Տօքթ. Սարգիս Ատամ
ARMENIACA VULGARIS, PRUNTUS ARMENIACA, MALUS ARMENICA
Ծիրանենին իր ուրոյն տեղն ունի հայ ժողովուրդի մշակոյթին մէջ, որուն հայրենիքներէն մէկն ալ Հայաստանն է, պատմական յիշատակումներու համաձայն Աղեքսանդր Մակեդոնացի Ք.Ա. Առաջին դարին այս բոյսը Հայաստանէն Յունաստան տարած է եւ հոնկէ ալ տարածուած է Եւրոպա. Բուսաբանութեան մէջ այս բոյսին լատիներէն գիտական անունը PRUNUS ARMENIACA կամ ARMENIACA VULGARIS է, այսինքն` հայկական սալոր: Ծիրան բառը ունի շատ հին պատմութիւն մը. Հռոմէացիները, ծիրանը կ’անուանէին “Հայկական խնձոր”, (Malus Armenica):
Հայաստանի սուրբ հողը մարդկութեան տուած է աշխարհի ամենահամեղ ու օգտակար միրգերէն մին՝ ծիրանը:
Մաշկը բարակ, նուրբ ու թաւիշիայ կեղեւով, ոսկէգոյն, բիւրումնաւէտ, հիւթալի պտղամսով առանձնայատուկ միրգ մըն է հայկական ծիրանը: Գառնիի ամրոցի պեղումներու ժամանակ յայտնաբերուած է, որ հայերը ծիրան կ’աճեցնեն աւելի քան 6000 տարի հնագոյն ժամանակներէն ի վեր :
Այսօր Հայաստանի մէջ կը մշակուի մսոտ, բուրումնաւէտ հիւթալի Երեւանեան (երբեմն հատը կը կշռէ է, 110-120 կրամ), Սաթենի, Սպիտակ, Խոսրովենի եւ այլատեսակ ծիրաններ: Բացի անկէ, որ պտուղը լայնաօրէն կ’օգտագործուի թարմ վիճակի մէջ եւ անուշեղէն պատրաստելու համար, հայկական ճասասեղաններէն անպակաս է ծիրանի հիւթը. Շուկաներու մէջ կը վաճառունին նաեւ մասնաւոր պատրաստուած ծիրանի այլատեսակ տուրմեր, շաքարեղէններ, ծիրանի չոր պտուղներ:
Ծիրանը իր մէջ կը պարուանակ է մեծ քանակութեամբ քարոթին» եւ քալիում, քարոթինի մարմինի մէջ կենսանիւթ-Վիթամին-Ա ի կը վերածուի, որը օգտակար է աչքի եւ մորդի առողջութեան համար, իսկ քալիումը եւ քալիումի աղերը արեան աղերու հաւասարկշռութեան պահպանման համար, սրտի մկաններուն եւ նաեւ մարմինի այլ մկաներուն կանոնաւոր ու առողջ գործունէութեան համար կենսական դեր մը ունի, որուն մարմինի մէջի պակասութիւնը բարդութիւններու ծնունդ կուտայ:
Ծիրանենիի փայտէ կը պատրաստուի հայկական յայտնի երաժշտական գործիքը տուտուկը, այլ անունով` ծիրանափողը:
Ներկայիս շատ մը երկիրներ կ’աճեցնեն ծիրան, սակայն, այդ ծիրանները չունին այն ախորժահամը ու միջավայրի մէջ տարածուող անուշահոտը, իչպէսին Հայաստանի արեւով լեցուն հայկական ծիրանը:
19.06.2011
Leave a Reply