթացների: Սակայն 1979 թ. Վաքըֆների գլխավոր վարչությունը դիմել է Քարթալ քաղաքի 3-րդ ատյանի դատարանին և պահանջել Գեդիքփաշայի հայ բողոքական եկեղեցու վաքըֆի ձեռքին գտնվող սեփականության վկայականը չեղյալ համարել և այն վերադարձնել նախկին տիրոջը: Չորս տարի տևած դատական գործի արդյունքում դատարանը ճամբարի հողատարածքը վերցրել է վաքըֆի ձեռքից և տվել նախկին տիրոջը:

Այդպիսով Սայիդ Դուրմազը 1962 թ. իր կողմից վաճառված դատարկ հողատարածքը հետ է վերցրել ճամբարային հաստատությունների հետ մեկտեղ: 1974 թ. վճռաբեկ դատարանի որոշմամբ փոքրամասնությունների բոլոր վաքըֆների` 1936 թ. հետո ձեռք բերված գույքերը վերադարձվել են նախկին տերերին կամ էլ փոոխանցվել Ազգային գույքերի հաստատությանը: Փոքրամասնությունների վաքըֆներին էլ արգելվել է գույք ձեռք բերել: 1986 թ. հետո հողատարածքը փոխանցվել է: Տարածքը 1990-ականների սկզբին վաճառվել է Օրհան Թահիր Յեթիշքանին, ապա` Մուստաֆա Քյոսեօղլուին:

Դպրոցից` ավտոկայան

Գեդիքփաշայի հայ բողոքական եկեղեցու քարոզիչ Գրիգոր Աղաբալօղլուն պատմեց Գեդիքփաշայի հայ բողոքական տարրական դպրոցի` պետության կողմից խլվելու և ավտոկայանի վերածվելու պատմությունը.

«1940 թ. առաջ այն գնվել է մեր միության կողմից և որպես նվիրատվություն հանձնվել մեր եկեղեցուն: Մեր եկեղեցին այն գնելու համար թույլտվություն է ստացել նահանգապետարանից և Վաքըֆների գլխավոր վարչությունից: 1974 թ. հրապարակված օրենքով պետությունը տարածքը խլել է մեզանից: Այնուհետև այն դուրս է եկել մեր հսկողությունից, և դպրոցը փլվել է բուլդոզերների միջոցով: 5737 թվակիր օրենքով էլ այն հետ ենք վերցրել փլված վիճակում»:

Համայնքները կարծում են, թե հիմնական խնդիրը կապված է նվիրատվությունների միջոցով վաքըֆին հանձնված գույքերի հետ: Գրիգոր Աղաբալօղլուն հետևյալ կերպ է մեկնաբանում խնդիրը.

«Կա մի շենք, որը, որպես նվիրատվություն, մեր եկեղեցուն է տրվել Արուսյակ Փափազյանի կողմից: 1974 թ. հետո պետությունն այն վերցնում է եկեղեցուց և փոխանցում  Աշչըբաշը Քարայազըջը Մեհմեդ էֆենդի վաքըֆին: Այն հետ ենք պահանջել 5737 թվակիր օրենքով, բայց չեն տվել: Թեև սեփականության վկայականը մեր ձեռքում էր, սակայն ասել են` «Գույքն այլ վաքըֆի է պատկանում»: Չգիտենք, թե պետությունն ինչ է անելու հիմա հրապարակված որոշմամբ: Հիմնական խնդիրը մեր Թուզլա ճամբարն է, որտեղ մնացել է նաև Հրանտ Դինքը: Վերոհիշյալ որոշումը չի ներառում այդ ճամբարը: Այդ վայրը պետության կողմից նվիրվում է նախկին տիրոջը` առանց պետությանն անցնելու, և դա որոշ իմաստով պաշտոնական գողություն է: Մենք Թուզլան այդ որոշման միջոցով էլ չենք կարողանում վերցնել»:

Ինչպե՞ս են բռնազավթվել վաքըֆը և գույքերը

Էթիեն Մահչուփյան- 1974 թ. օրենքի համաձայն` 1936 թ. հայտարարություններով դրանք համարվում են վաքըֆներ: Երբ վաքըֆ եք ասում, այդ վաքըֆները չեն սահմանափակվում միայն այդ գույքերով: Մինչդեռ ոչ մուսուլմանների վաքըֆները վաքըֆ չեն համարվում: Հրապարակել են տալիս 1936 թ. հետո վերցրած բոլոր գույքերի` պետությանը վերադարձնելու որոշումը: Այդ օրենքի համաձայն` մի հոդված են ավելացնում, թե վաքըֆների ղեկավարման համար պետք է մարդիկ բնակվեն տվյալ գավառում, և հետևաբար եթե այդ կողմերում հայ չի մնացել, տվյալ վաքըֆը չի կարողանում ղեկավարվել և բռնազավթվում է:

Դոկտոր, պրոֆ. Այհան Աքթար- 1936 թ. պետությունը փոքրամասնությունների վաքըֆներից պահանջել է հայտարարությամբ հանդես գալ իրենց գույքերի մասին: Նրանք էլ հանդես են գալիս: Այդ տարեթվից սկսած՝ ձեռք բերված գույքերը ևս նվիրվում են վաքըֆին, ինչպես դա եղել է 1952 թ. մահացած մեկի օրինակում, որը իր երկու բազմահարկ շենքերը նվիրել էր մի վաքըֆի: Պետությունն էլ որոշել է, որ դրանք չեն նվիրատրվելու, և բռնագրավել է դրանք:

1936 թ.

Հայ բնակչությունը` 170 հազար

Հույն բնակչությունը` 100-120 հազար

Հրեա բնակչությունը` 80 հազար

2011 թ.

Հայ բնակչությունը` 65 հազար

Հույն բնակչությունը` 2 հազար 500

Հրեա բնակչությունը` 23 հազար

http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalHaberDetayV3&ArticleID=1061767&Date=01.09.2011&CategoryID=77