Ստամբուլի լուսանկարչական ցուցահանդեսը Ցեղասպանության տաբու թեմային է անդրադառնում

Թարգմ. Հ. Ծ.

Ստորեւ «Արմինյն միրոր սփեքթեյթր» շաբաթաթերթից թարգմանաբար ներկայացվող ֆրանսիացի լրագրող Գուիյոմ Պերիեյի հոդվածը նաեւ տպագրվել է «Մոնդ» հայտնի պարբերականում եւ ապա` «Գարդիան ուիքլի» հանդեսում:

Ստամբուլի մշակութային կենտրոններից մեկում` Դեպոյում 96 սեւ ու սպիտակ լուսանկարներ են կախված անբիծ պատերից, մեկ լուսանկար Օսմանյան կայսրությունում 1915-ի ապրիլի 24-ին սկսված Հայոց ցեղասպանությունից անցած յուրաքանչյուր տարվա համար:

«Այրվող աչքեր» ցուցահանդեսը հինգ մասի է բաժանված, համապատասխան այն հինգ վիլայեթների, որոնք նախկինում հայկական էին հռչակված (Վան, Էրզրում, Բիթլիս, Դիարբեքիր եւ Խարբերդ), բայց այժմ Արեւելյան Թուրքիայի մաս են կազմում: Այդ վիլայեթները իրենց վրա են կրում ոճրագործության հետեւանքները, որն արդեն 15 տարի ուսումնասիրում է ֆրանսահայ լուսանկարիչ Անտուան Ագուճյանը` ցեղասպանությունից փրկվածների թոռը:

Իր բազմաթիվ ճանապարհորդությունների ընթացքում նա եղել է ոչ միայն Մերձավոր Արեւելքի հայկական համայնքներում, այլեւ անցել է Թուրքիայից դեպի Սիրիայի դերզորյան անապատները ձգվող բռնագաղթի եւ կոտորածների բոլոր վայրերով` հայտնաբերելու համար հիշողություններ, որոնք ճնշվել ու հերքվել են, բայց երբեք չեն ջնջվել ու մոռացվել:

Վերապրողների ԴՆԹ-ի մեջ «փորագրված» ցեղասպանության այս հիշողությունները այժմ իրենց արտահայտությունն են գտել Ագուճյանի լուսանկարներում: «Ժխտումը նպաստում է, որ ցեղասպանության թեման այժմեական մնա, իսկ լուսանկարչական ճշմարտությունը երեւան է հանում ամեն ինչ», ասում է նա:

Նրա աշխատանքները, որոնք լույսի խաղերի եւ հակասությունների վրա են հիմնված, մեզ առաջնորդում են դեպի հայկական ոգու եւ մշակույթի տառապանքները: Մութ երկնքի տակ ցեղասպանության զոհերի ոգիները հաճախակի այցելում են Անատոլիայի գյուղերը, ավերված եկեղեցիներն ու սարսափից քարացած համայնքները:

Ագուճյանը պատմում է իր ժողովրդի բռնագաղթի, զանգվածային տեղահանության եւ նահատակության մասին, նաեւ 2007-ին սպանված լրագրող Հրանտ Դինքի թաղման մասին:

Մահը բույն է դրել բոլոր վերապրողների հոգում, բայց հույսի մի փոքրիկ շող դեռեւս մնում է: «Այրվող աչքերը» թուրք հանրությանը ներկայացնելով` Ագուճյանին հաջողվել է շատ ավելին անել, քան սոսկ ցուցահանդես բացելը: Նա նպաստել է մի քանի տարի առաջ սկսված մերձեցման, կամուրջ կապելու գործընթացին: Թուրքական պետության համար ցեղասպանությունը դեռեւս տաբու թեմա է, բայց քաղաքացիական հասարակությունը սկսել է վերանայել իր դիրքոոշումը:

«Այդ գործընթացը սկսել է ավելի արագ զարգանալ Հրանտ Դինքի մահվանից հետո, եւ այս ցուցահանդեսում իր պատշաճ տեղն է գրավում այդ կոնտեքստում: Մենք մի քանի մշակութային միջոցառումներ արդեն ունեցել ենք Թուրքիայում` նվիրված Հայկական հարցին. Օսման Քյոքերը շատ կարեւոր մի ցուցահանդես կազմակերպեց` ցույց տալով ժամանակին հրապարակված փոստային բացիկներ, որոնք հստակորեն վկայում են, որ 1915-ից առաջ հայերն ապրել են այստեղ եւ հետո անհետացել»,-ասում է (թուրք) գրող Ահմեդ Ինսելը:

Որոշ ժամանակ առաջ Դինքի հիմնած հայկական համայնքի «Ակօս» թերթը տպագրել էր Ագուճյանի լուսանկարներից մի քանի նմուշներ: Դրանից հետո Ագուճյանը Ստամբուլ էր մեկնել` հանդիպելու Օսման Կավալայի հետ, որ հայ-թուրքական մշակութային փոխանակումների ջատագովներից է: Միասին նրանք որոշել էին կազմակերպել այս ցուցահանդեսը Դեպոյում:

Ֆրանսիայում 2006 թվին հրատարակված Ագուճյանի լուսանկարների մի լավ հավաքածու-ալբոմ («Les Yeux Brulants») արդեն իսկ Թուրքիայում լույս է տեսել այս առթիվ երկու` թուրքերեն եւ հայերեն լեզուներով, որպես Քյոքերի ձեռնարկած պատմական գրքերի մատենաշարի մի մաս:

Ցուցահանդեսը լուսանկարչի համար նաեւ իր որոնումների գագաթակետն է: «Շատերը խենթություն էին համարում, անիմաստ մի բան, բայց ես ավելի եմ համոզվում, որ սա սոսկ հայկական խնդիր չէ, այլ ավելի լայն`   ճշմարտությունը որոնող ամեն մեկի խնդիրն է», ասում է նա:

Ապրիլի 24-ի առիթով Ստամբուլում գրողների եւ մարդու իրավունքների պաշտպանների կազմակերպած միջոցառումները հաստատեցին Ագուճյանի համոզմունքը: «Հուսով եմ, որ սա ճանապարհ կհարթի նաեւ այլ վտարված հայերի առաջ, ովքեր ցանկանում են աշխատել այստեղ: Բայց թեման դեռ շատ զգայուն է Թուրքիայում: Որոշ մոլի ազգայնականներ փորձեցին հրմշտուքով ցուցահանդեսի դահլիճ թափանցել, բայց ոստիկանությունը նրանց բավական անվտանգ հեռավորության վրա կարողացավ պահել», ասաց նա:

«ԱԶԳ» ՕՐԱԹԵՐԹ #112

 18-06-2011